Lista cesarzy dynastii Han

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Piechota (na pierwszym planie) i kawaleria (w tle), ceramiczne figurki z czasów Zachodniej Dynastii Han. W 1990 r. zaczęto badać grobowce cesarza Jin (157–141 p.n.e.) i jego żony cesarzowej Wang Shi (zm. 126 p.n.e.), położone na południe od Yangling, prowincja Shaanxi. Odkopano ponad 40 tysięcy ceramicznych figurek. Wszystkie z nich miały 1/3 naturalnej wielkości, inaczej niż ponad 8 tysięcy naturalnej wielkości figur żołnierzy Terakotowej Armii, strzegących grobowca cesarza Qin Shi Huanga. Tego rodzaju figurki, mające przeciętnie po 60 cm wysokości, zostały również odkryte w innych grobowcach członków rodziny cesarskiej dynastii Han. Miały one strzec pochowanych w nich osób w życiu pozagrobowym[1].

Dynastia Han (206 p.n.e. – 220 n.e.) (chiń. upr. 汉朝; chiń. trad. 漢朝; pinyin Hàn Cháo; Wade-Giles Han Ch’ao; IPA: [xân tʂʰɑ̌ʊ̯]) była drugą dynastią cesarską Chin, po dynastii Qin (221-207 p.n.e.) i przed Epoką Trzech Królestw (220-280 n.e.). Dynastia Xin dzieli panowanie dynastii Han na dwa okresy: Zachodniej Dynastii Han (206 p.n.e. – 9 n.e.) i Wschodniej Dynastii Han (25-220 n.e.). Poniżej została zamieszczona lista wszystkich cesarzy Chin z dynastii Han, zawierająca ich imiona prywatne, pośmiertne i nazwy er panowania. Nie zostali umieszczeni na liście faktyczni władcy Chin (regenci, w tym cesarzowe wdowy).

Dynastia Han została założona przez Liu Banga, który jest znany pod imieniem Gaozu[a]. Najdłużej panującym cesarzem dynastii był Wudi (141–87 n.e.), który panował 54 lata. Po obaleniu Wang Manga (dynastia Xin), Liu Xiu przywrócił rządy dynastii Han i jest znany pod imieniem pośmiertnym jako cesarz Guangwu (25–57 n.e.). Ostatni władca dynastii Han, cesarz Xian (189–220 n.e.) był marionetkowym władcą, w którego imieniu rządził Cao Cao (ur. 155 n.e., zm. 220 n.e.)[2]. W 220 r. n.e. Cao Pi, król Wei (syn Cao Cao), zmusił do abdykacji na swoją rzecz cesarza Xiana (189-220 n.e.), co oznaczało definitywny upadek dynastii Han.

Cesarz stał na czele rządu[3]. Był jedyną osobą decydującą o nominacjach na wyższe stanowiska w administracji centralnej i lokalnej[4]. Był również prawodawcą, najwyższym sędzią, głównodowodzącym sił zbrojnych i najwyższym kapłanem kultu Niebios[5].

Sposób nazewnictwa[edytuj | edytuj kod]

Od króla do cesarza[edytuj | edytuj kod]

Cesarz Guangwu (25–57 n.e.), obraz Yan Libena (600–673 n.e.)
Pozłacany uchwyt z brązu (ze śladami czerwonego barwnika) w kształcie głowy chińskiego smoka, z czasów Wschodniej Dynastii Han; zależnie od okoliczności, smok mógł stanowić dobry lub zły omen dla cesarzy dynastii Han[6].

W starożytnych Chinach władcy z dynastii Shang (ok. 1600 – 1046 p.n.e.) i dynastii Zhou (1045 – 256 p.n.e.) nosili tytuł króla (chiń. upr. ; chiń. trad. ; pinyin Wáng; Wade-Giles Wang)[7]. Już w czasach dynastii Zhou, byli również nazywani Synami Nieba (chiń. upr. 天子; chiń. trad. 天子; pinyin Tiānzǐ)[7].

