Lista największych państw w historii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Lista największych państw w historii – największe terytorialnie imperia i państwa jakie istniały na przestrzeni dziejów.

Polska (I Rzeczpospolita) w latach 1618–1621 zajmuje 99. miejsce w historii pod względem powierzchni.

Imperium Głowa państwa[a] Powierzchnia
(mln km²)
Mapa Lata Ludność
(w milionach)
% światowej populacji w danym okresie
11a 0 a -9999 0 0
Brytyjskie imperium kolonialne
Jerzy V
35,8[1] 1922[b][2][3] 458 (w 1938)[4] 19.95% (458 mln na 2295 mln w 1938)
Wielki Ułus Mongołów
Kubilaj-chan
33,0[5] 1270 110,0 (w XIII w.) 25,64% (110 mln na 429 mln w XIII w.)
Imperium Rosyjskie
Aleksander II
23,7 1866[6] 176,4 w 1913 9,84% (176,4 mln na 1791 mln w 1913)
Związek Radziecki
Michaił Kalinin[c]
22,4 1945–1991 286 (1989) 5,4% (286 mln na 5291 mln w 1989)
Hiszpańskie imperium kolonialne
Karol IV
20,0 1740–1790[7] 68,2 12,26% (68,2 mln na 556 mln w XVII w.)
 Rosja[d]
Władimir Putin
17,1 2022[8] 146,1 2,0% (142,9 mln na 7000 mln w 2011)
ChinyCesarstwo Qing
Qianlong
14,7 1790[6] 432,2 w 1851.[e] 36,6% (381 mln na 1.041 mln w 1820)
Kalifat Umajjadów Jazid II[9] 13,0 720–732 62 (w wieku VIII) 29,5% (62 mln na 210 mln[10] w wieku VII)
Francja Francuskie imperium kolonialne
Alexandre Millerand
13,5 1923–1938[7] 150,9 w 1938 6,0% (150,9 mln na 2295 mln w 1938)

Kalifat Abbasydów

As-Saffah 11,1 750 50 W 850 20,0% (50 mln na 250 mln w 850)
Portugalskie imperium kolonialne
Maria I
10,4 1815[7]
 Kanada
Karol III
10 2005[f][11] 33,5 0,5% (33,5 mln[12] na 7000 mln w 2011)
 Chińska Republika Ludowa[g]
Xi Jinping
9,9 od 1999[h] 1347 19,2% (1347 mln na 7000 mln w 2011)
Stany Zjednoczone Stany Zjednoczone Ameryki
William McKinley
9,8 1898–1946[i] 141,4 w 1946 5,23% (141,4 mln na 2700 mln w 1950)
 Cesarstwo Brazylii
Piotr I
8,7 1822–1825[j] 4 0,36% (4 mln na 1100 mln[13] w 1820)
 Australia
Jerzy VI
8,2 1939[k] 22,3 w 2011 0,3% (22,3 mln na 7000 mln w 2011)
PersjaImperium Achemenidów
Kserkses I
8,0 480 p.n.e.[14][15] 49,4 (w V w. p.n.e.)[16] 44,0% (49,4 mln na 112,4 mln[17] w 480 p.n.e.)
Japonia Cesarstwo Wielkiej Japonii
Hirohito
7,4 1942[l][7] 134,8 w 1938 5,9% (134,8 mln na 2295 mln w 1938)
Cesarstwo Rzymskie
Trajan
6,5 115–117[18] 80,0 (w II w n.e.)[19][20] 35,9% (80,0 mln na 223 mln[21] w II w n.e.)
 III Rzesza
Adolf Hitler
6,4[m] 1942 75,4 mln 3,3% (75,4 mln na 2295 mln w 1938)
Kaganat Turkutów
Bumyn
6,0 557[6]

