Przejdź do zawartości

Lutowiska (gmina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lutowiska
gmina wiejska
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

bieszczadzki

TERC

1801052

Siedziba

Lutowiska

Wójt

Janusz Krupa

Powierzchnia

475,85 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności


2167[1]

• gęstość

4,4 os./km²

Nr kierunkowy

13

Kod pocztowy

38-713, 38-714

Tablice rejestracyjne

RBI

Adres urzędu:
Lutowiska 14
38-713 Lutowiska
Szczegółowy podział administracyjny
Plan gminy Lutowiska
Liczba sołectw

7[2]

Liczba miejscowości

29[3]

Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Lutowiska”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko dolnej krawiędzi po prawej znajduje się punkt z opisem „Lutowiska”
Ziemia49°15′N 22°42′E/49,251111 22,695833
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej
Logo gminy[4]

Lutowiska (1952–1954 gmina Szewczenko) – gmina wiejska w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim. Najbardziej na południe wysunięta gmina w Polsce. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie krośnieńskim.

Siedziba gminy to Lutowiska. Jest to jedna z największych gmin w Polsce (7. miejsce według powierzchni), a jednocześnie mająca najniższą gęstość zaludnienia.

Według danych z 30 czerwca 2004[5] gminę zamieszkiwało 2221 osób. Dla porównania, w 1931 gminę zamieszkiwało 18 491 osób[6].

Tereny współczesnej gminy Lutowiska są miejscem akcji powieści autorki książek dla dzieci Marii Kownackiej pt.: „Na tropach węża Eskulapa”.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

1934–1939

[edytuj | edytuj kod]

Gminę zbiorową Lutowiska utworzono 1 sierpnia 1934 roku w województwie lwowskim, w powiecie leskim, z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich: Krywka, Lutowiska, Skorodne, Smolnik ad Lutowiska i Żurawin[7]. Gminy te przekształcono 17 września 1934 w 11 gromad (sołectw) gminy Lutowiska[8].

1939–1941

[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu II wojny światowej granica niemiecko-sowiecka przedzieliła gminę wzdłuż Sanu. Zasadnicza część gminy Lutowiska przeszła pod okupację radziecką, gdzie została zniesiona 17 stycznia 1940 i włączona do nowo utworzonego tam rejonu ustrzyckiego w obwodzie drohobyckim[9]. Jedynie południowe lewobrzeżne części gromad Smolnik ad Lutowiska i Żurawin znalazły się pod okupacją niemiecką, wchodząc w skład gminy Stuposiany w Landkreis Sanok w dystrykcie krakowskim w Generalnym Gubernatorstwie[10].

1941–1944

[edytuj | edytuj kod]

Rejon ustrzycki przestał istnieć wraz z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej 22 czerwca 1941. Na mocy dekretu Adolfa Hitlera z 1 sierpnia 1941 obszar dawnej gminy Lutowiska wszedł w skład Generalnego Gubernatorstwa i utworzonego tam nowego dystryktu Galicja, gdzie odtworzono gminę Lutowiska w jej oryginalnych granicach. 15 listopada 1941 gminę Lutowiska włączono do powiatu sanockiego w dystrykcie krakowskim[11].

W 1943 roku gmina Lutowiska liczyła 4194 mieszkańców (1225 w Lutowiskach, 440 w Krywce, 1129 w Skorodnem, 592 w Smolniku i 808 w Żurawinie)[12].

1944–1952

[edytuj | edytuj kod]

Latem 1944 przywrócono ponownie granicę na Sanie po zajęciu wschodnich terenów przez Armię Czerwoną, włączając ponownie prawie cały obszar gminy Lutowiska do reaktywowanego 31 lipca 1944 rejonu ustrzyckiego w ZSRR. Podział obszaru zniesionej gminy Lutowiska na Sanie zamanifestował się identycznie jak w latach 1940–41[13]. W ZSRR nazwę Lutowisk zmieniono na Szewczenko, a dawny obszar gminy podzielono na cztery rady wiejskie[14]:

  • rada wiejska Skorodne (Скородненська сільська рада) – wieś Skorodne (Скородне);
  • rada wiejska Smolnik (Смільницька сільська рада) – wieś Smolnik (Смільник);
  • rada wiejska Szewczenko (Шевченківська сільська рада) – wieś Szewczenko (Шевченкове);
  • rada wiejska Żurawin (Журавнянська сільська рада) – wieś Żurawin (Журавна), chutor Krywka (Кривка).