Do 221 r. p.n.e. król Qin, Ying Zheng, podbił wszystkie królestwa i zjednoczył Chiny po Okresie Walczących Królestw. Aby podkreślić swoją wyższość nad królami z dynastii Shang i Zhou, utworzył nowy tytuł: cesarza (chiń. upr. 皇帝; chiń. trad. 皇帝; pinyin Huángdi) i jest znany potomności jako Pierwszy Cesarz (chiń. upr. 秦始皇(帝); chiń. trad. 秦始皇(帝); pinyin Qín Shǐ Huáng(di)). Nowy tytuł cesarza powstał z połączenia tytułów Trzech Dostojnych i Pięciu Cesarzy (chiń. upr. 三皇五帝; chiń. trad. 三皇五帝; pinyin Sānhuáng wǔdì), legendarnych władców z mitologii chińskiej, twórców cywilizacji chińskiej[8]. Tytuł był używany przez każdego kolejnego władcę Chin aż do upadku dynastii Qing w 1911 roku[9].

Imiona pośmiertne, świątynne i nazwy er panowania[edytuj | edytuj kod]

Od czasów dynastii Shang do dynastii Sui (581–618 n.e.), w kronikach i dziełach historycznych cesarskich Chin, chińskich władców po ich śmierci (zarówno królów, jak i cesarzy) nazywano ich imieniem pośmiertnym[9].

Imię świątynne zostało po raz pierwszy użyte za panowania cesarza Jinga z dynastii Han (157–141 p.n.e.). Było używane w późniejszych kronikach i dziełach historycznych do nazywania cesarzy, którzy panowali w czasach dynastii Tang (618–907 n.e.), dynastii Song (960-1279 n.e.) i dynastii Yuan (1271–1368 n.e.)[9].

Cesarze dynastii Ming (1368–1644 n.e.) i dynastii Qing (1644–1911 n.e.), używali tylko jednej nazwy ery panowania przez cały okres swoich rządów. Dlatego cesarze z tych dynastii, w tekstach historycznych, nazywani są od przyjętej przez nich, nazwy ery panowania[10].

Cesarz Wu z dynastii Han (141–87 p.n.e.) po raz pierwszy oficjalnie wprowadził zasadę nazywania poszczególnych lat mottem, które nazywano erą panowania (chiń. upr. 年号; chiń. trad. 年號; pinyin niánhào, dosł. zawołanie roczne), jednak sama zasada pochodzi z wcześniejszych czasów. Najstarszą zasadą zapisu lat - istniejącą od czasów dynastii Shang - było ustalenie pierwszego roku panowania władcy, jako roku pierwszego[11]. Gdy cesarz zmarł, zaczynał się pierwszy rok panowania nowego władcy[12]. Zasada została zmieniona przed IV w. p.n.e., kiedy pierwszy rok panowania władcy zaczynał się dopiero od pierwszego dnia nowego roku kalendarzowego po śmierci poprzedniego władcy[13]. Kiedy książę Huiwen z państwa Qin przyjął tytuł króla, zmienił zasadę liczenia lat. Pierwszy rok panowania zaczynał się od pierwszego dnia roku kalendarzowego w którym zaczął panować[13]. Gdy cesarz Wen (180–157 p.n.e.) zaczął na nowo liczyć lata swojego panowania w 163 r. p.n.e., również zaczął je liczyć wstecz od początku roku kalendarzowego[14].

