Lipienica (województwo dolnośląskie)

Lipienica

wieś
Lipienica widziana z Góry Świętej Anny (sierpień 2016)
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kamiennogórski
Gmina	Kamienna Góra
Wysokość	470–540 m n.p.m.
Liczba ludności (2017)	158
Strefa numeracyjna	75
Kod pocztowy	58-400
Tablice rejestracyjne	DKA
SIMC	0189948
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kamienna Góra Lipienica
Położenie na mapie Polski Lipienica
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Lipienica
Położenie na mapie powiatu kamiennogórskiego Lipienica
50°43′09″N 16°02′40″E

Lipienica (niem. Lindenau, łac. Lindinowe) – wieś w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie kamiennogórskim, w gminie Kamienna Góra. Leży częściowo u podnóża Gór Kruczych (zachodnia część), częściowo w Kotlinie Krzeszowskiej (wschodnia część). Jest to wieś łańcuchowa o charakterze rolniczym. Leży nieopodal turystycznego Krzeszowa. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1292 roku. Do 1810 roku należała do cystersów z Krzeszowa. Najwięcej mieszkańców, ponad pół tysiąca, liczyła w drugiej połowie XIX wieku. Na początku XXI wieku zamieszkała przez sto kilkadziesiąt osób.

Podział administracyjny

Wieś jest położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kamiennogórskim, w gminie Kamienna Góra.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego.

Toponimia

Etymologia nazwy

Niemiecka nazwa wsi to połączenie Linden (lipa) oraz Aue (podmokła łąka, zagłębienie, teren nisko położony nad wodą) – Lindenau(e).

Polska nazwa to tłumaczenie nazwy niemieckiej.

Wcześniejsze nazwy

Historyczne nazwy Lipienicy:

• 1292 – Lindinowe (łac.);
• 1402 – Lindenau (niem.);
• 1945 – Lipowo (pol.);
• 1947 – Lipienica (pol.).

Geografia

Położenie

Lipienica leży częściowo u podnóża Gór Kruczych (zachodnia część), częściowo w Kotlinie Krzeszowskiej (wschodnia część). Jest to wieś łańcuchowa. Ciągnie się ok. 2,5 km luźno rozrzuconymi zabudowaniami na wysokości około 470–540 m n.p.m. W stronę Krzeszowa dochodzi do dawnej linii kolejowej, a od południowego zachodu wciska się w dolinę pomiędzy Lipowcem na północnym zachodzie a Drążoną na południowym zachodzie. Przebiega tędy droga lokalna łącząca Krzeszów z Lubawką.

Struktura użytkowania gruntów

Struktura użytkowania gruntów w obrębie miejscowości:

Rodzaj użytkowania	Powierzchnia [ha]	Udział w ogólnej powierzchni wsi [%]
Użytki rolne	370	71,16
Lasy	122	23,46
Obszar zabudowany	28	5,38
Razem:	520	100,00

Budowa geologiczna

Grzbiet Gór Kruczych jest zbudowany z trachitów, zaś Kotlina Krzeszowska ze zlepieńców i piaskowców czerwonego spągowca oraz górnokredowych piaskowców i mułowców, w większości nakrytych grubą warstwą osadów czwartorzędowych. Lekko falisty teren rozcinają płytkie dolinki małych potoków należących do dorzecza Zadrny.

Ochrona środowiska

Natura 2000

W granicach Lipienicy znajdują się obszary Natura 2000:

Rodzaj obszaru	Nazwa obszaru	Kod obszaru
Specjalny obszar ochrony siedlisk SSO	Góry Kamienne	PLH020038
Obszar specjalnej ochrony ptaków „Natura 2000”	Sudety Wałbrzysko-Kamiennogórskie	PLB020010

Inne obszary

Pozostałe obszary ochrony środowiska w granicach Lipienicy:

Rodzaj obszaru	Nazwa obszaru	Kod obszaru
Obszar najwyższej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych	„Niecka Wewnątrzsudecka”	GZWP ONO nr 342

Historia

Kapliczka słupowa w Lipienicy (marzec 2015)

