Lipa srebrzysta
| |||||
| |||||
| Systematyka[1] | |||||
| Domena | eukarionty | ||||
| Królestwo | rośliny | ||||
| Klad | rośliny naczyniowe | ||||
| Klad | rośliny nasienne | ||||
| Klasa | okrytonasienne | ||||
| Klad | różowe | ||||
| Rząd | ślazowce | ||||
| Rodzina | ślazowate | ||||
| Rodzaj | lipa | ||||
| Gatunek | lipa srebrzysta | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Tilia tomentosa Moench Verz. Ausländ. Bäume: 136 (1785)[2] | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||||
 | |||||
Lipa srebrzysta, lipa węgierska (Tilia tomentosa Moench) – gatunek drzewa należący do rodziny ślazowatych. Występuje na Półwyspie Bałkańskim[4], w Europie Środkowej, w Europie południowo-zachodniej i w Turcji[5]. Północna granica jej zasięgu biegnie od Chorwacji do ujścia Dunaju. Drzewa rosnące na południowym obszarze naturalnego rozmieszczenia uważane są przez niektórych botaników za gatunek odrębny – lipę długoogonkową (T. petiolaris), różniącą się dłuższym ogonkiem liściowym i nieco żeberkowanymi owocami[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Duże drzewo liściaste, osiągające wysokość do 30 m. Korona szerokości 15-20 m jest regularna, początkowo szerokostożkowata, później zamknięta, jajowato sklepiona do kulistej. Kora srebrzystoszara, podłużnie, płytko bruzdowana. Kora pozostaje gładka do późnego wieku drzewa. Gałązki pokryte szarym kutnerem[4].
- Liście
- Koliście sercowate, długości 4-5 cm[4], ciemnozielone od góry, od spodu biało filcowane (włoski gwiaździste), brzeg blaszki liściowej podwójnie piłkowany[4], jesienią żółte, zimą opadają.
- Kwiaty
- żółtawe, zebrane po 5-10 w zwisających gwiaździsto owłosionych wierzchotkach.
- Owoc
- Orzeszek, twardy, o średnicy 6-8 mm, kulisty, filcowato owłosiony szarym kutnerem, słabo żeberkowany[4].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Siedlisko: stanowiska słoneczne, odporna na mrozy, ciepłolubna, w lecie dobrze znosi suszę lepiej niż inne lipy, odporna na warunki miejskie, stosunkowo odporna na przemysłowe zanieczyszczenie powietrza, na choroby i owady. Chociaż jest gatunkiem cienioznośnym, wymaga większego nasłonecznienia niż lipy drobnolistna i szerokolistna[4]. Kwitnie późno, lipiec – początek sierpnia.
Lipa srebrzysta wchodzi w skład lasów dębowych wraz z grabem pospolitym i kasztanowcem białym. Najczęściej można ją spotkać w suchych górzystych rejonach, na terenach krasowych wraz z jesionem mannowym. Na zachodzie i południu spotyka się ją w lasach bukowych na wysokości 1200 m n.p.m. W 1767 r. sprowadzona do Europy, obecnie rośnie na północy Niemiec i w Wielkiej Brytanii.
Zmienność[edytuj | edytuj kod]
Posiada formę "Petiolaris" o zwisających pędach zwaną lipą długoogonkową[6].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Roślina ozdobna: często sadzona w parkach, a także przy domach, drogach i alejach. W Polsce sadzona w parkach i pasach ochronnych[4].
- Z drewna wypala się węgiel drzewny stosowany w lecznictwie.
- Roślina miododajna. Przypisywana jej bywa toksyczność dla pszczół, jednak brak na to dowodów eksperymentalnych. Obserwacje martwych pszczół pod lipami tłumaczone jest raczej ich wycieńczeniem z powodu niedostatku nektaru w czasie kwitnienia lip[7].
- Sztuka kulinarna: z kwiatostanów lipy można przyrządzać wartościową herbatę, z nasion można otrzymywać bardzo dobry olej jadalny, jednak szybko jełczejący.
- Jej miękkie drewno ma zastosowanie w rzeźbiarstwie i jest przydatne na wyroby tokarskie. Z drewna lipowego wykonano np. ołtarz Wita Stwosza i liczne rzeźby w kościołach. Wykonuje się z niego okleiny, zapałki, przyrządy kreślarskie, zabawki, modele i formy odlewnicze. Nie nadaje się w budownictwie na elementy zewnętrzne.
- Z jej łyka wytwarza się plecionki i maty.
- Wykorzystuje się ją do wytwarzania preparatów kosmetycznych.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-02] (ang.).
- ↑ a b Tilia tomentosa Moench (ang.). Plants of the World Online. [dostęp 7 grudnia 2020].
- ↑ Tilia tomentosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Jaromir Pokorny: Drzewa znane i mniej znane. Leksykon przyrody. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1992. ISBN 83-7066-379-6.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Hauke Koch, Philip C. Stevenson. Do linden trees kill bees? Reviewing the causes of bee deaths on silver linden (Tilia tomentosa). „Biology Letters”. 13, 9, 2017. DOI: 10.1098/rsbl.2017.0484.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
- Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- Helmut Pirc, Maria Kaczorowska: Drzewa od A do Z. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2006. ISBN 83-7404-323-7.
- Eva Dreyer, Helena Terpińska-Ostrowska, Wolfgang Dreyer: Drzewa i krzewy : szybkie i proste rozpoznawanie gatunków. Warszawa: Delta W-Z, 2005. ISBN 83-7175-381-0.