Ponieważ sześć było uważane za szczęśliwą liczbę, cesarze Jing i Wu zmieniali sposób liczenia lat swojego panowania co sześć lat[14]. Każdy sześcioletni okres był kolejno oznaczany jako yuannian (元年), eryuan (二元), sanyuan (三元) i tak dalej. System zaczął być uważany za zbyt kłopotliwy, gdy osiągnięto piąty cykl wuyuan sannian (五元三年) w 114 r. p.n.e.[15] W tym roku rząd zasugerował, że dwór powinien nadać nowe nazwy każdemu z poprzednich "początków" (yuan 元), co zostało zaakceptowane przez cesarza Wu w 110 r. p.n.e.[16] Ponieważ cesarz Wu składał ofiarę Niebu - feng (封) - na górze Tai Shan, nazwał nową erę yuanfeng (元封). To wydarzenie jest uważane za formalne wprowadzenie er panowania do chińskiej historii[17]. Cesarz Wu zmienił nazwę ery raz jeszcze, gdy wprowadził kalendarz Taichu (太初 Wielki początek) w 104 r. p.n.e.[18] Za Wschodniej Dynastii Han nie było ustalonej, stałej długości ery panowania, które były wprowadzane z przyczyn politycznych lub dla uczczenia pomyślnych wydarzeń[18].

Regenci i cesarzowe wdowy[edytuj | edytuj kod]

Opowieść o Jin Midi. Wu Liang, Jiaxiang, prowincja Szantung, II w. n.e.; wykonane tuszem odwzorowanie płaskorzeźby z czasów Wschodniej Dynastii Han

Jeśli w chwili wstąpienia na tron cesarz był dzieckiem, do osiągnięcia przez niego pełnoletniości władzę w jego imieniu sprawował regent, którym często była cesarzowa wdowa lub jeden z jej krewnych. Czasem stronnictwo tworzone przez krewnych cesarzowej wdowy było pozbawiane władzy w wyniku zamachu stanu – na przykład cesarzowa wdowa Lü Zhi (zm. 180 p.n.e.) sprawowała faktyczne rządy podczas panowania niepełnoletnich cesarzy Liu Gonga (188–184 p.n.e.) i Liu Honga (184–180 p.n.e.)[19]. Stronnictwo jej krewnych zostało pozbawione władzy w wyniku zamachu stanu w 180 r. p.n.e. i cesarzem został Liu Heng (znany pod imieniem pośmiertnym cesarz Wen)[20]. Przed swoją śmiercią w 87 r. p.n.e. cesarz Wu mianował Huo Guanga (zm. 68 p.n.e.), Jin Midi (zm. 86 p.n.e.) i Shangguan Jie (上官桀) (zm. 80 p.n.e.) współregentami na czas niepełnoletniości jego następcy, cesarza Zhao (87–74 p.n.e.). Huo Guang i Shangguan Jie byli dziadkami cesarzowej Shangguan (zm. 37 p.n.e.), żony cesarza Zhao, podczas gdy Jin Midi (z pochodzenia Xiongnu) był byłym niewolnikiem, który wcześniej pracował w cesarskiej stajni. Po śmierci Jin Midi i straceniu pod zarzutem zdrady Shangguana Jie, Huo Guang pozostał jedynym regentem. Po jego śmierci, stronnictwo jego krewnych zostało pozbawione władzy przez cesarza Xuana (74–49 p.n.e.)[21]. Był to odwet za otrucie jego żony cesarzowej Xu Pingjun (zm. 71 p.n.e.), po to by mógł on poślubić córkę Huo Guanga - cesarzową Huo Chengjun (zm. 54 p.n.e.)[21].

Ponieważ regenci i cesarzowe wdowy nie byli oficjalnie uznawani za cesarzy i władców dynastii Han, nie są oni uwzględnieni na poniższej liście cesarzy.

