Lucjan Orkisz
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Lucjan Józef Orkisz |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
grudzień 1899 |
| Data i miejsce śmierci |
17 sierpnia 1973 |
| Zawód, zajęcie | |
Lucjan Orkisz (ur. w grudniu 1899 w Krakowie, zm. 17 sierpnia 1973 tamże)[1] – polski astronom, pierwszy polski odkrywca komety, którą później nazwano jego imieniem (C/1925 G1 (Orkisz)).
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w końcu grudnia 1899 (w oficjalnych dokumentach jako data urodzenia figuruje 1 stycznia 1900, którą rodzice zgłosili ze względu na przyszłą służbę wojskową syna) jako czwarte dziecko w rodzinie Michała (1860–1940), pracownika Połączonych Zbiorów Sztuki i Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, i Marii z Tomaszewskich (zm. 1921)[1][2]. Ukończył w 1918 Gimnazjum św. Anny w Krakowie[3]. Następnie studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1920 ochotniczo służył w Wojsku Polskim[3]. W trakcie studiów, pod koniec 1920, rozpoczął pracę w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu, które znajdowało się wówczas w Collegium Śniadeckiego przy ul. Kopernika 27. Tam początkowo prowadził obserwacje meteorologiczne. Studia ukończył w 1923, a w roku następnym powierzono mu obowiązki kierownika stacji astronomicznej na Łysinie (Stacji Obserwacyjnej na Lubomirze), gdzie dokonał odkrycia komety[4]. Poświęcił się badaniom tej komety, która stała się podstawą jego pracy doktorskiej. Swojego odkrycia dokonał 3 kwietnia 1925 podczas przeglądu nieba przy użyciu lunety Merza. Był to obiekt ósmej wielkości gwiazdowej (czyli około 6 razy ciemniejszy od najsłabszych gwiazd widocznych gołym okiem) w gwiazdozbiorze Pegaza i początkowo uznał go za mgławicę. Za swoje odkrycie został uhonorowany medalem Astronomical Society of the Pacific (1926)[3]. W latach 1928–1938 pracował w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego[5]. Brał udział w pracach Towarzystwa Miłośników Astronomii, a w latach 1930–1934 redagował „Uranię”[6]. W 1931 obronił doktorat na UJ. W 1938 powrócił do Krakowa, gdzie przez rok pracował jako nauczyciel fizyki i astronomii w VII Państwowym Liceum i Gimnazjum im. Augusta Witkowskiego[6].
W okresie okupacji nauczał w tajnych kompletach w Gimnazjum im. H. Kaplińskiej[6].
Od 1946 pracował w Państwowym Instytucie Hydrologiczno-Meteorologicznym w Krakowie. Z powodu złego stanu zdrowia w 1957 przeszedł na rentę inwalidzką. Od 1959 do 1973 współpracował z krakowskim obserwatorium przy wykonywaniu obliczeń efemeryd zakryć gwiazd przez Księżyc do „Rocznika Astronomicznego Obserwatorium Krakowskiego”[6].
Dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną, od 4 lutego 1933, była Jadwiga z Ostolskich[3] (zm. 1966)[2][7], w 1968 ożenił się ponownie, z Marią Czech (zm. 1990)[1][8].
Zmarł w Krakowie, pochowany obok rodziców i pierwszej żony na cmentarzu Rakowickim (kwatera PAS 48-5-10)[2][8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Lucjan Orkisz (1899–1973). urania.edu.pl. [dostęp 2022-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-14)].
- ↑ a b c Nagrobek na cmentarzu Rakowickim [dostęp 2024-02-26].
- ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 537–538. [dostęp 2024-02-26].
- ↑ Kazimierz Schilling: Kosmiczny gość. Kometa Halleya. Warszawa: Książka i Wiedza, 1985, s. 63. ISBN 83-05-11515-1.
- ↑ Ireneusz Włodarczyk, Astronomia, [w:] Andrzej Kajetan Wróblewski (red.), Nauki ścisłe i przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa 2016, ISBN 978-83-235-1791-7.
- ↑ a b c d Magda Siuda-Bochenek, Orkisz Lucjan [online], Giganci Nauki [dostęp 2024-02-26] (pol.).
- ↑ Lucjan Józef Orkisz M.J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego [dostęp 2024-02-26].
- ↑ a b Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2024-02-26].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Lucjan Orkisz. [w:] Kopernik.pl [on-line]. [dostęp 2015-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-27)].
- Historia obserwatorium. Obserwatorium Astronomiczne na Lubomirze. [dostęp 2015-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-20)].