Złota Orda


Tokta
6,0 1310
Królestwo Macedonii
Aleksander Macedoński
5,2 323 p.n.e.[6][22]
TurcjaImperium Osmańskie
Mehmed IV
5,2 1683[6] 39 w XVII w. 7,1% (39,0 mln na 556 mln w XVII w.)
Kalifat Fatymidów Al-Mu’izz 5,1 969[6]
IndieImperium Maurjów
Aśoka
5,0 250 p.n.e[6] 50,0 w II w. p.n.e. 33,3% (50,0 mln na 150 mln w II w. p.n.e.[23])
 Cesarstwo Meksyku
Augustyn I
4.9 1822
Imperium tybetańskie Sadnalegs 4,6 800[6]
PersjaImperium Timurydów
Timur
4,6 1405[6]
IndieImperium Wielkich Mogołów
Aurangzeb
4,6 1690[6] 175 w 1700 29,2% (175,0 mln na 600 mln[24] w 1700)
Cesarstwo Bizantyńskie
Justynian I Wielki
4,5 550 35 w VI w. 19,8% (35 mln na 177 mln[13] w 550)
IndieImperium Pala Devapala 4,0 850 60 w 850 24,0% (60,0 mln na 250 mln w 850)
Państwo Heftalitów
Toramana
4,0 490
PersjaImperium Afszarydów
Nadir Szah Afszar
4,0 1747
PersjaImperium Seleucydów
Seleukos I
3,9 301 p.n.e.[6][22]
TurcjaWielcy Seldżucy
Malikszah I
3,9 1080
Włoskie imperium kolonialne
Wiktor Emanuel III
3,8 1939–1940 51,9 w 1938 2,3% (51,9 mln na 2295 mln w 1938)
IndieImperium Kuszanów Vasudeva I 3,8 200 42,37 w 140 19,0% (42,37 mln na 223 mln w 140)
Ilchanat
Oldżajtu
3,75 1310[6]
Holandia Holenderskie imperium kolonialne
Wilhelmina
3,7 1920–1940 60 w 1940 2,9% (60 mln na 2100 mln w 1940[13])
IndieImperium Ćolów Rajadhiraja Chola 3,6 1050[25]
Imperium Chorezmijskie ’Ala ad-Din Muhammad II 3,6 1218
PersjaImperium Sasanidów
Chosrow II
3.5 620[6] 78,0 (w VII w.) 37,1% (78,0 mln na 210 mln[10] w VII w.)
IndieImperium Guptów
Ćandragupta II
3,5 400[6] 58 w 400 26,36% (58,0 mln na 220 mln w 400)[26]
Chanat Czagatajski Czagataj 3,5 1310–1350[6]
PersjaImperium Safawidów
Isma’il I
3,5 1512
Niemieckie imperium kolonialne
Wilhelm II
3,5 1914 64,9 w 1914 3,7% 64,9 mln na 1753 mln w 1910)
Peru-Boliwia
Andrés de Santa Cruz
3,5 1835–1839
 Indie
Fakhruddin Ali Ahmed
3,3 od 1975[n] 1166 16,7% (1166 mln na 7000 mln w 2011)
Sułtanat Delhijski Kutb ud-din Mubarak Szach 3,2 1320 70 w 1330 18,91% (70,0 mln na 370 mln w 1330)
Kaganat ujgurski Jaγlaqar 3,1 795[6]
Kaganat Chazarski Zachariasz 3,0 850[6]
Ruś Kijowska
Jarosław I Mądry
3,0 1050[6]
Kaganat Karachanidów Muhammad Toghan Khan 3,0 1025
Dania Duńskie imperium kolonialne[o] Chrystian VII 3,0 1800
Imperium Medów Kyaksares 2,8 585 p.n.e.[6][22]
Królestwo Partów Wonones I 2,8 1[6][22]
 Argentyna
Julio Argentino Roca
2,8 od 1881[p] 40 0,6% (40 mln na 7000 mln w 2011)
Sutanat Ajjubidów
Saladyn
2,7 1190[6]
 Kazachstan Kasym-Żomart Tokajew – Prezydent Kazachstanu
Kasym-Żomart Tokajew
2,7 od 1991[q] 18,4 w 2017 0,24% (18,4 mln na 7530 mln w 2017)
Madżapahit Hayam Wuruk 2,7 1389
Królestwo Indo-Greckie Demetriusz II 2,5 150 p.n.e.
Królestwo Greko-Baktryjskie Antymachos I Theos 2,5 184
Konfederacja Marathów Ramaraja 2,5 1674–1820 150 w 1820 13,6% (150 mln na 1100 mln w 1820)
Belgia Belgijskie imperium kolonialne
Albert I
2,5 1922–1960[r]
Chanat Kara Kitajów Yelü Zhilugu 2,5 1210[6]
Wielka Kolumbia
Simón Bolívar
2,5 1825–1831 2,6 w 1825 0,23% (2,6 mln na 1100 mln w 1825)
 Sudan Abdel Fattah Muhammad al-Maghrabi 2,5 1956–2011[s] 33 w 2009 0,5% (33 mln na 6820 mln w 2009)
 Algieria
Ahmed Ben Bella
2,3 od 1962 41,3 w 2018 0,54% (41,3 mln na 7530 mln w 2018)
ChinyCesarstwo Jin Taizong 2,3 1126[6]
 Demokratyczna Republika Konga Joseph Kasavubu 2,3 od 1963[t]- 81,3 w 2018 1,1% (81,3 mln na 7530 mln w 2018)