Cesarze[edytuj | edytuj kod]


Cesarze dynastii Han
Imię pośmiertne[b] Nazwisko rodowe i imię osobiste[c] Okres panowania Nazwa ery Lata[d]
Zachodnia Dynastia Han 206 p.n.e. – 9 n.e.[e]
Gaozu 高祖 Liu Bang 劉邦 202–195 p.n.e.[22] Nie istnieje[23]
Huidi 惠帝 Liu Ying 劉盈 195–188 p.n.e.[24] Nie istnieje[25]
Shaodi[f] (Shaodi Gong) 少帝 Liu Gong 劉恭 188–184 p.n.e.[26] Nie istnieje[27]
Shaodi (Shaodi Hong) 少帝 Liu Hong 劉弘 184–180 p.n.e.[26] Nie istnieje[28]
Wendi 文帝 Liu Heng 劉恆 180–157 p.n.e.[29] Qíanyuán 前元 179–164 p.n.e.[30]
Hòuyuán 後元 163–156 p.n.e.[31]
Jingdi 景帝 Liu Qi 劉啟 157–141 p.n.e.[29] Qíanyuán 前元 156–150 p.n.e.[32]
Zhōngyuán 中元 149–143 p.n.e.[33]
Hòuyuán 後元 143–141 p.n.e.[34]
Wudi 武帝 Liu Che 劉徹 141–87 p.n.e.[35] Jiànyuán 建元 141–135 p.n.e.[36]
Yuánguāng 元光 134–129 p.n.e.[37]
Yuánshuò 元朔 128–123 p.n.e.[38]
Yuánshòu 元狩 122–117 p.n.e.[39]
Yuándǐng 元鼎 116–111 p.n.e.[40]
Yuánfēng 元封 110–105 p.n.e.[41]
Tàichū 太初 104–101 p.n.e.[42]
Tiānhàn 天漢 100–97 p.n.e.[43]
Tàishǐ 太始 96–93 p.n.e.[44]
Zhēnghé 征和 92–89 p.n.e.[45]
Hòuyuán 後元 88–87 p.n.e.[46]
Zhaodi 昭帝 Liu Fuling 劉弗陵 87–74 p.n.e.[47] Shǐyuán 始元 86–80 p.n.e.[48]
Yuánfèng 元鳳 80–75 p.n.e.[49]
Yuánpíng 元平 74 p.n.e.[50]
książę Changyi 昌邑王 lub 海昏侯 Liu He 劉賀 74 p.n.e.[26] Yuánpíng 元平 74 p.n.e.[50]
Xuandi 宣帝 Liu Bingyi 劉病已 74–49 p.n.e.[47] Běnshǐ 本始 73–70 p.n.e.[51]
Dìjié 地節 69–66 p.n.e.[52]
Yuánkāng 元康 65–61 p.n.e.[53]
Shénjué 神爵 61–58 p.n.e.[54]
Wǔfèng 五鳳 57–54 p.n.e.[55]
Gānlù 甘露 53–50 p.n.e.[56]
Huánglóng 黃龍 49 p.n.e.[57]
Yuandi 元帝 Liu Shi 劉奭 49–33 p.n.e.[58] Chūyuán 初元 48–44 p.n.e.[59]
Yǒngguāng 永光 43–39 p.n.e.[60]
Jiànzhāo 建昭 38–34 p.n.e.[61]
Jìngníng 竟寧 33 p.n.e.[62]
Chengdi 成帝 Liu Ao 劉驁 33–7 p.n.e.[58] Jiànshǐ 建始 32–28 p.n.e.[63]
Hépíng 河平 28–25 p.n.e.[64]
Yángshuò 陽朔 24–21 p.n.e.[65]
Hóngjiā 鴻嘉 20–17 p.n.e.[66]
Yǒngshǐ 永始 16–13 p.n.e.[67]
Yuányán 元延 12–9 p.n.e.[68]
Suīhé 綏和 8–7 p.n.e.[68]
Aidi 哀帝 Liu Xin 劉欣 7–1 p.n.e.[58] Jiànpíng 建平 6–3 p.n.e.[69]
Yuánshòu 元壽 2 p.n.e.–1 p.n.e.[69]
Pingdi 平帝 Liu Kan 劉衎 1 p.n.e.–6 n.e.[58] Yuánshǐ 元始 1–5 n.e.[70]
Ruzi 孺子 Liu Ying 劉嬰 6–9 n.e.[58] Jùshè 居攝 6–8 n.e.[71]
Chūshǐ 初始 8–9 n.e.[72]
Dynastia Xin (9–23 n.e.)
Dynastia Xin Wang Manga (王莽) 9–23 n.e.[73] Shǐjiànguó 始建國 9–13 n.e.[74]
Tiānfēng 天鳳 14–19 n.e.[75]
Dìhuáng 地皇 20–23 n.e.[76]
Kontynuacja dynastii Han
Gengshidi[g] 更始帝 Liu Xuan 劉玄 23–25 n.e.[77] Gēngshǐ 更始 23–25 n.e.[78]
Wschodnia Dynastia Han 25–220 n.e.
Guangwudi 光武帝 Liu Xiu 劉秀 25–57 n.e.[79] Jiànwǔ 建武 25–56 n.e.[80]
Jiànwǔzhōngyuán 建武中元 56–57 n.e.[81]
Mingdi 明帝 Liu Zhuang 劉陽 57–75 n.e.[82] Yǒngpíng 永平 57–75 n.e.[83]
Zhangdi 章帝 Liu Da 劉炟 75–88 n.e.[84] Jiànchū 建初 76–84 n.e.[85]
Yuánhé 元和 84–87 n.e.[86]
Zhānghé 章和 87–88 n.e.[87]
Hedi 和帝 Liu Zhao 劉肇 88–106 n.e.[88] Yǒngyuán 永元 89–105 n.e.[89]
Yuánxīng 元興 105 n.e.[90]
Shangdi 殤帝 Liu Long 劉隆 106 n.e.[91] Yánpíng 延平 9 miesięcy w 106 n.e.[92]
