Madeleine de Scudéry

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Madeleine de Scudéry
Georges de Scudéry, Sapho
Obraz przedstawiający, od pasa w górę i z półprofilu, ciemnowłosą kobietę. Prawą dłoń trzyma na piersi, lewą dotyka drobnych białych kwiatów w donicy obok. W tle widać ogród w stylu francuskim z fontanną.
Portret pisarki, ok. 1650
Data i miejsce urodzenia

15 listopada 1607
Hawr

Data i miejsce śmierci

2 czerwca 1701
Paryż

Narodowość

francuska

Język

francuski

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

barok

podpis

Madeleine de Scudéry (ur. 15 listopada 1607 w Hawrze, zm. 2 czerwca 1701 w Paryżu) – francuska pisarka nurtu préciosité, znana przede wszystkim jako autorka długich powieści z kluczem.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Była córką Georges’a de Scudéry, kapitana portu w Hawrze, oraz Madeleine de Martel de Goutimesnil. Jej ojciec został oskarżony o piractwo i przez jakiś czas przebywał w więzieniu[1].

W 1613 rodzice Madeleine zmarli, dlatego ona i jej starszy o sześć lat brat, Georges, znaleźli się pod opieką wuja w Rouen[2]. Tam otrzymała wychowanie typowe dla młodej szlachcianki, ucząc się czytania, pisania, tańca, rysunku oraz umiejętności praktycznych, związanych z rolnictwem, zarządzaniem majątkiem, kuchnią i medycyną. Interesowała się także literaturą i samodzielnie nauczyła się hiszpańskiego oraz włoskiego[3]. Niektórzy uczeni podejrzewają, że znała również grekę i łacinę[2].

W drugiej połowie lat 30. przeprowadziła się do Paryża. Razem z bratem, pisarzem i dramaturgiem, mieszkała w dzielnicy Marais na Rue Vieille-du-Temple. Oboje byli gośćmi salonu markizy de Rambouillet, gdzie spotykały się najważniejsze osobistości ówczesnego świata literatury i polityki[2][4].

W 1641 de Scudéry odniosła pierwszy sukces dzięki czterotomowej powieści Ibrahim ou L’illustre Bassa (Ibrahim albo przesławny basza), wydanej pod nazwiskiem brata. W tym samym roku ukazały się anonimowo jej Lettres amoureuses (Listy miłosne). W 1642, ponownie pod nazwiskiem brata, wydano Les Femmes illustres ou Harangues héroïques (Sławne kobiety albo mowy heroiczne), poświęcone takim postaciom historycznym jak Kleopatra, Mariamme i Safona[5][6]. Pisarka nie podpisywała własnych utworów, ponieważ zgodnie z panującym wówczas obyczajem, kobieta otwarcie dążąca do kariery literackiej byłaby uznana za nieskromną i pretensjonalną[7].

Madeleine i jej brat na krótko przeprowadzili się do Marsylii, gdzie Georges piastował w latach 1644–1647 urząd gubernatora. W 1648, kiedy wybuchła Fronda, ponownie przebywali już w Paryżu. Tutaj w latach 1649–1653 ukazała się – raz jeszcze pod nazwiskiem Georges’a – dziesięciotomowa powieść z kluczem Artamène ou le Grand Cyrus. Jej akcja osadzona jest w starożytnej Persji i Grecji, jednak poszczególne postacie stanowią portrety współczesnych osób z otoczenia de Scudéry, przede wszystkim księcia Kondeusza Wielkiego, przywódcy Frondy, oraz jego siostry, księżnej de Longueville[8]. Pisarka przedstawiła również samą siebie pod postacią Sapho, czyli poetki Safony[9].

Mapa Krainy Czułości

Po upadku Frondy Georges udał się na dobrowolne wygnanie do Hawru, gdzie się ożenił. Madeleine pozostała jednak w Paryżu i tam wzorem markizy de Rambouillet otworzyła własny salon. Na sobotnich spotkaniach przy rue de Beauce kultywowano sztukę konwersacji, oddawano się grom literackim i dyskutowano o teorii uczuć. To właśnie tam miała zostać opracowana mapa Krainy Czułości, w alegoryczny sposób przedstawiająca kolejne etapy znajomości[4][10]. Ponadto de Scudéry nadal pisała powieści, w tym dziesięciotomową Clélie, Histoire romaine, i wydawała je pod nazwiskiem brata, mimo że osobiste kontakty między rodzeństwem uległy już wtedy rozluźnieniu[11]. Gdy moda na długie powieści przeminęła, autorka zaczęła publikować m.in. zbiory dialogów[12].

Mimo szyderczej nieraz krytyki[13], szczególnie ze strony Nicolasa Boileau, utwory de Scudéry cieszyły się wśród współczesnych ogromną popularnością i uznaniem[14]. Za panegiryk na cześć Ludwika XIV otrzymała w 1671 nagrodę Akademii Francuskiej, przyznaną wówczas po raz pierwszy; rozważano także przyjęcie de Scudéry do Akademii pomimo jej płci. Choć ostatecznie to nie nastąpiło, w 1684 została członkinią padewskiej Academia dei Ricovrati[15].

Nie wyszła nigdy za mąż. W latach 50. nawiązała bliską znajomość z pisarzem Paulem Pellissonem, interpretowaną zwykle przez biografów jako „platoniczny romans”. Trwała ona aż do śmierci Pellissona w 1693[16]. De Scudéry zmarła osiem lat później, w podeszłym wieku dziewięćdziesięciu czterech lat.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Lista utworów[15]:

  • Ibrahim ou l’Illustre bassa (1641)
  • Les Femmes illustres, ou Harangues héroïques (1642)
  • Artamène ou le Grand Cyrus (1649–1653)
  • Clélie, Histoire romaine (1654–1660)
  • Célinte, Nouvelle Première (1661)
  • Mathilde d’Aguilar (1667)
  • La Promenade de Versailles (1669)
  • Discours de la gloire (1671) – utwór nagrodzony przez Akademię Francuską
  • Conversations sur divers sujets (1680)
  • Conversations nouvelles sur divers sujets (1684)
  • Nouvelles conversations de morale (1688)
  • Entretiens de morale (1692)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Pawłowska 2011 ↓, s. 95.
  2. a b c Donawerth i Strongson ↓, s. 3.
  3. Pawłowska 2011 ↓, s. 99.
  4. a b Newman ↓, s. 2.
  5. Newman ↓, s. 2–3.
  6. Donawerth, Strongson ↓, s. 4.
  7. Pawłowska 2011 ↓, s. 96.
  8. Newman ↓, s. 4–5.
  9. Pawłowska 2011 ↓, s. 96–102.
  10. Donawerth, Strongson ↓, s. 5–6.
  11. Donawerth i Strongson ↓, s. 7.
  12. Newman ↓, s. 3.
  13. Tadeusz Boy-Żeleński, Wstęp, [w:] Molier, Pocieszne wykwintnisie, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1926.
  14. Newman ↓, s. 3–4.
  15. a b Pawłowska 2011 ↓, s. 103.
  16. Donawerth i Strongson ↓, s. 6–7.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]