Lodoicja seszelska
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
lodoicja |
| Gatunek |
lodoicja seszelska |
| Nazwa systematyczna | |
| Lodoicea maldivica J. F. Gmelin Syn. pl. 2(2):630. 1807 (ex H. Wendl. in O. C. E. M. G. de Kerchove de Denterghem, Palmiers 250. 1878 | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
 | |
Lodoicja seszelska (Lodoicea maldivica J. F. Gmelin), nazywana także palmą seszelską oraz coco de mer (kokos morski) – gatunek rośliny z rodziny arekowatych (Arecaceae) z monotypowego rodzaju lodoicja Lodoicea. W naturze rośnie tylko w archipelagu Seszeli. Owoce tej palmy były znane od dawna, były przenoszone przez prądy morskie i wyrzucane na brzegi mórz, ale nie znano jednak ich pochodzenia[4]. Nazwa gatunkowa pochodzi od Malediwów, gdzie znaleziono owoce, na podstawie których opisano gatunek, odkryty później na Seszelach w 1743[5]. Nasiono wypełniające dwupłatowy owoc jest największym w świecie roślin[6]. Ze względu na jego podobieństwo do kobiecych bioder, nasiono uważane było przed znalezieniem źródła jego pochodzenia za dzieło szatana, a jeśli za dzieło natury, to przynajmniej działające jako afrodyzjak[7].
Lodoicja jest rośliną zagrożoną wyginięciem, gdyż występuje na niewielkim tylko obszarze, z dostępnymi siedliskami silnie zredukowanymi z powodu działalności człowieka, a jego populacja ulega zmniejszeniu[3]. Pozyskiwanie owoców praktycznie wstrzymało naturalne odnawianie się gatunku[8]. Ograniczone zasoby zagrożone są przez pożary i rośliny inwazyjne[6], bardzo dużym potencjalnym zagrożeniem jest introdukcja patogenu[3].
Lodoicja widnieje na herbie Seszeli. Wnętrze nasion jest jadalne i uchodzi za przysmak – ma kremową barwę i galaretowatą konsystencję[6]. Jadalny jest także wierzchołek wzrostu (serce palmy)[8]. Zdrewniała część owocni wykorzystywana jest do wyrobu naczyń i mis, dawniej wykańczanych także metalami szlachetnymi[7]. Nasiona wykorzystywane są jako lecznicze w Ajurwedzie i tradycyjnej medycynie chińskiej. Syropami i zupami z nich leczy się kaszel, przeziębienie, katar i przewlekłe zapalenie oskrzeli. Owocom tradycyjnie przypisuje się także moc ochronną wobec trucizn[8]. Liście wykorzystywane są do krycia chat, wyplatania koszy i kapeluszy, młodymi wypełnia się poduszki. Z pni sporządza się meble[8].
Rozmieszczenie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek rośnie w naturze wyłącznie na Seszelach. Mimo że owoce znajdowane bywają na plażach Oceanu Indyjskiego – nigdzie indziej na jego brzegach palma ta nie występuje, ponieważ fale przenoszą tylko puste owoce (te zawierające prawidłowo rozwinięte nasiono mają ciężar właściwy 1,2 kg/dm3 i toną w wodzie)[5]. Gatunek rośnie w kilku lokalizacjach na dwóch wyspach archipelagu – Praslin i Curieuse[3]. Populacje w obu lokalizacjach chronione są w parkach narodowych – Praslin i Curieuse[6]. W przeszłości gatunek występował także na trzech innych wysepkach w pobliżu Praslin: Round, St. Pierre i Chauve-Souris[3].
Handel nasionami znajduje się pod ścisłą kontrolą rządu Seszeli od 1995. Poza tymi wyspami palma ta uprawiana jest sporadycznie w pojedynczych ogrodach botanicznych, m.in. w Królewskim Ogrodzie Botanicznym w Edynburgu, Ogrodzie Botanicznym Foster na Hawajach i w Królewskim Ogrodzie Botanicznym w Peradeniya w Sri Lance[6].
Morfologia i biologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Palma o wysokości do 30 m (męskie okazy są wyższe od żeńskich)[7], o kłodzinie pojedynczej, prosto wzniesionej[8].