Andi 安帝 Liu Hu 劉祜 106–125 n.e.[93] Yǒngchū 永初 107–113 n.e.[94]
Yuánchū 元初 114–120 n.e.[95]
Yǒngníng 永寧 120–121 n.e.[96]
Jiànguāng 建光 121–122 n.e.[96]
Yánguāng 延光 122–125 n.e.[97]
Shaodi, markiz Beixiang 少帝 lub 北鄉侯 Liu Yi 劉懿 125 n.e.[98] Yánguāng 延光 125 n.e.[97]
Shundi 順帝 Liu Bao 劉保 125–144 n.e.[99] Yǒngjiàn 永建 126–132 n.e.[100]
Yángjiā 陽嘉 132–135 n.e.[101]
Yǒnghé 永和 136–141 n.e.[102]
Hàn’ān 漢安 142–144 n.e.[103]
Jiànkāng 建康 144 n.e.[103]
Chongdi 沖帝 Liu Bing 劉炳 144–145 n.e.[104] Yōngxī 永嘉 145 n.e.[105]
Zhidi 質帝 Liu Zuan 劉纘 145–146 n.e.[104] Běnchū 本初 146 n.e.[105]
Huandi 桓帝 Liu Zhi 劉志 146–168 n.e.[106] Jiànhé 建和 147–149 n.e.[107]
Hépíng 和平 150 n.e.[108]
Yuánjiā 元嘉 151–153 n.e.[108]
Yǒngxīng 永興 153–154 n.e.[108]
Yǒngshòu 永壽 155–158 n.e.[109]
Yánxī 延熹 158–167 n.e.[110]
Yǒngkāng 永康 167 n.e.[111]
Lingdi 靈帝 Liu Hong 劉宏 168–189 n.e.[112] Jiànníng 建寧 168–172 n.e.[113]
Xīpíng 熹平 172–178 n.e.[114]
Guānghé 光和 178–184 n.e.[115]
Zhōngpíng 中平 184–189 n.e.[116]
Shaodi, książę Hongnong 少帝 lub 弘農王 Liu Bian 劉辯 189 n.e.[98] Guāngxī 光熹 189 n.e.[117]
Zhàoníng 昭寧 189 n.e.[117]
Xiandi 獻帝 Liu Xie 劉協 189–220 n.e.[118] Yǒnghàn 永漢 189 n.e.[117]
Chūpíng 初平 190–193 n.e.[119]
Xīngpíng 興平 194–195 n.e.[120]
Jiàn’ān 建安 196–220 n.e.[121]
Yánkāng 延康 220 n.e.[122]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Po śmierci Liu Bangowi nadano imię pośmiertne Gaodi oraz imię świątynne Taizu, w tradycyjnej historiografii chińskiej stał się on jednak znany pod imieniem Gaozu (Najwyższy Przodek), powstałym z połączenia pierwszej sylaby imienia pośmiertnego z drugą sylabą imienia świątynnego.
  2. Przyjętą w Chinach konwencją nazywania cesarzy z dynastii Han jest „Han + imię pośmiertne” (np. „Han Wudi”, „Han Jingdi”). Wyjątkami od tej reguły są Liu Gong, Liu Hong, Ruzi Ying, książę Changyi, markiz Beixiang i książę Hongnong. Wszyscy oni zmarli w ciągu roku od wstąpienia na tron, zostali pozbawieni władzy w ciągu roku lub byli bardzo młodzi i władzę przez cały okres ich „panowania” sprawowali regenci. Han Wudi oznacza dosłownie cesarz waleczny z dynastii Han. Jeżeli mówimy o dynastii Han, można pominąć Han i pozostawić Wudi. Di oznacza cesarz, czyli cesarz Wudi oznacza cesarz cesarz Wu lub porównując z językami europejskimi takie wyrażenie jak królowa Queen Elżbieta II lub cesarz Kaiser Barbarossa.
  3. Znaki tradycyjnego pisma chińskiego.
  4. Lata chińskiego kalendarza księżycowo-słonecznego nie odpowiadają dokładnie latom w kolumnie nazwa ery. Niektóre z lat podanych w tabeli są pokazane w dwóch erach panowania, ponieważ niektóre z er rozpoczęły się przed rozpoczęciem nowego roku kalendarzowego.
  5. W 206 r. p.n.e. Liu Bang został mianowany królem (Wang) lenna Hanzhong, co jest tradycyjnie uznawane za początek okresu w historii Chin: dynastia Han. Po pokonaniu Xiang Yu ogłosił się cesarzem w 202 r. p.n.e.
