Livre de chasse

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Le livre de chasse
Le Livre de chasse, que fist le comte Febus de Foys, seigneur de Bearn
Phebus des deduiz de la chasse des bestes sauvaiges et des oyseaux de proye
Ilustracja
Karta rękopisu Livre de la chasse (1485) z miniaturą inicjalną przedstawiającą zwierzynę płową
Autor

Gaston Febus, hrabia Foix i wicehrabia Béarn

Tematyka

łowiectwo, weterynaria

Typ utworu

traktat łowiecki

Data powstania

1387–1389

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Paryż

Język

starofrancuski

Data wydania

1507

Wydawca

Antoine Vérard

Multimedia w Wikimedia Commons

Livre de chasse (pol. Księga łowów) – średniowieczny traktat łowiecki, wielokrotnie kopiowany i parafrazowany bestseller[1][2]; jednocześnie utwór dydaktyczny[3] i nowatorski poradnik weterynaryjny dla hodowców psów myśliwskich[4].

Księga była jednym z kilku średniowiecznych podręczników podstaw sztuki łowieckiej (ars venandi) napisanych w języku starofrancuskim. Dzieło autorstwa pirenejskiego arystokraty Gastona III, hrabiego Foix i wicehrabiego Béarn zwanego Febusem, powstało w latach 1387–1389 i zostało zadedykowane przyjacielowi autora i towarzyszowi jego polowań, księciu Burgundii Filipowi Śmiałemu.

Tytuł[edytuj | edytuj kod]

Utwór obecnie znany jest jako Livre de chasse. W średniowieczu i w okresie nowożytnym był określany najczęściej mianem Le livre de la chasce que fist le comte Phébus de Foys et seigneur de Béarn[5] i Le Livre de chasse, que fist le comte Febus de Foys, seigneur de Bearn[6], także jako Miroir de Phebus des déduiz de la chasse des beste sauvaiges et des oyseaux de proye i Phebus des deduiz de la chasse des bestes sauuaiges et des oyseaux de proye[7].

W polskiej literaturze przedmiotu tytuł utworu zwykle nie jest tłumaczony, jednak spotykany bywa w formie Księga łowów[8] albo Księga o łowach, rzadziej O polowaniu[9].

Autor[edytuj | edytuj kod]

Autorem traktatu jest Gaston de Foix, który prawdopodobnie w latach 1387-1389 podyktował treść utworu swoim pisarzom dworskim. Tworząc Livre de chasse, autor częściowo wzorował się na traktacie Livres du roy Modus et de la royne Ratio, którego autorstwo przypisywane jest Henriemu de Ferrières[10][11]. Opierając się na dorobku poprzedników, Gaston de Foix twórczo go uzupełnił, wykorzystując swoją gruntowną wiedzę przyrodniczą i bogate doświadczenie łowieckie, zdobyte nie tylko we Francji, ale również m.in. w Anglii i Skandynawii[12].

Utwór[edytuj | edytuj kod]

Język utworu[edytuj | edytuj kod]

Gaston III w otoczeniu swoich dworzan i sług – miniatura inicjalna rękopisu Le Livre de chasse, que fist le comte Febus de Foys, seigneur de Bearn (4 ćw. XIV w.)

Livre de chasse spisano w literackiej odmianie języka starofrancuskiego, używanej w Paryżu i na dworze królewskim. W tym samym języku Gaston III zapisał własnoręcznie lub podyktował inny utwór Livre des oraisons – zbiór modlitw, który powstał po śmierci jego syna. Obydwa dzieła hrabiego (podkreślającego w obecności Francuzów, że jest Gaskończykiem i że posługuje się na co dzień le gascon, a nie le franssois) zostały napisane znakomitą francuszczyzną. Mistrzostwo Gastona III w posługiwaniu się tym obcym dla niego językiem podkreślał również Jean Froissart, który przebywał na dworze hrabiego w Orthez w roku 1388[13][14][15]. Natomiast pieśni Gastona III, w tym przypisywana mu słynna Sé Canto ou aqueros mountagnos, powstały w jego ojczystym języku oksytańskim[16][17].

Prolog i wymowa dzieła[edytuj | edytuj kod]

W prologu Livre de chasse polowanie przedstawione jest jako szlachetne zajęcie, które pełni ważną funkcję edukacyjną – pomocne w kształtowaniu i hartowaniu charakteru młodego człowieka, umożliwiające poznanie własnych możliwości, niezbędne dla wykazania się osobistymi zaletami, a tym samym silnie powiązane z etosem rycerskim. Myślistwo w Livre de chasse jest przede wszystkim sztuką o określonych regułach, rodzajem całorocznego przygotowania do działań wojennych. Łowy ukazywane są jako rycerskie ćwiczenie w walce konnej i pieszej, w której przeciwnikiem człowieka jest dzikie zwierzę.