I Cesarstwo Francuskie


Napoleon I
2,1[u] 1811 30,3 w 1811 2,9% (30,3 mln na 1050 mln w 1811)
Sułtanat Mameluków An-Nasir Muhammad 2,1 1300
 Arabia Saudyjska
Abd al-Aziz ibn Saud
2,0 od 1932[v] 33 w 2018 0,43% (33 mln na 7530 mln w 2018)
Cesarstwo zachodniorzymskie
Flawiusz Honoriusz
2,0 395[w] 22[27] w IV w. 12,4% (22 mln na 178 mln w 400[13])
Emirat Saffarydów Amr Ibn Lajs 2.0 900
Kalifat Almohadów Muhammad an-Nasir 2,0 1200[6]
Państwo Inków
Huayna Capac
2,0 1527[6]
Skonfederowane Stany Ameryki
Jefferson Davis
2,0 1861–1865 9,1 w 1865 0,65% (9,1 mln na 1400 mln w 1865)
Związek Południowej Afryki
Jerzy VI
2 1949–1990 (aneksja Namibii) 35 w 1990 0,66% (35 mln na 5300 mln w 1990)
 Indonezja
Sukarno
1,9 od 1945[x][q] 264 3,5% (264 mln na 7530 mln)
Chanat Syberyjski Ibak-Irahim 1,8 1520
 Libia
Idris I
1,78 od 1951[q] 6,4 w 2018 0,08% (6,4 mln na 7530 mln)
Królestwo Indo-Partów Gondofares 1.5 50
Królestwo Indo-Scytów Maues 1,5 90
 Mongolia
Bogda Chan
1,5 od 1911[y] 3 w 2018 0,04% (3 mln na 7530 mln w 2018)
Imperium Nowoasyryjskie
Aszurbanipal
1,4 697 p.n.e.[6][22]
Songhaj Askia Muhammad 1,4 1500[28]
Federacja Mali
Modibo Keïta
1,4 1959-1960 7,5 w 1960 0,25% (7,5 mln na 3000 mln w 1960)
Imperium Harszy Harsza 1,35 625–648[6]
Etiopia
Haile Selassie I
1,3 1952–1993[z] 48 w 1990 0,9% (48 mln na 5300 mln w 1990)
Imperium Mali Ko Mamadi 1,29 1312[29] 45 w poł XV w. 10,0% (45,0 mln na 450 mln[30] w poł w. XV)
 Czad
François Tombalbaye
1,28 od 1960[q] 15 w 2018 0,2% (15 mln na 7530 mln w 2018)
 Niger
Hamani Diori
1,26 od 1960[q] 21,5 w 2018 0.3% (21,5 mln na 7530 mln w 2018)
Aksum
Ezana
1,25 350[6]
 Angola
Agostinho Neto
1,25 od 1975[q] 17 0,2% (na 7000 w 2011)
Imperium Frankijskie
Karol Wielki
1,2 814[6]
Zjednoczona Republika Arabska
Gamal Abdel Naser
1,18 1959–1961[aa] 32 1,07% (32 mln na 2982 mln w 1961)
Rzeczpospolita Obojga Narodów
Zygmunt III
1,15[31] 1618[ab]–1621 10 1,8% (10 mln na 546 mln w 1620[13])
I Państwo Bułgarskie
Symeon I
0,8 681–1018 4 1,6% (4 mln na 255 mln w 1000[13])