  6. Cesarze, którzy w literaturze są nazywani niekiedy imieniem Shao, nie mieli nadanego imienia pośmiertnego.
  7. Nie otrzymał imienia pośmiertnego, nazywany od nazwy ery panowania.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Paludan (1998), 34–36.
  2. Beck (1986), 354-355.
  3. de Crespigny (2007), 1216; Bielenstein (1980), 143; Hucker (1975), 149–150.
  4. Wang (1949), 141–142.
  5. Wang (1949), 141–143; Ch'ü (1972), 71; Crespigny (2007), 1216-1217.
  6. de Visser (2003), 43–49.
  7. a b Wilkinson (1998), 105.
  8. Wilkinson (1998), 105–106.
  9. a b c Wilkinson (1998), 106.
  10. Wilkinson (1998), 106–107.
  11. Wilkinson (1998), 176.
  12. Wilkinson (1998), 176–177.
  13. a b Wilkinson (1998), 177.
  14. a b Wilkinson (1998), 177; Sato (1991), 278.
  15. Wilkinson (1998), 177–178; Sato (1991), 278.
  16. Wilkinson (1998), 177–178; Sato (1991), 278–279.
  17. Wilkinson (1998), 178; Sato (1991), 278–279.
  18. a b Wilkinson (1998), 178.
  19. Loewe (1986), 135; Hansen (2000), 115–116.
  20. Loewe (1986), 136–137; Torday (1997), 78.
  21. a b Loewe (1986), 174–187; Huang (1988), 44–46.
  22. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28 i Loewe (2000), 253–258.
  23. Bo Yang (1977), 433–440.
  24. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28, 31.
  25. Bo Yang (1977), 441–442.
  26. a b c Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Twitchett i Loewe (1986), xxxix.
  27. Bo Yang (1977), 442–443.
  28. Bo Yang (1977), 443.
  29. a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28, 33.
  30. Bo Yang (1977), 444–446.
  31. Bo Yang (1977), 446–447.
  32. Bo Yang (1977), 447–448.
  33. Bo Yang (1977), 449–452.
  34. Bo Yang (1977), 452.
  35. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28, 36 and Loewe (2000), 273–280.
  36. Bo Yang (1977), 452–453.
  37. Bo Yang (1977), 454–455.
  38. Bo Yang (1977), 456–457.
  39. Bo Yang (1977), 457–459.
  40. Bo Yang (1977), 459–460.
  41. Bo Yang (1977), 460–462.
  42. Bo Yang (1977), 463–464.
  43. Bo Yang (1977), 467–468.
  44. Bo Yang (1977), 468.
  45. Bo Yang (1977), 468–470.
  46. Bo Yang (1977), 470–471.
  47. a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 40.
  48. Bo Yang (1977), 471–472.
  49. Bo Yang (1977), 472–473.
  50. a b Bo Yang (1977), 473.
  51. Bo Yang (1977), 473–475.
  52. Bo Yang (1977), 475.
  53. Bo Yang (1977), 476.
  54. Bo Yang (1977), 477.
  55. Bo Yang (1977), 478–479.
  56. Bo Yang (1977), 479–480.
  57. Bo Yang (1977), 480.
  58. a b c d e Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 40, 42.
  59. Bo Yang (1977), 481–482.
  60. Bo Yang (1977), 482–483.
  61. Bo Yang (1977), 483–484.
  62. Bo Yang (1977), 484.
  63. Bo Yang (1977), 485–486.
  64. Bo Yang (1977), 486–487.
  65. Bo Yang (1977), 487.
  66. Bo Yang (1977), 487–488.
  67. Bo Yang (1977), 488–489.