Będąc sprawdzianem siły, odwagi, wytrzymałości i refleksu, polowanie pełni także rolę użytkową (dostarczanie pożywienia i futer, a w przypadku ptaków śpiewających i młodocianych osobników niektórych ssaków, również zwierząt domowych) i rozrywkową (dostarczanie atrakcji i rozładowanie agresji). Przede wszystkim łowy na dzikie zwierzęta pozwalają jednak na utrzymanie dobrej kondycji fizycznej do późnej starości i zapobiegają niebezpiecznej dla człowieka gnuśności, bowiem według Gastona de Foix to lenistwo jest źródłem wszystkich grzechów.

Konstrukcja utworu[edytuj | edytuj kod]

Traktat podzielony na 84 rozdziały zawiera charakterystykę różnych typów polowań i narzędzi myśliwskich, szczególnie wielu odmian sieci, a także opisy kilkunastu gatunków zwierzyny łownej, scharakteryzowanej pod kątem wyglądu i zachowania, siedlisk, liczebności i płodności oraz okresów godowych, jak również wskazówki hodowlane związane z układaniem, rozmnażaniem i leczeniem psów myśliwskich.

Manuskrypty[edytuj | edytuj kod]

Nie zachował się autograf utworu. Tekst znany jest z ponad czterdziestu średniowiecznych kodeksów, w większości iluminowanych, jak również z manuskryptów pochodzących z XVI-XVII w. oraz wydań książkowych, z których dwa najstarsze pochodzą z roku 1507.

Lista rękopisów według miejsca przechowywania[edytuj | edytuj kod]