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Osoba sprawująca urząd głowy państwa w momencie osiągnięcia przez dane imperium największego terytorium, lub powstania danego państwa w takich rozmiarach.
  2. W 1922 Imperium Brytyjskie – metropolia (Wielka Brytania), kolonie, dominia, terytoria mandatowe. Dominia w tym czasie były de facto samorządnymi państwami powiązanymi z Wielką Brytanią unią personalną (wspólny król), po tym jak w 1919 zostały dopuszczone na równi z suwerennymi państwami do grona sygnatariuszy traktatu wersalskiego i członków założycieli Ligi Narodów. W 1922 Imperium Brytyjskie bez dominiów obejmowało 13,7 mln km² (co dawałoby mu 7. miejsce w rankingu).
  3. Michaił Kalinin był symboliczną głową państwa ZSRR jako Przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej. Faktycznie przywódcą państwa był Józef Stalin jako sekretarz generalny KC KPR(b), WKP(b) i KPZR, oraz przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych, a potem Rady Ministrów ZSRR; oraz jako Marszałek (generalissimus) Związku Radzieckiego.
  4. Rosja – jako Federacja Rosyjska powstała w 1991 po rozpadzie Związku Radzieckiego.
  5. Liczba osób spisanych w 1851 wyniosła 432 164 047 zgodnie z Draft History of Qing.
  6. Aneksja Wyspy Hans.
  7. Chińska Republika Ludowa proklamowana w 1949 roku.
  8. Od przyłączenia Makau do ChRL.
  9. Amerykańskie Imperium kolonialne od zdobycia Filipin i Portoryko w wojnie amerykańsko-hiszpańskiej do uzyskania niepodległości przez Filipiny.
  10. Wystąpienie Urugwaju.
  11. 1939-(retroakcja) wejście w życie Statutu Westminsterskiego stwierdzającego niepodległość Australii. Wówczas państwo administrowało Terytorium Papui i Nowej Gwinei (wcześniej Papua oraz Nowa Gwinea Australijska).
  12. 1942: apogeum podbojów Cesarstwa Japonii w czasie II wojny światowej – Japonia + terytoria mandatowe + obszary okupowane (Indochiny, Malaje, część Chin, Holenderskie Indie Wschodnie i niektóre wyspy Pacyfiku.
  13. „Rzesza Wielkoniemiecka” łącznie z obszarami okupowanymi nie wcielonymi do III Rzeszy, np. komisariaty na zajętych obszarach Związku Radzieckiego.
  14. Aneksja Sikkimu.
  15. W skład duńskiego imperium kolonialnego wchodziły Dania, Norwegia, Islandia i Grenlandia.
  16. Przyłączenie Patagonii.
  17. a b c d e f Uzyskanie niepodległości.
  18. Objęcie mandatu nad Ruanda-Urundi do uzyskania niepodległości przez Kongo Belgijskie.
  19. Do czasu uzyskania niepodległości do powstania Sudanu Południowego.
  20. Ostateczne przyłączenie (pokonanie secesji) Katangi.
  21. I Cesarstwo Francuskie pod panowaniem Napoleona I łącznie z państwami zależnymi (Księstwo Warszawskie, Związek Reński, Hiszpania i Włochy).
  22. Powstanie Królestwa Arabii Saudyjskiej.
  23. Podział Cesarstwa Rzymskiego.
  24. W latach 1976–2002 częścią Indonezji był de facto Timor Wschodni.
  25. Niepodległość od Chin jako Mongolia Zewnętrzna.
  26. Łącznie z Erytreą.
  27. Zjednoczona Republika Arabska powstała 1 lutego 1958 roku w wyniku połączenia Egiptu i Syrii. 29 września 1961 w Syria w wyniku zamachu stanu, wycofała się z unii. Egipt zachował nazwę Zjednoczonej Republiki Arabskiej aż do 1971 roku.
