Lisdeksamfetamina
| |||||||||
| |||||||||
Ogólne informacje | |||||||||
Wzór sumaryczny |
C15H25N3O | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Masa molowa |
263,385 g/mol | ||||||||
Identyfikacja | |||||||||
Numer CAS | |||||||||
PubChem | |||||||||
DrugBank | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Klasyfikacja medyczna | |||||||||
ATC | |||||||||
| |||||||||
|
Lisdeksamfetamina – organiczny związek chemiczny o właściwościach stymulujących, stosowany w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) u dzieci i dorosłych oraz zaburzenia z napadami objadania się u dorosłych[1].
Lisdeksamfetaminę przyjmuje się doustnie, jej działanie zaczyna się zazwyczaj w ciągu dwóch godzin, a aktywność jej metabolitu utrzymuje się do 14 godzin[1].
Przekształcenie do dekstroamfetaminy
[edytuj | edytuj kod]Farmakologicznie, lisdeksamfetamina to nieaktywny prolek, który działa po przekształceniu przez enzymy w erytrocytach do aktywnej, pobudzającej ośrodkowy układ nerwowy (OUN) dekstroamfetaminy oraz L-lizyny (naturalnie występującego aminokwasu)[1][2][3].
Konwersja lisdeksamfetaminy do dekstroamfetaminy nie jest zależna od pH przewodu pokarmowego i mało prawdopodobne jest, aby miały na nią wpływ zmiany czasu pasażu żołądkowo-jelitowego[4].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Lisdeksamfetamina jest stosowana przede wszystkim w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) i zespołu objadania się. W badaniach klinicznych dotyczących stosowania lisdeksamfetaminy w leczeniu ADHD brali głównie udział osoby poniżej 65. roku życia[5]. Według przeglądu systematycznego z 2019 r. lisdeksamfetamina okazała się najskuteczniejszym sposobem leczenia ADHD u dorosłych[6].
Według American Academy of Sleep Medicine może być stosowana również w leczeniu narkolepsji[7].
Działania niepożądane
[edytuj | edytuj kod]Do głównych (częstość występowania ≥5%) działań niepożądanych lisdeksamfetaminy w krótkoterminowych badaniach klinicznych należały: zmniejszony apetyt, bezsenność, suchość w ustach, utrata masy ciała, drażliwość, ból w górnej części brzucha, nudności, wymioty, biegunka, zaparcia, przyspieszone bicie serca, lęk, zawroty głowy i uczucie nerwowości[1][5].
Do rzadkich, ale poważnych skutków ubocznych lisdeksamfetaminy mogą należeć mania, nagła śmierć sercowa (u osób z chorobami serca, psychoza amfetaminowa i zespół serotoninowy[1][5].
Jego stosowanie w czasie ciąży może być szkodliwe dla dziecka, a producent nie zaleca jego stosowania w okresie karmienia piersią[1][8][9].
Interakcje
[edytuj | edytuj kod]- Środki zakwaszające mocz : Leki lub pokarmy zakwaszające mocz, takie jak kwas askorbinowy, zwiększają wydalanie dekstroamfetaminy z moczem, skracając w ten sposób okres półtrwania i skuteczność dekstroamfetaminy w organizmie[5][10].
- Środki alkalizujące mocz: Leki lub żywność alkalizująca mocz, np. wodorowęglan sodu, zmniejszają wydalanie dekstroamfetaminy z moczem, zwiększając w ten sposób okres półtrwania i aktywność dekstroamfetaminy w organizmie[5][10]
- Inhibitory CYP2D6 : Hydroksylacja za pośrednictwem enzymu cytochromu P450 CYP2D6 jest główną ścieżką metabolizmu dekstroamfetaminy. Silne inhibitory CYP2D6, takie jak paroksetyna, fluoksetyna, bupropion i duloksetyna, mogą hamować metabolizm dekstroamfetaminy i tym samym zwiększać jej stężenie we krwi, a przez to zwiększać ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego[5][11].
- Inhibitory monoaminooksydazy: Jednoczesne stosowanie inhibitorów MAO i leków pobudzających ośrodkowy układ nerwowy, takich jak lisdeksamfetamina, może wywołać przełom nadciśnieniowy[5].