W posiadaniu cystersów

Jest to jedna z najstarszych wsi w rejonie Krzeszowa. Została po raz pierwszy wzmiankowana w 1292 roku, w dokumencie w którym książę Bolko I Surowy nadaje cystersom przybyłym z Henrykowa ziemie wcześniej należące do benedyktynów, w tym Lipienicę, wspomnianą jako Lindinowe. W XIV wieku wieś objął przywilej górniczy, lecz nie wiadomo, czy były prowadzone tu jakiekolwiek roboty górnicze. Była to niewielka osada, która się nie rozwijała. Prawdopodobnie w 1427 roku Lipienica została doszczętnie zniszczona przez husytów, którzy pustoszyli dobra klasztorne. Lepiej zaczęła się rozwijać dopiero w 1 połowie XVII wieku; istniały tu wówczas stawy rybne. W 1747 roku we wsi istniała cegielnia, a mieszkało w niej 10 kmieci, 9 zagrodników oraz 45 chałupników, wśród nich 6 rzemieślników. W 1765 roku wartość Lipienicy wynosiła 2832 talary. Wzmianka z 1785 roku wspominała 1 folwark, 10 kmieci, 9 zagrodników oraz 45 chałupników. W 1810 roku sekularyzowano dobra klasztorne i Lipienica (wraz z całymi włościami opactwa) stała się własnością królestwa.

Okres od sekularyzacji do końca II wojny światowej

Ze wzmianki z 1830 roku wynika, że była to spora wieś, licząca 66 domów, folwark oraz sołectwo z gorzelnią i cegielnią. Pracowały 43 krosna tkające płótno. Było to w okresie rozkwitu tego rzemiosła na ziemi kamiennogórskiej. W 1845 roku istniały szkoła z nauczycielem i 2 gospody, a liczba krosien wzrosła do 66. Było też 8 innych rzemieślników. Wynika z tego, że większość mieszkańców utrzymywała się z tkactwa. Upadek tego rzemiosła w 2 połowie XIX wieku wpłynął na wyraźny odpływ ludności, a wieś egzystowała już tylko jako osada rolnicza. W 1911 roku we wsi po raz kolejny wzmiankowano cegielnię oraz szkołę (jako katolicką). Ponadto działały tu Stowarzyszenie Rolników oraz Klub Rowerzystów. W 1939 roku została wspomniana placówka pocztowa, szkoła podstawowa oraz fakt o tym, że wieś była zelektryfikowana. Pod koniec II wojny światowej więźniarki filii obozu Gross-Rosen w Lubawce budowały lotnisko polowe w Lipienicy.

Po II wojnie światowej

Po 1945 r. Lipienica pozostawała wyludniającą się wsią rolniczą. Położenie poza głównymi trasami komunikacyjnymi, brak przemysłu w pobliżu i trudne warunki glebowo-klimatyczne nie sprzyjały jej rozwojowi. W 1994 r. zmodernizowano drogę z Lipienicy do Lubawki, tworząc asfaltową szosę. W roku 2016 został przeprowadzony remont drogi.

Najważniejsze daty

• 1292 – pierwsza wzmianka, początek przynależności do cystersów z Krzeszowa.
• 1810 – kasata dóbr klasztornych; odtąd Lipienica przestała należeć do cystersów.
• 1945 – Lipienica jest polska; zmiana nazwy na Lipowo, a później na Lipienica.

Pomnik pamięci niemieckich żołnierzy pochodzących z Lindenau (Lipienicy) i poległych w trakcie I wojny światowej (kwiecień 2017)

Architektura i zabytki

Kapliczka domkowa w Lipienicy (marzec 2015)

Krzyż przydrożny w Lipienicy (marzec 2015)

We wsi zachowało się wiele domów stanowiących interesujące przykłady budynków ludowych regionu, szczególnie w górze wsi parterowe chaty drewniane lub drewniano-murowane, niektóre o konstrukcji zrębowej. Niektóre pod jednym dachem łączą część mieszkalną i gospodarczą. Posiadają dwuspadowe dachy ze szczytami oszalowanymi deskami. Pochodzą w większości z XIX wieku.

Zabytki w Lipienicy według Narodowego Instytutu Dziedzictwa:

• kaplice kalwarii, nr rej.: A/5488/589 z 26.08.1959 (na terenie miejscowości znajduje się jedna kaplica; jest częścią pomnika historii Opactwo Cystersów w Krzeszowie).

Obszary w Lipienicy w rejestrze Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków:

• Lipienica, historyczny układ ruralistyczny wsi, strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce.

