Mąkolno (województwo dolnośląskie)
50°27′54″N 16°50′48″E/50,465000 16,846667| wieś | |
 Kościół pw św.Marii Magdaleny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
280-410[2] m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
555[3] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
57-250[4] |
| Tablice rejestracyjne |
DZA |
| SIMC |
0857025 |
Położenie na mapie gminy Złoty Stok  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego  | |
| 50°27′54″N 16°50′48″E/50,465000 16,846667[1]
| |
_-_ruins_of_black_podwer_factory_1.JPG)
Mąkolno (tuż po wojnie Manfredowice, niem. Maifritzdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Złoty Stok.
Mąkolno to wieś łańcuchowa o długości 4 km jej zasadnicza, północna część leży na granicy Gór Złotych i Obniżenia Paczkowskiego, południowa w Górach Złotych, nad potokiem Mąkolnica, na wysokości około 280–410 m n.p.m.[2].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Mąkolno. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego. W południowej części wsi znajdują się niestandaryzowane przysiółki: Zakład i Góry. Teren ten jest zbiorczo oznaczony Mąkolno II na jednej z map[5].
Toponimia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1260 roku, w której występuje pod nazwą Villa Meifridi[6]. Do końca 2 wojny światowej występuje pod nazwą. Maifritzdorf. Nazwa wsi jest dzierżawcza od zasadźcy lub pierwszego właściciela wsi Meinfrieda (Meinfryda)[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Mąkolno powstało najprawdopodobniej ok. 1230 roku na terenie lasu jaki został przyznany opactwu cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim od Henryka IV Probusa[6]. Zostało ono zasiedlone przez Niemców wraz z pobliskimi wsiami na terenie Przesieki Śląskiej[6]. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1260 roku[2]. W 1335 po raz pierwszy wzmiankowany jest kościół[8]. W 1625 roku powstał tu pierwszy młyn prochowy. 13 lutego 1692 Hans Krahl otrzymał od cesarza Leopolda I koncesję na rozpoczęcie produkcji prochu czarnego w Mąkolnie, na 3 młynach[6][9]. W 1695 pozwolenie otrzymał od opactwa[6][9]. W 1722 roku wzniesiono obecny kościół[2]. W 1747 roku była to już duża wieś z kościołem, dworem, 3 młynami wodnymi i 6 młynami prochowymi[2]. W 1825 roku w miejscowości było 136 budynków, między innymi: kościół parafialny i szkoła katolicka, szpital, tartak, młyn wodny i duża fabryka prochu[2]. W 1840 liczba budynków wzrosła do 140, ponadto we wsi pojawiła się karczma oraz browar[2]. W 1895 roku w miejscowości powstała kopalnia, która działała do 1945 roku[2]. W tym samym roku postawiono pomnik z okazji 200-lecia działalności fabryki prochu[6]. Po 1945 roku Mąkolno pozostało wsią rolniczo-przemysłową[2]. W 1978 roku było tu 106 gospodarstw rolnych, w 1988 roku ich liczba zmalała do 65[2].
Hanyszów[edytuj | edytuj kod]
Obszar na południowy wschód od wsi, na zboczu góry Haniak, na którym jest 10 luźno rozrzuconych gospodarstw, nazywany jest Hanyszów[10].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest[11] kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny, barokowy z XVIII w. (1729-1732)[12].
Do miejscowości przypisuje się fabrykę prochu[2], choć większość jej zabudowań leży na terenie wsi Chwalisław, od 1692 roku produkuje się tu czarny proch – jest ona najstarszą czynną fabryką prochu czarnego na świecie[13][14].
W fabryce prochu było kilka eksplozji:
- październik 1893 (dwa budynki uległy zniszczeniu)
- 24 marca 1894 (zginęło 2 pracowników)
- 15 grudnia 1904 (zginęło 8 osób)
- 1960 (zginęła 1 osoba)[15]
- 17 maja 2017 (zginęły 2 osoby, a 15 zostało rannych)[14][16]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 78737
- ↑ a b c d e f g h i j k Staffa 1993 ↓, s. 149–154.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 779 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Mapa archiwalna 1:50 000 1965 r. geoportal.gov
- ↑ a b c d e f Tadeusz Mikoś, Eugeniusz Salwach, Janusz Chmura, Jerzy Tichanowicz: Złoty Stok Najstarszy ośrodek górniczo-hutniczy w Polsce. Kraków: Wyd. AGH, 2009, s. 214. ISBN 978-83-7464-191-3. (pol.).
- ↑ Heinrich (1812-1897) Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit. - Zweite vermehrte und verbesserte Auflage, „410 II”, 1888 [dostęp 2023-11-04].
- ↑ Mąkolno – Na Szlaku [online] [dostęp 2023-10-22] (pol.).
- ↑ a b Historia fabryki prochu czarnego w Mąkolnie | Złoty Stok [online], zlotystok.salwach.pl [dostęp 2023-07-30].
- ↑ Zloty Stok: XLII sesja Rady Miejskiej [online], zabkowiceslaskie.naszemiasto.pl, punkt 9 [dostęp 2023-12-16] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 251. [dostęp 2012-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 112.
- ↑ Eugeniusz Salwach: Najstarsza czynna fabryka prochu czarnego na świecie. zlotystok.salwach.pl. [dostęp 2011-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 lutego 2013)]. (pol.).
- ↑ a b Eksplozja w zakładzie prochu w Mąkolnie. Dwie osoby nie żyją, 17 zostało rannych. – wyborcza.pl (17.05.17).
- ↑ Historia fabryki prochu czarnego w Mąkolnie | Złoty Stok [online], zlotystok.salwach.pl [dostęp 2023-12-10].
- ↑ Eksplozja w oku kamery. Tak wyglądał wybuch w fabryce prochu, 17 maja 2017.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (red.). T. 17: Góry Złote. Wrocław: I-BiS, 1993. ISBN 83-85773-01-0.
Siedziba gminy: Złoty Stok
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Nieoficjalne części miasta | |
| Nieoficjalne części wsi |