  28. Po rozejmie z Rosją w Dywilinie.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Ferguson, Niall (2004). Empire, The rise and demise of the British world order and the lessons for global power. Basic Books. ISBN 0-465-02328-2.
  2. Harrison Moore: The Dominions of the British Commonwealth in the League of Nations, International Affairs, s. 373, rok 1931.
  3. F. R. Scott (January 1944). „The End of Dominion Status”. The American Journal of International Law (American Society of International Law) 38 (1): 34–49.
  4. Mark Harrison: The Economics of World War II: Six Great Powers in International Comparison, 1998.
  5. https://web.archive.org/web/20120819050341/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf s.222 Jonathan M. Adams, Thomas D. Hall and Peter Turchin (2006). „East-West Orientation of Historical Empires” (PDF). Journal of World-Systems Research (University of Connecticut) 12 (no. 2): 219-229.
  6. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac Peter Turchin, Thomas D. Hall and Jonathan M. Adams, „East-West Orientation of Historical Empires”, Journal of World-Systems Research Vol. 12 (no. 2), pp. 219-229 (2006).
  7. a b c d Gordon (2005).
  8. Inwazja Rosji na Ukrainę (2022).
  9. Mały słownik kultury świata arabskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971. Hasło: Omajjadzi w Damaszku, s. 415.
  10. a b McEvedy and Jones (1978).
  11. Hans – nietypowa walka Kanady i Danii o bezludną wyspę [online], turystyka.wp.pl.
  12. 2011 Census Profile [online], Statistics Canada [dostęp 2013-03-29] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-26] (ang.)., dostępna.
  13. a b c d e f Human Population Through Time. American Museum of Natural History 2016-11-04. [dostęp 2018-11-01].
  14. Vasseghi, Sheda.
  15. The other Iran story: Re-engineering the nation’s cultural DNA. worldtribune.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-21)].”, Breaking... WorldTribune.com World Tribune News (12 October 2009).
  16. Alfred Cook, Psychology, an Account of the Principal Mental Phenomena 27.
  17. International Programs – People and Households – U.S. Census Bureau [online], census.gov [dostęp 2017-11-25].
  18. Steele, Christy, „Rome”, p. 36 (2001).
  19. Mclynn Frank „Marcus Aurelius” p. 4. wyd. The Bodley Head 2009.
  20. Roman Empire Population s. 65.
  21. Mclynn Frank „Marcus Aurelius” p. 4. Wyd. The Bodley Head 2009.
  22. a b c d e Rein Taagepera „Size and Duration of Empires Growth-Decline Curves, 3000 to 600 B.C.”, Social Science Research Vol. 7, 180-196 (1978).
  23. Colin McEvedy y Richard Jones (1978), „Atlas of World Population History”, Facts on File (p. 342-351). New York.
  24. Thomlinson (1975, Tabla 1).
  25. History Chola Empire – History Of Ancient, Medieval And Modern India.
  26. Harrison (1998, p. 3,7).
  27. Populacja Imperium Rzymskiego « IMPERIUM ROMANUM, „IMPERIUM ROMANUM” [dostęp 2018-11-01] (pol.).
  28. John O. Hunwick: Timbuktu and the Songahy Empire: Al-Sa’di’s Ta’rikh Al-sudan Down to 1613 and other Contemporary Documents (Brill, 2003), p. xlix.
  29. Hempstone, s. 312.
  30. Walker, Sheila S., African roots/American cultures: Africa in the creation of the Americas, Publicado por Rowman & Littlefield, p. 127. (2001).
  31. Mariusz Trąba, Lech Bielski: Władcy i królowie Polski. Warszawa: Reader’s Digest, 2005, s. 444. ISBN 83-60123-13-6.