Inne egzemplarze Livre de chasse (całość dzieła lub jego fragmenty) przechowywane są m.in. w Bibliothèque Inguimbertine w Carpentras, Houghton Library Uniwersytetu Harvarda w Cambridge, Sächsische Landesbibliothek w Dreźnie, Badische Landesbibliothek w Karlsruhe, Palais des Arts w Lyonie, Bibliothèque nationale de France (ogółem w zbiorach BnF znajduje się szesnaście rękopisów Livre de chasse), Bibliothèque Sainte-Geneviève i Bibliothèque Mazarine w Paryżu, Bibliothèque municipale w Tours, Archivio di Stato w Turynie, Biblioteca Apostolica Vaticana w Watykanie (trzy manuskrypty) oraz kolekcjach prywatnych.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Heiko Schwartz. Ein Bestseller vor 600 Jahren. Das „Livre de la Chasse” Jagdbuch des Gaston Phoebus. „Die Neue Neudammerin. Zeitschrift für Jagd und Natur”. 2 (2006). s. 33–48. 
  2. ↑ Maureen Mullarkey. Hounds, nature, God, and medieval man. „The Weekly Standard”. 13 (36), Jun 2, 2008. ISSN 1083-3013. ; wersja elektroniczna artykułu: [1]; pełna wersja dostępna na stronie autorki: Gaston Phoebus’s incomparable 14th century hunting manual at the Morgan Library (ang.) [dostęp 2012-02-28].
  3. ↑ Agnieszka Samsonowicz: Łowiectwo w Polsce Piastów i Jagiellonów. Warszawa: Warszawska Firma Wydawnicza, 2011, s. 13. ISBN 978-83-61748-86-1.
  4. ↑ Irène Boor-van der Putten. The canine veterinary medicine in the Middle Ages according to the „Livre de chasse” by Gaston Phoebus. „Historia Medicinae Veterinariae”. 28 (1), s. 1–11, 2003. ISSN 0105-1423. 
  5. ↑ Rękopis Ms. 367 z kolekcji księcia Aumale, przechowywany w Bibliothèque et archives du château de Chantilly (XV w.); zob. np. [2], [3], [dostęp 2012-02-28].
  6. ↑ Rękopis Ms. fr. 619 z Bibliothèque nationale de France (4 ćw. XIV w.), zob. np. [4]; ten sam tytuł z innym zapisem przydomka – rękopis Ms. Fr. 617 z Bibliothèque nationale de France (XV w.), zob. np. [5], [dostęp 2012-02-28].
  7. ↑ Wydania dzieła z roku 1507 (Paryż), 1560 (Poitiers) i 1620 (Paryż), np. [6] [7] [8], [dostęp 2012-02-28].
  8. ↑ Np. Niedźwiedzi kalendarz. W: Ryszard Kiersnowski: Niedźwiedzie i ludzie w dawnych i nowszych czasach. Fakty i mity. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990. ISBN 978-83-06-01785-4.
  9. ↑ Np. Urszula Charytonik. Pies dla ponuraka. „Mój Pies”. 2 (2009). s. 56. ISSN 0867-2822. ; wersja elektroniczna: Psy_pl – serwis dla miłośników psów – Archiwum – 2–2009 (209) – Pies dla ponuraka (pol.), [dostęp 2012-02-28].
  10. ↑ Guy de Laporte: Chasse à courre, chasse de cour: fastes de la vénerie princière à Chantilly au temps des Condés et des Orléans, 1659–1910. Tournai: Renaissance du livre, 2004, s. 14. ISBN 978-2-8046-0908-5.
  11. ↑ Anne Rooney: Hunting in Middle English literature. Cambridge: Boydell & Brewer, 1993, s. 8. ISBN 0-85991-379-1.
  12. ↑ Agnieszka Samsonowicz: Łowiectwo w Polsce Piastów i Jagiellonów. Warszawa: Warszawska Firma Wydawnicza, 2011, s. 379. ISBN 978-83-61748-86-1.
  13. ↑ Serge Lusignan: Le choix de la langue d'écriture. W: Claire Boudreau (red.): Information et société en occident à la fin du moyen âge: actes du colloque international tenu à l’Université du Québec à Montréal et l’Université d’Ottawa, 9–11 mai 2002. Paris: Publications de la Sorbonne, 2004, s. 196–197. ISBN 978-2-85944-521-8.
  14. ↑ Dan Wages: Gaston III, Count de Foix (1331–91). W: Clayton J. (red.) Drees: The late medieval age of crisis and renewal, 1300–1500: a biographical dictionary. Westport: Greenwood Publishing Group, 2001, s. 179. ISBN 978-0-313-30588-7.
  15. ↑ Niekiedy badacze zaznaczają, że w języku Gastona III daje się uchwycić lekkie naleciałości gwarowe normandzkie i pikardyjskie, np. Bibliothèque nationale de France: Le livre de chasse (fr.), [dostęp 2012-02-28].
  16. ↑ Pierre Tucoo-Chala. Gaston Fébus troubadour. „Revue Pyrénés”, s. 343–347, Octobre-Décembre 1975. 
  17. ↑ Odette Bedos. Gaston Phébus (1331–1391), Comte de Foix Béarn (Vicomte de Marsan et de Gabardan). „Couleur Lauragais”. 138, Décembre 2011/Janvier 2012. , wersja elektroniczna artykułu: [9], [dostęp 2012-02-28].
  18. ↑ Zob. University of Glasgow – Manuscripts Catalogue – Document Details (ang.), [dostęp 2012-02-29].
  19. ↑ Zob. The online picture library of the British Library (ang.), [dostęp 2012-02-29].
  20. ↑ Zob. Book of the Hunt (Getty Museum) (ang.), [dostęp 2012-02-29].
  21. ↑ Zob. Making Snares and Feeding Dogs – The Morgan Library & Museum – Collections (ang.), [dostęp 2012-02-29].
  22. ↑ Zob. Gaston Phoebus: Le Livre de la Chasse (ang.), [dostęp 2012-02-29].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Yves Christe (red.), Antoine d’Escayrac-Lauture (red.): Das Buch der Jagd. MS M.1044, the Pierpont Morgan Library, New York. Kommentar / Gaston Febus. Le livre de chasse. MS M.1044, the Pierpont Morgan Library, New York. Commentaire. Luzern / Lucerne: Faksimile Verlag, 2005. ISBN 978-3-85672-101-5.
  • Pierre Tucoo-Chala: L’art de la pédagogie dans le „Livre de la chasse” de Gaston Fébus. W: La chasse au Moyen Âge. Actes du colloque de Nice 22-24 juin 1979. Paris: Les Belles Lettres, 1980, s. 19-34. ISBN 2-251-62020-6.
  • Pierre Tocoo-Chala. „Livre de la chasse”. „Bulletin de la Société des amis du Château de Pau”. 108, s. 2-28, 1987. ISSN 0339-0195. 

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Livre_de_chasse&oldid=66371445”