  68. a b Bo Yang (1977), 489.
  69. a b Bo Yang (1977), 490.
  70. Bo Yang (1977), 495. Tradycyjne źródła nie podają dokładnej daty ogłoszenia ery Yuánshǐ, co sugeruje, że pierwszy rok ery Yuánshǐ rozpoczął się w pierwszym miesiącu roku kalendarzowego – tzn. w 1 n.e. Patrz, np. Ban Gu, Księga Hanów, vol. 12.
  71. Bo Yang (1977), 495–496.
  72. Bo Yang (1977), 496; Wang Mang został cesarzem w 12 miesiącu ery, co odpowiada styczniowi lub lutemu 9 r. n.e.
  73. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 42–43.
  74. Bo Yang (1977), 496–497.
  75. Bo Yang (1977), 498–499.
  76. Bo Yang (1977), 499–500.
  77. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za de Crespigny (2007), 558–560.
  78. Bo Yang (1977) 500–501.
  79. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 44 i de Crespigny (2007), 557–566.
  80. Bo Yang (1977), 501–509.
  81. Bo Yang (1977), 509.
  82. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 44, 49 i de Crespigny (2007), 604–609.
  83. Bo Yang (1977), 509–513.
  84. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 44, 49 i de Crespigny (2007), 495–500.
  85. Bo Yang (1977), 514–515.
  86. Bo Yang (1977), 515–516.
  87. Bo Yang (1977), 516.
  88. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50 i de Crespigny (2007), 588–592.
  89. Bo Yang (1977), 517–523.
  90. Bo Yang (1977), 523.
  91. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50 i de Crespigny (2007), 531.
  92. Bo Yang (1977), 524.
  93. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50 i de Crespigny (2007), 580–583.
  94. Bo Yang (1977), 524–526.
  95. Bo Yang (1977), 526–527.
  96. a b Bo Yang (1977), 528.
  97. a b Bo Yang (1977), 529.
  98. a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Twitchett i Loewe (1986), xl.
  99. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50–51 and de Crespigny (2007), 473–478.
  100. Bo Yang (1977), 530–531.
  101. Bo Yang (1977), 532.
  102. Bo Yang (1977), 532–534.
  103. a b Bo Yang (1977), 534.
  104. a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50–51.
  105. a b Bo Yang (1977), 535.
  106. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50–51 and de Crespigny (2007), 595–603.
  107. Bo Yang (1977), 535–536.
  108. a b c Bo Yang (1977), 536.
  109. Bo Yang (1977), 536–537.
  110. Bo Yang (1977), 537–540.
  111. Bo Yang (1977), 541.
  112. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50, 52 and de Crespigny (2007), 511–517.
  113. Bo Yang (1977), 541–542.
  114. Bo Yang (1977), 542–543.
  115. Bo Yang (1977), 543–545.
  116. Bo Yang (1977), 545–547.
  117. a b c Bo Yang (1977), 547.
  118. Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50, 55.
  119. Bo Yang (1977), 547–550.
  120. Bo Yang (1977), 551.
  121. Bo Yang (1977), 552–564.