- Liście
- Wachlarzowate, zebrane w pióropusz na szczycie kłodziny[4]. Ogonek liściowy bardzo masywny, bez kolców[8], osiąga 4[6]–8[7] m długości, a blaszka 6 m długości i 4 m szerokości[6].
- Kwiaty
- Jednopłciowe (roślina dwupienna)[7]. Kwiatostany męskie i żeńskie wyrastają u nasady liści[8]. Kwiatostan męski jest nierozgałęziony, walcowaty[8], osiąga 2 m długości[7], w czasie kwitnienia wydziela intensywny, stęchły zapach[8]. Kwiaty żeńskie osiągają do 10 cm średnicy[7].
- Owoce
- Pestkowce osiągające 50[7]–55[5] cm długości i ponad 18 kg[7] (maksymalnie do 30 kg) masy[6].
Młody okaz
Kwiatostan męski
Kwiatostany żeńskie z dojrzewającymi owocami
Nasiono
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Są to palmy żyjące 200–350 lat[7]. Nasiona dojrzewają przez 4–8 lat[5]. Kiełkują i rosną najlepiej w wilgotnej, ciężkiej i żyznej glebie o odczynie obojętnym lub kwaśnym. Korzeń z kiełkującego nasiona osiąga głębokość 4 m, zanim zaczyna się rozgałęziać. Rośliny te wymagają dużej wilgotności powietrza[6], są wrażliwe na zimno[8]. Rosną powoli przez kilka pierwszych lat tylko w postaci liści odziomkowych – bez tworzenia pnia[8]. Dojrzałość osiągają po 25–50 latach wzrostu. Nasiona powstają na okazach żeńskich tylko wtedy, gdy w ich bliskim sąsiedztwie znajdują się okazy męskie[6].
Na wyspach palmy te występują w różnych siedliskach – na terenach skalistych, na klifach, stokach wzniesień i w dolinach, gdzie wyraźnie rosną najlepiej na głębokich, przepuszczalnych glebach, często tworząc niemal jednogatunkowe skupienia. Do gatunków częściej im towarzyszących należą Deckenia nobilis i Pandanus hornei. Częste są na lodoicji epifity – porosty i paprocie, natomiast runa pod tymi palmami praktycznie nie ma ze względu na pokrycie gleby warstwą opadłych liści. Ze skupiskami tych palm związane są takie gatunki ptaków jak papuzica seszelska i szczeciak grubodzioby oraz gekonowate: Phelsuma sunbergi, Phelsuma asiatica i Ailuronyx sechellensis[3].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Borassus sonneratii Giseke, Cocos maldivica J. F. Gmel., Lodoicea callypige Comm. ex J. St.-Hil., Lodoicea sechellarum Labill., Lodoicea sonneratii (Giseke) Baill.
- Pozycja systematyczna
Gatunek z monotypowego rodzaju lodoicja Lodoicea Labillardière in A. P. de Candolle, Bull. Sci. Soc. Philom. Paris 2: 171. 21 Dec 1800-20 Jan 1801[10]. Należy do rodziny arekowatych (Arecaceae), a w obrębie rodziny do podrodziny Coryphoideae, plemienia Borasseae i podplemienia Lataniinae[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-15] (ang.).
- ↑ a b c d e f F. Fleischer-Dogley, M.J. Huber, S. Ismail, Lodoicea maldivica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2022-01-20] (ang.).
- ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ a b c d Waldemar Fortuna i inni red., Rośliny kwiatowe. [T.] 2, Warszawa: "Muza", 1998, s. 508-509, ISBN 83-7079-779-2, OCLC 830208478.
- ↑ a b c d e f g h i j Janet Marinelli (red.), Wielka encyklopedia roślin, Warszawa: "Świat Książki", 2006, s. 374-375, ISBN 83-7391-888-4, OCLC 749655915.
- ↑ a b c d e f g h i j David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 536. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Palms. Vol. II. Boca Raton: Taylor & Francis, 2017, s. 201. ISBN 978-1-4987-8283-8.
- ↑ a b Taxon: Lodoicea maldivica (J. F. Gmel.) Pers.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-20].
- ↑ Lodoïcea. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-01-19].