Rejestracja i preparaty
[edytuj | edytuj kod]Lisdeksamfetaminę zatwierdzono do stosowania w Stanach Zjednoczonych w 2007 r., a w Unii Europejskiej w 2012 r.[1][12] W 2022 r. był to 69. najczęściej przepisywany lek w Stanach Zjednoczonych, z ponad 9 milionów recept[13][14]. W Wielkiej Brytanii jest to substancja kontrolowana klasy B, w Australii jest to substancja kontrolowana z Grupy 8, Stanach Zjednoczonych jest to substancja kontrolowana z Grupy II[15][16]
Od listopada 2020 r. lisdeksamfetamina jest sprzedawana pod następującymi nazwami: Aduvanz, Elvanse, Juneve, Samexid, Tyvense, Venvanse i Vyvanse[17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Lisdexamfetamine Dimesylate Monograph for Professionals [online], Drugs.com [dostęp 2025-01-02] (ang.).
- ↑ David J Heal i inni, Amphetamine, past and present – a pharmacological and clinical perspective, „Journal of Psychopharmacology”, 27 (6), 2013, s. 479–496, DOI: 10.1177/0269881113482532, ISSN 0269-8811, PMID: 23539642, PMCID: PMC3666194 [dostęp 2025-01-02] (ang.).
- ↑ Stephanie K A Blick , Gillian M Keating , Lisdexamfetamine:, „Pediatric Drugs”, 9 (2), 2007, s. 129–135, DOI: 10.2165/00148581-200709020-00007, ISSN 1174-5878 [dostęp 2025-01-02] (ang.).
- ↑ Dr Jasinski , S Krishnan , Abuse liability and safety of oral lisdexamfetamine dimesylate in individuals with a history of stimulant abuse, „Journal of Psychopharmacology”, 23 (4), 2009, s. 419–427, DOI: 10.1177/0269881109103113, ISSN 0269-8811 [dostęp 2025-01-02] (ang.).
- ↑ a b c d e f g DailyMed - VYVANSE- lisdexamfetamine dimesylate capsule VYVANSE- lisdexamfetamine dimesylate tablet, chewable [online], dailymed.nlm.nih.gov [dostęp 2025-01-02] .
- ↑ Matej Stuhec , Petar Lukić , Igor Locatelli , Efficacy, Acceptability, and Tolerability of Lisdexamfetamine, Mixed Amphetamine Salts, Methylphenidate, and Modafinil in the Treatment of Attention-Deficit Hyperactivity Disorder in Adults: A Systematic Review and Meta-analysis, „Annals of Pharmacotherapy”, 53 (2), 2019, s. 121–133, DOI: 10.1177/1060028018795703, ISSN 1060-0280 [dostęp 2025-01-02] (ang.).
- ↑ Kiran Maski i inni, Treatment of central disorders of hypersomnolence: an American Academy of Sleep Medicine clinical practice guideline, „Journal of Clinical Sleep Medicine”, 17 (9), 2021, s. 1881–1893, DOI: 10.5664/jcsm.9328, ISSN 1550-9389, PMID: 34743789, PMCID: PMC8636351 [dostęp 2025-01-02] (ang.).
- ↑ BNF 76: September 2018, wyd. september 2018 - march 2019, British National Formulary, London: Pharmaceutical Press, 2018, s. 348–349, ISBN 978-0-85711-338-2 [dostęp 2025-01-02] .
- ↑ Lisdexamfetamine (Vyvanse) Use During Pregnancy [online], Drugs.com [dostęp 2025-01-02] (ang.).
- ↑ a b DailyMed - ADDERALL XR- dextroamphetamine sulfate, dextroamphetamine saccharate, amphetamine sulfate and amphetamine aspartate capsule, extended release [online], dailymed.nlm.nih.gov [dostęp 2025-01-02] .
- ↑ Georgios Schoretsanitis i inni, Clinically Significant Drug–Drug Interactions with Agents for Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder, „CNS Drugs”, 33 (12), 2019, s. 1201–1222, DOI: 10.1007/s40263-019-00683-7, ISSN 1172-7047 [dostęp 2025-01-02] (ang.).
- ↑ Shire's ADHD amphetamine wins British backing [online], Reuters .
- ↑ The Top 300 of 2022 [online], clincalc.com [dostęp 2025-01-02] .
- ↑ Lisdexamfetamine - Drug Usage Statistics, ClinCalc DrugStats Database [online], clincalc.com [dostęp 2025-01-02] .
- ↑ BNF 76: September 2018, wyd. september 2018 - march 2019, British National Formulary, London: Pharmaceutical Press, 2018, s. 348–349, ISBN 978-0-85711-338-2 [dostęp 2025-01-02] .
- ↑ Drugs of Abuse [online], DEA [dostęp 2025-01-02] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-25] .
- ↑ Lisdexamfetamine Uses, Side Effects & Warnings [online], Drugs.com [dostęp 2025-01-02] (ang.).