Lipusz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lipusz
wieś
Ilustracja
Kościół pw. św. Michała Archanioła w Lipuszu
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

kościerski

Gmina

Lipusz

Wysokość

150 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

2689[2]

Strefa numeracyjna

58

Kod pocztowy

83-424[3]

Tablice rejestracyjne

GKS

SIMC

0166120

Położenie na mapie gminy Lipusz
Mapa konturowa gminy Lipusz, w centrum znajduje się punkt z opisem „Lipusz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Lipusz”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Lipusz”
Położenie na mapie powiatu kościerskiego
Mapa konturowa powiatu kościerskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Lipusz”
Ziemia54°05′52″N 17°47′02″E/54,097778 17,783889[1]
Strona internetowa

Lipusz (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Lëpùsz; niem. Lippusch[4]) – wieś kaszubska o charakterze małomiasteczkowym położona w północnej Polsce w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Lipusz nad rzeką Wdą. Na północ od Lipusza znajduje się jezioro Lubiszewskie.

Miejscowość jest siedzibą gminy Lipusz.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lipusz. W latach 1975–1998 należała do ówczesnego województwa gdańskiego.

W dawnym kościele ewangelickim wybudowanym w 1865 roku od 2002 roku znajduje się Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, prezentujące ok. 320 eksponatów (wóz strażacki z 1913 roku, kierzonki, kopanka, kamienie do śrutownika itp.). Na Wdzie znajduje się młyn wodny pochodzący z początku XIX wieku.

15 października 1939 roku członkowie Selbstschutzu i niemieccy policjanci z Lipusza rozstrzelali kilkunastu Polaków (według różnych źródeł 17 lub 19[5][6][7]). Podczas akcji aresztowano 49 mężczyzn, których zaprowadzono do pobliskiego lasu w Karpnie. Wszyscy zatrzymani mieli wykopać duży grób. Po zakończeniu pracy zatrzymanych podzielono na dwie grupy. Mniejsza grupa została rozstrzelana. Pozostali mężczyźni musieli zakopać grób, po czym zostali wypuszczeni[6].

W 2017 roku lasy otaczające wieś zostały silnie zniszczone w wyniku przechodzącej tędy fali nawałnic (zniszczeniu uległo 4200 ha lasów zarządzanych przez Nadleśnictwo Lipusz). W 2018 roku w ramach restytucji lasu i w związku z obchodami 100-lecia niepodległości Polski z pomocą harcerzy i wolontariuszy (razem ok. 3 tys. osób) na powierzchni ponad 10 ha zasadzono nowe drzewa w taki sposób, aby utworzyły one wizerunek godła państwowego, widoczny z okien przelatujących samolotów[8][9]. Ponadto leśnicy pozostawili na obszarze 2 ha połamane drzewa, aby przypominały o tym, jak wyglądały okoliczne lasy po nawałnicy.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[10]:

  • kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, 1866-1867, nr rej.: 968 z 26.08.1986
  • kaplica grobowa rodziny Żelewskich, 1880, nr rej.: j.w.
  • cmentarz grzebalny przy kościele, XIX w., nr rej.: j.w.
  • kościół ewangelicki, 1865, nr rej.: 957 z 14.03.1986
  • cmentarz rzymskokatolicki, 1922-1923, nr rej.: 969 z 26.08.1986.

Inne[11]:

  • drewniany młyn na Wdzie
  • kamienica Banku Ludowego z 1904
  • neogotyckie zabudowania nadleśnictwa

Transport[edytuj | edytuj kod]

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Lipusz posiada kilka połączeń kolejowych z Kościerzyną i Chojnicami poprzez Brusy. Pasażerski ruch kolejowy na linii do Bytowa został zawieszony[12].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość znajduje się na turystycznym Szlaku Kamiennych Kręgów i na szlaku kajakowym rzeki Wdy.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Młyn wodny

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 69195
  2. Lipusz w serwisie Polska w liczbach
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 666 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. F. Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3)
  5. Macier Wajer: Uczcili pamięć pomordowanych w okolicach Karpna Polaków. koscierski.info. [dostęp 2023-01-28].
  6. a b Borchers 2011 ↓, s. 173.
  7. Ceran 2018 ↓, s. 23.
  8. Godło państwowe z kilkuset drzew. Nietypowa akcja harcerzy na stulecie odzyskania niepodległości
  9. Leśnicy musieli zamknąć las zniszczony w nawałnicy. Bo stał się turystyczną atrakcją
  10. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 49 [dostęp 2018-12-29].
  11. Jarosław Ellwart „Powiat kościerski, mapa turystyczna” Wydawnictwo Region Gdynia 2012 ISBN 978-83-7591-281-4
  12. Andrzej Gurba: Do miasta po latach wróciły pociągi. 22 XI 2007. [dostęp 2009-06-13]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Roland Borchers. Zbrodnie nazistowskie w powiecie kościerskim jesienią 1939 roku. „Acta Cassubiana”. 13, 2011. 
  • Monografia Lipusz-Dziemiany. Józef Borzyszkowski (red.). Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1994.
  • Tomasz Ceran: Zbrodnia pomorska 1939. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-466-0.
  • Jarosław Ellwart: Lipusz i okolice. Gdynia: Wydawnictwo „Region”, 1994.
  • Marian Lemańczyk: Lipusz: Przeszłość wsi w pamięci jej mieszkańców. Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1989.
  • Aleksander Majkowski: Życie i przygody Remusa. Lech bądkowski (tłum.). Gdańsk: Oficyna Czec, 1997.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]