1952–1954

[edytuj | edytuj kod]

W wyniku włączenia do Polski z ZSRR w grudniu 1951 prawie całego rejonu ustrzyckiego w ramach umowy o zmianie granic z 15 lutego 1951, obszar ten przekształcono w nowy powiat ustrzycki z siedzibą w Ustrzykach Dolnych[15].

1 stycznia 1952 w powiecie ustrzyckim w woj. rzeszowskim reaktywowano dawną gminę Lutowiska, jednak pod radziecką nazwą Szewczenko. Jej obszar zwiększył się równocześnie o wyłączone z ZSRR gromady Chmiel (należący przed wojną do gminy Zatwarnica) i Dwerniczek (należący przed wojną do gminy Stuposiany)[16]. Jedynym obszarem przedwojennej gminy Lutowiska który nie wszedł w skład Polski był jej górski skrawek na południe od Krywki, na wschód od Żurawina i na północ od rezerwatu Zakole, położony wewnątrz specyficznego zakola granicy państwowej (49°14'03,7"N 22°44'38,9"E). Znajduje się tam obecnie skupisko kilku odizolowanych domów o nazwie Liskowatce (Лісковатці), przynależących administracyjnie do Boberki.

Ponadto nowy powiat ustrzycki zmodyfikowano, dołączając do niego części powiatów leskiego i przemyskiego. Do gminy Szewczenko dołączono w związku z tym obszary dwóch zniesionych gmin z powiatu leskiego, położnych na samym jego południu (po czym gmina Szewczenko stała się zarazem najdalej na południe wysuniętą gminą Polski)[17]:

1 lipca 1952 gmina Szewczenko w dalszym ciągu nie została podzielona na gromady[19]. Doszło do tego 29 września 1952, kiedy obszar odzyskany od ZSRR podzielono na cztery gromady[20]:

Na uwagę zasługuje, że gromady utworzono wyłącznie na bazie miejscowości odłączonych od ZSRR. Mimo włączenia do gminy Szewczenko dwóch sąsiednich gmin (Tarnawa Niżna i Stuposiany), nie utworzono na obszarze żadnej z nich ani jednej gromady. Spowodowane to było kompletnym spaleniem i wyludnieniem tych miejscowości pod koniec wojny i po jej zakończeniu, w tym w toku walk z UPA. Zachowano jednak oryginalny podział obszaru na obręby ewidencyjne w granicach (i o nazwach) dawych gmin katastralnych (gromad), które później stopniowo zaludniano, tworząc nowe miejscowości i sołectwa[21].

Gminę Szewczenko zniesiono 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[22]. Jej obszar wszedł w skład nowej gromady Szewczenko o tych samych granicach co dawna gmina. Była to zarazem największa, a także najdalej na południe wysunięta gromada Polski[23]. 27 czerwca 1957 nazwę Szewczenka (i gromady) zmieniono na jego pierwotną nazwę – Lutowiska[24].

1973–

[edytuj | edytuj kod]

Gminę wiejską Lutowiska reaktywowano 1 stycznia 1973 w powiecie bieszczadzkim w woj. rzeszowskim w związku z kolejną reformą administracyjną[25]. Gmina objęła[26]:

Nowa gmina Lutowiska objęła obszar zupełnie inny niż w jej pierwotnej odsłonie, a w jej skład weszły miejscowości należące przed wojną do:

1 czerwca 1975 roku gmina znalazła się w nowo utworzonym woj. krośnieńskim[27].

Od 1999 w powiecie bieszczadzkim w nowym województwie podkarpackim.

Struktura powierzchni

[edytuj | edytuj kod]

Według danych z roku 2017[28] gmina Lutowiska ma obszar 475,6 km², w tym:

  • użytki rolne: 11%
  • użytki leśne: 82%.