  122. Bo Yang (1977), 564.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Beck, Mansvelt. (1986). „The Fall of Han,” in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch’in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 317-376. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24327-0.
  • Hans Bielenstein, The Bureaucracy of Han Times, Cambridge: Cambridge University Press, 1980, ISBN 0-521-22510-8, OCLC 5028586.
  • Bo Yang (1977). Timeline of Chinese History (中國歷史年表). Taipei: Sing-Kuang Book Company Ltd.
  • Ch'ü, T’ung-tsu. (1972). Han Dynasty China: Volume 1: Han Social Structure. Edited by Jack L. Dull. Seattle and London: University of Washington Press. ISBN 0-295-95068-4.
  • de Crespigny, Rafe. (2007). A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23–220 AD). Leiden: Koninklijke Brill. ISBN 90-04-15605-4.
  • Hansen, Valerie. (2000). The Open Empire: A History of China to 1600. New York & London: W.W. Norton & Company. ISBN 0-393-97374-3.
  • Huang, Ray. (1988). China: A Macro History. Armonk & London: M.E. Sharpe Inc., an East Gate Book. ISBN 0-87332-452-8.
  • Hucker, Charles O. (1975). China’s Imperial Past: An Introduction to Chinese History and Culture. Stanford: Stanford University Press. ISBN 0-8047-0887-8.
  • Loewe, Michael. (1986). „The Former Han Dynasty,” in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch’in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 103–222. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24327-0.
  • Loewe, Michael. (2000). A Biographical Dictionary of the Qin, Former Han, and Xin Periods (221 BC – AD 24). Leiden, Boston, Koln: Koninklijke Brill NV. ISBN 90-04-10364-3.
  • Paludan, Ann. (1998). Chronicle of the Chinese Emperors: the Reign-by-Reign Record of the Rulers of Imperial China. London: Thames & Hudson Ltd. ISBN 0-500-05090-2.
  • Sato, Masayuki. „Comparative Ideas of Chronology” History and Theory, Vol. 30, No. 3 (Oct., 1991), pp. 275–301.
  • Torday, Laszlo. (1997). Mounted Archers: The Beginnings of Central Asian History. Durham: The Durham Academic Press. ISBN 1-900838-03-6.
  • Twitchett, Denis and Michael Loewe. (1986). „Han Emperors” in Cambridge History of China: Volume I: the Ch’in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, xxxix-xli. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24327-0.
  • de Visser, M.W. (2003). Dragon in China and Japan. Whitefish: Kessinger Publishing. ISBN 0-7661-5839-X.
  • Wang, Yu-ch’uan. „An Outline of The Central Government of The Former Han Dynasty,” Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 12, No. 1/2 (Jun., 1949): pp. 134–187.
  • Wilkinson, Endymion. (1998). Chinese History: A Manual. Cambridge and London: Harvard University Asia Center of the Harvard University Press. ISBN 0-674-12378-6.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]