List 34

List 34 – dwuzdaniowy list protestacyjny polskich intelektualistów przeciw cenzurze, skierowany do premiera Józefa Cyrankiewicza, złożony 14 marca 1964 w Urzędzie Rady Ministrów przez Antoniego Słonimskiego; nazwa listu odwołuje się do liczby osób, które go podpisały.

Treść

Do Prezesa Rady Ministrów
Józefa Cyrankiewicza

Ograniczenia przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenie cenzury prasowej stwarza sytuację zagrażającą rozwojowi kultury narodowej. Niżej podpisani, uznając istnienie opinii publicznej, prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji za konieczny element postępu, powodowani troską obywatelską, domagają się zmiany polskiej polityki kulturalnej w duchu praw zagwarantowanych przez konstytucję państwa polskiego i zgodnych z dobrem narodu.

List podpisali:

1. Jerzy Andrzejewski
2. Maria Dąbrowska
3. Stanisław Dygat
4. Karol Estreicher
5. Marian Falski
6. Aleksander Gieysztor
7. Konrad Górski
8. Paweł Hertz
9. Leopold Infeld
10. Paweł Jasienica
11. Mieczysław Jastrun
12. Stefan Kisielewski
13. Zofia Kossak-Szczucka
14. Tadeusz Kotarbiński
15. Jan Kott
16. Anna Kowalska
17. Julian Krzyżanowski
18. Kazimierz Kumaniecki
19. Edward Lipiński
20. Maria Ossowska
21. Stanisław Cat Mackiewicz
22. Jan Parandowski
23. Stanisław Pigoń
24. Adolf Rudnicki
25. Artur Sandauer
26. Wacław Sierpiński
27. Antoni Słonimski
28. Jan Szczepański
29. Władysław Tatarkiewicz
30. Jerzy Turowicz
31. Melchior Wańkowicz
32. Adam Ważyk
33. Kazimierz Wyka
34. Jerzy Zagórski.

Autorem tekstu był Antoni Słonimski, współorganizatorem zbierania podpisów zaś Jan Józef Lipski.

List wywołał reakcję na Zachodzie. W dzienniku „The Times” ukazał się list krytykujący władze PRL, podpisany przez 21 brytyjskich pisarzy i artystów, m.in. przez Arthura Koestlera i Allana Bullocka. Ponadto w obronie sygnatariuszy wystąpiło 15 intelektualistów włoskich z Alberto Moravią i 13 profesorów Harvardu.

List wywołał nagonkę i represje władz PRL wobec jego sygnatariuszy oraz „Tygodnika Powszechnego”. Najsurowsze represje spotkały Melchiora Wańkowicza, który został aresztowany i którego próbowano oskarżyć o to, że sporządził i przekazał tekst zawierający „fałszywe informacje oczerniające Polskę Ludową”. Pisarz został prawomocnie skazany i zgłosił się na odbywanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności. Władze komunistyczne chcąc uniknąć kompromitacji nie dopuściły do wykonania wyroku (najpierw faktycznie, później formalnie zawieszono wykonywanie orzeczonego wyroku).

Z 34 sygnatariuszy Listu prof. Konrad Górski wycofał swój podpis, po czym napisał list do premiera Cyrankiewicza, w którym za wciągnięcie go do tej sprawy obciążył Jerzego Turowicza. List ten został odczytany przez Kliszkę na zebraniu Związku Literatów.

Dziesięciu z sygnatariuszy Listu 34 podpisało następnie inny list do „The Times”, zawierający stwierdzenie, że List 34 miał mieć charakter wewnętrzny, i dyskredytujący Radio Wolna Europa. List podpisali: Aleksander Gieysztor, Konrad Górski, Leopold Infeld, Julian Krzyżanowski, Kazimierz Kumaniecki, Edward Lipiński, Wacław Sierpiński, Jan Szczepański, Władysław Tatarkiewicz i Kazimierz Wyka. Konrad Górski dodatkowo wycofał swój podpis z Listu 34.

Pomimo tego polskich intelektualistów poparli intelektualiści z innych krajów i listy poparcia opublikowano we włoskim „Il Mondo”, francuskim „Le Figaro Littéraire”, 13 profesorów Harvardu podpisało list do ambasadora PRL, podobnie postąpili profesorowie Berkeley.

Kontrlist 600

W odpowiedzi na List 34 z inicjatywy egzekutywy POP Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich powstał w kwietniu 1964 roku Kontrlist polskich literatów przeciw „uprawianej na łamach prasy zachodniej oraz na falach dywersyjnej rozgłośni radiowej Wolna Europa zorganizowanej kampanii oczerniającej Polskę Ludową”. Podpisało go łącznie około 600 literatów, jednak część później protestowała, że podpisywała list o innej treści niż ostateczna.

Zobacz też

• List 14
• List 15
• List 44
• List 59
• List 101

Bibliografia

• Jerzy Eisler, List 34, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, ​ISBN 83-01-11347-2​.
• Aleksandra Ziółkowska Proces Melchiora Wańkowicza 1964, Nowe Wydawnictwo Polskie, Warszawa 1990, ​ISBN 83-85135-08-1​.
• Aleksandra Ziółkowska-Boehm Na tropach Wańkowicza po latach, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, 2 wydanie 2009, ​ISBN 83-7180-349-4​, ​ISBN 978-83-7648-261-3​.
• Aleksandra Ziółkowska-Boehm Melchior Wańkowicz Poland’s Master of the Written Word, Rozdział: The Trial of Melchior Wańkowicz: 1964 (strony: 29-103), Lexington Books, USA 2013, ​ISBN 978-0-7391-7590-3​.

Linki zewnętrzne

• Joanna Kuciel-Frydryszak. Antoni Słonimski i „List 34”. „Pamięć.pl”. 1/2012, s. 38–41. Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 2084-7319. [dostęp 2016-07-19].