Do cenniejszych obiektów zabytkowych ujętych w gminnej ewidencji zabytków należą m.in.:

• kapliczka murowana, z 3 ćwierci XIX wieku,
• nr 13 – dom mieszkalny, murowany, z 3. ćw. XIX w.,
• nr 22 – dom mieszkalno-gospodarczy, murowany, z 4. ćw. XIX w.,
• nr 24 – dom mieszkalny, murowany, z około 1920 r.,
• nr 26 – dom mieszkalny, z około 1920 r.,
• nr 39 – dom mieszkalno-gospodarczy, murowany, z 3. ćw. XIX w.,
• nr 55 – dom mieszkalny, murowany, z końca XIX w.,
• nr 59 – dom mieszkalny, murowany, z końca XIX w.,
• nr 61 – dom mieszkalny, drewniany, z 3. ćw. XIX w.

Ponadto wyróżniają się nieobjęte gminną ewidencją zabytków:

• nr 57 – dom mieszkalny, murowany, z 3. ćw. XIX w.,
• nr 60 – dom mieszkalny, murowany, z końca XIX w.

We wsi znajduje się wiele kapliczek, co jest świadectwem wielowiekowej przynależności wsi do cystersów.

Demografia

Liczba ludności Lipienicy w latach 1785–2016:

Budynek byłej szkoły podstawowej (sierpień 2016)

Edukacja

We wsi znajdowała się szkoła podstawowa. Wzmiankowana jest ona w 1840 roku jako „szkoła z nauczycielem”. Na dzień 1 grudnia 1945 w szkole uczyło się 36 dzieci, a nauczali w niej Maria Musiał i J. Złobikowska.

Po zlikwidowaniu szkoły w Lipienicy wieś leży w obrębie obwodu szkoły podstawowej w Krzeszowie.

Religia

Katolicy z Lipienicy należą do parafii Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie.

Wcześniej zachodnia część wsi należała do parafii w Lubawce. W latach powojennych odstąpiono od dzielenia miejscowości i cała Lipienica została oddana do parafii w Krzeszowie.

Liczba ewangelików oraz katolików w Lipienicy w latach 1830–1925:

Rok	Katolicy	Ewangelicy	Żydzi
1830	407	-	-
1845	476	8	-
1885	438	32	-
1895	355	27	-
1910	313	17	-
1925	318	30	1

Infrastruktura

Gospodarka wodno-ściekowa

Wieś jest wyposażona w sieć wodociągową, która prowadzi z ujęcia wody w Krzeszówku. Lipienica nie posiada sieci kanalizacyjnej.

Transport

Rozmieszczenie przystanków autobusowych w Lipienicy

Komunikacja autobusowa

We wsi znajdują się trzy przystanki autobusowe:

• Lipienica,
• Lipienica szkoła nż,
• Lipienica nż.

Jedynym przewoźnikiem obsługującym regularne połączenia autobusowe w Lipienicy jest Przedsiębiorstwo PKS w Kamiennej Górze.

Trasa drogi w Lipienicy

Transport drogowy

Przez wieś przechodzi droga powiatowa nr 3463D, prowadząca z Krzeszowa do Kamiennej Góry.

Byłe rozmieszczenie linii kolejowych w Lipienicy czerwony − Linia kolejowa nr 330 niebieski − bocznica do kopalni w Krzeszówku

Transport kolejowy

Przez Lipienicę przebiegały krótkie odcinki linii kolejowych:

• 330 – z Kamiennej Góry do Okrzeszyna (o długości ok. 600 m); jej budowę zaczęto pod koniec 1897 roku, a otwarto w 1899 roku; ruch pasażerski zawieszono w 1954 roku, a towarowy w 1987 roku; odcinek z Krzeszowa do Chełmska Śląskiego rozebrano w 1998 roku;
• bocznica linii kolejowej nr 330 – z Krzeszowa do kopalni kwarcu w Krzeszówku (o długości ok. 100 m), wybudowana w 1973 roku; pociągi przestały kursować po zakończeniu eksploatacji kopalni w 1990 roku; rozebrana w 1999 roku.

Poza przejazdem kolejowo-drogowym na terenie wsi nie znajdowały się żadne obiekty infrastruktury kolejowej (stacje, przystanki).

W miejscu linii kolejowej od strony Kamiennej Góry planowane jest utworzenie ścieżki rowerowej. W Lipienicy ścieżka prowadziłaby do skrzyżowania z ulicą. Istnieje również alternatywa, by ścieżka wiodła do Chełmska Śląskiego.

Górnictwo

Wieś w XIV wieku została objęta przywilejem górniczym nadanym klasztorowi przez księcia świdnickiego Bolka II, lecz nie ma żadnych wzmianek o prowadzeniu robót górniczych w tamtym czasie. W późniejszych latach we wsi działała cegielnia. Pierwsza wzmianka o niej pochodziła z 1830 roku. W 1911 roku była ona już zelektryfikowana. Obecnie wyrobiska byłej cegielni zalane są wodą.

