Liptowskie Kopy
Liptowskie Kopy (słow. Liptovské kopy) – grupa szczytów w Tatrach połączona z granią główną w Gładkim Wierchu (Hladký štít), od którego oddzielona jest przełęczą Zawory (Závory). Najwyższym szczytem jest Wielka Kopa Koprowa (2052 m n.p.m.). Są to przeważnie kopulaste, porośnięte trawą szczyty, w dolnych partiach zalesione. Wyglądem przypominają pobliskie Tatry Zachodnie, są jednak zaliczane (przez polskich geografów) do Tatr Wysokich ze względu na układ grani. Część słowackich kartografów skłania się do włączania Liptowskich Kop do Tatr Zachodnich i umiejscowienia granicy tych części Tatr na przełęczy Zawory, jakkolwiek największy autorytet wśród słowackich znawców Tatr – Ivan Bohuš – jest takiego samego zdania jak Polacy[1].
Topografia
Liptowskie Kopy oddzielają Dolinę Koprową (Kôprová dolina) od Doliny Cichej (Tichá dolina), a boczne ramiona odchodzące od ich głównego grzbietu wyodrębniają w nich liczne dolinki:
- od strony Doliny Koprowej są to:
- Dolinka Kobyla (Kobylia dolina),
- Dolinka Garajowa (Garajova dolina),
- Dolinka Turkowa (Turkova dolina),
- od strony Doliny Cichej:
- Dolina Krzyżna (Krížna dolina),
- dolina Koprowica (Kôprovnica),
- Dolina Szpania (Špania dolina),
- Rycerowy Żleb (Licierov žľab),
- Małe Rycerowe (Predné Licierovo),
- Wielkie Rycerowe (Zadné Licierovo),
- Zadnie Rycerowe (Temná Tichá dolina).
W głównym grzbiecie Liptowskich Kop, biegnących linią falistą w kierunku południowo-zachodnim i południowym, wyróżniają się, poczynając od Zaworów (szczyty zwornikowe zostały wytłuszczone):
- Zawory (Závory), 1879 m,
- Cichy Wierch (Tichý vrch), 1979 m,
- Wierchcicha Przełączka (Tiché sedlo), ok. 1900 m,
- Garajowe Kopy
- Zadnia Garajowa Kopa (Zadná Garajova kopa), 1947 m,
- Garajowa Przełęcz Niżnia (Nižné Garajovo sedlo, ok. 1900 m),
- Mała Garajowa Kopa (Malá Garajova kopa, 1929 m),
- Garajowa Przełęcz Pośrednia (Prostredné Garajovo sedlo), ok. 1920,
- Wielka Garajowa Kopa (Veľká Garajova kopa), 1969 m – zwornik dla bocznej grani Zadniej Rycerowej Kopy,
- Garajowa Przełęcz Wyżnia (Vyšné Garajovo sedlo), 1916 m,
- Wielka Kopa Koprowa (Veľká kopa), 2052 m – zwornik dla bocznej grani Magury Rycerowej,
- Turkowa Przełęcz (Turkovo sedlo), 1948 m,
- Zadni Goły Wierch Liptowski (Zadný Holý vrch), 1970 m,
- Koprowicka Przełęcz Wyżnia (Vyšné kôprovické sedlo), 1937 m,
- Skrajny Goły Wierch Liptowski (Krajný Holý vrch), 1984 m,
- Koprowicka Przełęcz Niżnia (Nižné kôprovické sedlo), 1908 m,
- Krzyżne Liptowskie (Krížne), 2039 m – zwornik dla bocznej grani Małego Krzyżnego Liptowskiego,
- Wszywaki (Všiváky), 1811 m,
- Opalone (Opálené), ~1700 m.
Z głównej grani Liptowskich Kop pomiędzy Wielką Kopą Koprową a Turkową Przełęczą odchodzi jeszcze jedna boczna grań – Brdarowe Grapy.
Geologia i geomorfologia
Zbudowane są z skał magmowych (granitoidów) i metamorficznych (gnejsów) trzonu krystalicznego oraz pojedynczych płatów skał osadowych należących do autochtonicznych serii wierchowych. Pionierskie badania geologiczne prowadził tutaj polski geolog M. Jurek w 1929 r.
Kilka dolin zostało wyrzeźbionych przez lodowce. W masywie występuje kilka obszernych żlebów, którymi w zimie schodzą lawiny.
Roślinność
Dolne partie zalesione, wyżej zarośla kosodrzewiny, jeszcze wyżej hale. W lasach występują limby, partie szczytowe są trawiaste.
Lawiny
Z Liptowskich Kop schodzą, szczególnie do Doliny Koprowej, potężne lawiny. Np. w marcu 1956 r. lawina, która zeszła z Gołych Wierchów do Doliny Koprowej, miała objętość 210 000 m³ i zmiotła las na obszarze o rozmiarach ok. 400 × 400 metrów. Siłą podmuchu powaliła także drzewostan na przeciwległym stoku, a grubość lawiniska wyniosła 7 m.
Historia
Liptowskie Kopy należały do terenów pasterskich górali z wsi liptowskich już w XVII wieku. Wypasali na nich mieszkańcy wsi Kokawa i Wychodna. Były także miejscem, w którym łatwo można było spotkać stada kozic, zatem często odwiedzali je strzelcy i kłusownicy, jeszcze po 1900 polowali tu na niedźwiedzia Polacy z Krościenka i Zakopanego. W czasie I wojny światowej ukrywali się w Kopach dezerterzy, a podczas II wojny światowej w latach 1944–1945 przebywał tu oddział partyzantów słowackich i radzieckich. Spowodowany przez wozaków wielki pożar w dniach 30 października–4 listopada 1943 strawił około 240 ha lasu i kosówki.
Skupisko Liptowskich Kop w 1948 r. zostało objęte ścisłym rezerwatem. Mimo to urządzano tam przez jakiś czas polowania i istnieją ambony.
Nieznane są nazwiska osób, które jako pierwsze zdobyły szczyty należące do grupy Liptowskich Kop. Najprawdopodobniej pierwsze wejścia należą do pasterzy i kłusowników. Wśród wejść turystycznych jako pierwsze odnotowano wejścia zimowe:
- na Krzyżne Liptowskie – Karol Englisch, Károly Jordán, 13 stycznia 1903 r.
- na Wielką Kopę Koprową – Józef Grabowski z pięcioma osobami towarzyszącymi 3 marca 1912 r.[2]
- ↑ Władysław Cywiński, Tatry. Przewodnik szczegółowy, t. 11, s. 6
- ↑ Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część IV. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1951.
Bibliografia
- Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wyd. Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
- Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II. Latchorzew: Wyd. Trawers, 1998. ISBN 83-901580-8-6.
- Tatry Wysokie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000. Warszawa: Wyd. Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2005/06. ISBN 83-87873-26-8.