Gmina stanowi 41,81% powierzchni powiatu.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Dane z 31 grudnia 2017 roku[28]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 2077 100 1030 49,6 1047 50,4
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
4 2,1 1,9
  • Piramida wieku mieszkańców gminy Lutowiska w 2014 roku[29].

Jednostki pomocnicze

[edytuj | edytuj kod]
Nazwa jednostki Ludność (2021)[30] Miejscowości wchodzące w skład jednostki[31][2]
sołectwo Chmiel 145 Chmiel
sołectwo Dwernik 280 Caryńskie, Dwernik (Za Sanem), Dwerniczek, Nasiczne
sołectwo Lutowiska 798 Lutowiska (Krywka, Posada Dolna, Posada Górna), Skorodne
sołectwo Smolnik 181 Smolnik, Żurawin
sołectwo Stuposiany 360 Beniowa, Bukowiec, Dydiowa, Dźwiniacz Górny, Łokieć, Muczne, Procisne, Pszczeliny, Sianki, Sokoliki, Stuposiany, Tarnawa Niżna, Tarnawa Wyżna
sołectwo Ustrzyki Górne 168 Bereżki, Brzegi Górne, Ustrzyki Górne, Wołosate
sołectwo Zatwarnica 211 Hulskie, Krywe, Zatwarnica (Sękowiec, Suche Rzeki)

Honorowi obywatele Gminy Lutowiska

[edytuj | edytuj kod]
Budynek Urzędu Gminy Lutowiska – po prawej

(Na podstawie materiału źródłowego[32])

Sąsiednie gminy

[edytuj | edytuj kod]

Cisna, Czarna. Gmina graniczy ze Słowacją i Ukrainą.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 4 [dostęp 2022-05-20]
  2. a b Uchwała nr XXXVII/199/2022 Rady Gminy Lutowiska z dnia 24 maja 2022 r. w sprawie uchwalenia Statutu Gminy Lutowiska (Dziennik Urzędowy Woj. Podkarpackiego z dnia 3 czerwca 2022 r., poz. 2260)
  3. Urząd Statystyczny w Rzeszowie
  4. Materiały do pobrania - Bieszczady Wysokie :: Gmina Lutowiska [online], www.lutowiska.pl [dostęp 2024-09-23].
  5. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  6. Regiony wyludniające się w Polsce str. 67
  7. Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 595
  8. Lwowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 101
  9. Хроніка за 17 січня 1940 року на сайті Інститут історії України НАН Україн
  10. Gemeindekarte des Generalgouvernements für die besten polnischen Gebiete (1940).
  11. Dekret o zmianie granic Starostw Powiatowych i Związków Gmin w Okręgu Krakau, z dnia 3 listopada 1941 r. (Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa z dnia 30 listopada 1941 r., Krakau, Nr. 111, str. 659)
  12. Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
  13. 1944 рік в історії (history.org.ua)
  14. NBUV
  15. Dz.U. z 1951 r. nr 65, poz. 446
  16. Dz.U. z 1951 r. nr 65, poz. 448
  17. Dz.U. z 1951 r. nr 65, poz. 448
  18. W odniesieniu do przedwojennej gminy Tarnawa Niżna, jedynie Szandrowiec odpadł w 1944 roku do ZSRR.
  19. Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
  20. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie. 1952, nr 12, poz. 55
  21. GUS. Statystyczna charakterystyka miejscowości w gromadach: pow. Ustrzyki Dolne, woj. rzeszowskie (1971)
  22. Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
  23. Uchwała Nr 35/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu ustrzyckiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 18 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 30 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 41)
  24. M.P. z 1957 r. nr 51, poz. 322
  25. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
  26. Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193).
  27. Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 19
  28. a b Gmina Lutowiska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-12-30], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  29. Gmina Lutowiska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  30. Raport o stanie gminy Lutowiska za 2021 r., s. 5-6
  31. Rejestr TERYT. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2023-05-10].
  32. Uhonorowani przez gminę. lutowiska.pl. [dostęp 2016-10-04].