Turystyka

Krzyż w Lipienicy (marzec 2015)

Lipienica jest położona w miejscu korzystnym dla rozwoju turystyki. Przez wieś przechodzą szlaki turystyczne:

• – Rozdroże pod Sulicą – Rozdroże Kowarskie – Papczyn – Paprotki – Dziurawa Skała – Lubawka – Krucza Skała – Rozdroże Trzech Buków – Przełęcz Ulanowicka – Przełęcz Pośrodka – Kujawa Platz – Leszczynowy Wąwóz – Lipienica – Krzeszów – Krzeszówek – Gorzeszów – Przełęcz Żłób – Kochanów – Różana – Mieroszowskie Ściany – Kamionka – Nowe Siodło – Średniak – Przełęcz Sokołowska – Kozina – Kopica – Przełęcz pod Szpiczakiem – Ruprechitický Špičak – Široký vrch – Płoniec – Kościelec – Słodna – Trzy Koguty – Bukowa Góra – Koniniec – Przełęcz pod Czarnochem – Czarnoch – Trójpański Kamień – Leszczyniec – Głowy – Wysoka – Włodarz – Ptasi Szczyt – Tłumaczówek – Otovicky vrch – Tłumaczów;
• (Główny Szlak Sudecki) Świeradów-Zdrój – … – Lubawka – Leszczynowy Wąwóz – Lipienica – Betlejem – Krzeszów – Lesista Wielka – Sokołowsko – Bukowiec – Schronisko „Andrzejówka” – Rogowiec – Nad Doliną Rybnej – Jedlina-Zdrój – … – Prudnik;
• (Rowerowa Trasa Transgraniczna Wschodnia) – Okrzeszyn – Uniemyśl – Chełmsko Śląskie – Przełęcz Ulanowicka – Lubawka – Drążona – Lipienica – Krzeszów – Krzeszówek – Gorzeszów – Dobromyśl – Kochanów – Różana – Mieroszów;
• – Schronisko Młodzieżowe „Lubavia” – Przełęcz Ulanowicka – Przełęcz Pośrodka – Kujawa Platz – Drążona – Lipienica – Czarnogóra – Pustelnia – Kierz – Leszczynowy Wąwóz – Lipowiec – Święta Góra – Schronisko Młodzieżowe „Lubavia”;
• (Trasa rowerowa „Szlak Cystersów”) – Krzeszów – Krzeszówek – Gorzeszów – Kochanów – Różana – Łączna – Przełęcz Strażnicze Naroże – Przełęcz Chełmska – Chełmsko Śląskie – Przełęcz Ulanowicka – Schronisko Młodzieżowe „Lubavia” – Lubawka – Drążona – Lipienica – Krzeszów – Betlejem – Przedwojów – Kamienna Góra – Czadrówek – Łąkta – Czadrów – Krzeszów .

Boisko w Lipienicy (kwiecień 2017)

Sport

We wsi znajduje się klub sportowy piłki nożnej Orły Lipienica.

Bibliografia

• Marek Staffa: Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 9, Góry Kamienne. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1996, s. 133–135. ISBN 83-85773-20-7.
• Marek Staffa: Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 8, Kotlina Kamiennogórska, Wzgórza Bramy Lubawskiej, Zawory. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1997, s. 200–203. ISBN 83-85773-23-1.
• Sudety Środkowe. Skala 1:40 000. Jelenia Góra: Wydawnictwo Turystyczne Plan, 2005. ISBN 83-60044-44-9.
• MarianM. Gabrowski MarianM., Śladami zapomnianego lotniska w Lipienicy, Polkowice 2018, ISBN 978-83-950215-0-3  (pol.). Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Informacje o sołectwie na stronie Biuletynu Informacji Publicznej gminy wiejskiej Kamienna Góra.

• Lipienica na stronie Mariana Gabrowskiego o Krzeszowie i okolicach.
  • Informacje o Lipienicy ze starych książek.
  • Przedwojenni mieszkańcy wioski z książek adresowych.
  • Zawody występujące w przedwojennej Lipienicy.
  • Przedwojenna numeracja w Lipienicy.
  • Pocztówki z przedwojennej Lipienicy.
• Lipienica na stronie ak.landschut.de (niem.)
• Lipienica na stronie landeshut.de (niem.)
• Lipienica na stronie landeshut.info (niem.)
  • Drzewo genealogiczne rodziny Reiß'ów z Lipienicy. (niem.)