Magdalena Bendzisławska
| Data urodzenia |
XVII w. |
|---|---|
| Data śmierci |
XVIII w. |
| Zawód, zajęcie |
Magdalena Bendzisławska (przełom XVII i XVIII w.) – chirurg kopalni w Wieliczce, pierwsza w Polsce chirurg[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Była żoną cyrulika kopalnianego z kopalni w Wieliczce, Walentego Bendzisławskiego. Małżonkowie mieszkali przy kopalni. Magdalena Bendzisławska uczyła się od męża fachu, była jego asystentką[2]. Przeszła przez wszystkie szczeble kariery, odbyła trzyletnią praktykę. Po jej zakończeniu została półtowarzyszką, a potem towarzyszką w cechu cyrulików[1]. Po śmierci męża przejęła zakład, co było wówczas często spotykane, lecz nie zatrudniła w nim żadnego czeladnika, a sama podjęła pracę, przejmując posadę męża. Prawo do wykonywania zawodu uzyskała na mocy dyplomu królewskiego wydanego przez Augusta II Mocnego 6 października 1697[2]. W przywileju przyznano, że jest chirurgiem w swym rzemiośle doskonałym i ma prawo, wiedzę i umiejętności, by przejąć obowiązki lekarki żupnej[3]. W 1698 skorzystała z obecności w kopalni Komisji Wizytującej i wystąpiła o potwierdzenie prawa do wykonywania zawodu. Przedłożyła dwa przywileje: nadany mężowi w 1694 i nadany jej w 1697[4]. Komisja przyznała jej prawa i przywileje członkini cechu cyrulików. Musiała złożyć przyrzeczenie według roty, okazać komplet narzędzi (puzdro z brzytwami, nożycami, grzebieniami, kleszcze do zębów, szczypczyki stomatologiczne, słój z pijawkami i inne) oraz wykazać się umiejętnością wykonywania maści i opatrunków, znać anatomię i umieć stosować leki na urazy wewnętrzne[1][2]. W praktyce zawodowej podejmowała czynności dentystyczne, chirurgiczne[5] i okulistyczne[2]: usuwała zaćmę i ciała obce z oka, unieruchamiała złamania, usuwała zęby, opatrywała rany, puszczała krew[1].
Była pierwszą w Polsce kobietą, która uzyskała dyplom chirurga, pierwszą cyruliczką znaną z imienia i nazwiska. Prawdopodobnie już wcześniej wdowy, np. z Krakowa, prowadziły zakłady cyruliczne (Bernatowa w XVI w. i jej poprzedniczka Katarzyna)[2].
Jej postać jest znana dzięki badaniom prof. Zdzisława Gajdy[3].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W 2011 ustanowiono medal jej imienia, wręczany zasłużonym chirurżkom szczękowym[3][6]. Został zaprojektowany przez medalierkę Małgorzatę Kotównę i wykonany w jej pracowni w Krakowie[7]. Laureatkami zostały: prof. Jadwiga Stypułkowska (2011)[1], dr Maria Panaś (2018)[8], dr hab. Grażyna Wyszyńska-Pawelec (2019)[6].
W dniu 25 maja 2012 w kopalni soli w Wieliczce odsłonięto tablicę upamiętniającą Bendzisławską[9].
W 2018 uczniowie i uczennice Szkoły Podstawowej nr 2 w Wieliczce wzięli udział w międzynarodowym projekcie poświęconym kobietom w nauce. Opisali historię Bendzisławskiej[8]. W 2019 Bendzisławska była jedną z pięciu bohaterek kolażu o wyjątkowych Polkach przygotowanego w ramach projektu „Uniwersytet Malucha w Kostrach-Noskach”, realizowanego pod patronem Fundacji Larus w ramach „Podlaskie Lokalnie” (FIO)[10].
W 2021 ukazał się komiks Karolina i Klara. Medalion czasu autorstwa Sebastiana Frąckiewicza i Anny Krztoń. Jedną z bohaterek jest Bendzisławska. Komiks wydała Fundacja Kosmos dla Dziewczynek. Przed wydaniem wersji książkowej komiks ukazał się w czasopiśmie „Kosmos dla Dziewczynek”[11]. Bendzisławska pojawia się też w publikacji Anny Dziewitt-Meller Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy (2020)[12].
W 2021 ukazała się gra karciana Akademia Superbohaterów o polskich naukowcach i naukowczyniach przygotowana przez Tomasza Rożka w ramach projektu Akademia Superbohaterów. Jedną z bohaterek jest Bendzisławska[13][14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Barbara Kaczkowska, Magdalena Bendzisławska – pierwsza polska uznana lekarka, „Galicyjska Gazeta Lekarska”, 3 (165), 2018, s. 52–53 [dostęp 2021-12-27] (pol.).
- ↑ a b c d e Katarzyna Droga, Nigdy się nie bałam. Jak polskie lekarski pisały historię medycyny, Białystok 2021.
- ↑ a b c Emilia Padoł, Cyruliczka Magdalena. Pierwsza polska kobieta chirurg [online], Onet Wiadomości, 19 maja 2014 [dostęp 2021-12-27] (pol.).
- ↑ Zdzisław Gajda, Joanna Zarzecka, Kobieta, sól i medycyna, „Alma Mater. Miesięcznik Uniwersytetu Jagiellońskiego” (200), 2018, s. 150–151.
- ↑ Wybitne Polki w historii Polski – Bendzisławska, pierwsza kobieta chirurg – blog – Kopalnia Soli „Wieliczka” [online], www.kopalnia.pl [dostęp 2021-12-27] (pol.).
- ↑ a b Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum [online], cm-uj.krakow.pl [dostęp 2021-12-27].
- ↑ Instytut Stomatologii WL [online], is.cm-uj.krakow.pl [dostęp 2021-12-27].
- ↑ a b Jacek Grzegorowski, Wyróżnienie dla dr Magdaleny Panaś | Kobiety i Medycyna [online], 3 kwietnia 2018 [dostęp 2021-12-27] (pol.).
- ↑ Wieliczka: tablica upamiętniająca kobietę-chirurga leczącą górników [online], www.rynekzdrowia.pl [dostęp 2021-12-27] (pol.).
- ↑ 24admin, Kolaże o wyjątkowych kobietach – Uniwersytet Malucha w Kostrach Noskach [foto] [online], www.wysokomazowiecki24.pl [dostęp 2021-12-27] (pol.).
- ↑ KOMIKS – “Karolina i Klara. Medalion czasu” [online], Kosmos Dla Dziewczynek [dostęp 2021-12-27] (pol.).
- ↑ Anna Dziewit-Meller, Joanna Rusinek, Damy, dziewuchy, dziewczyny: historia w spódnicy, Kraków: Znak, 2017, ISBN 978-83-240-4620-1 [dostęp 2021-12-27].
- ↑ STRONA GŁÓWNA – AKADEMIA SUPERBOHATERÓW [online], Akademia Superbohaterów [dostęp 2021-12-27] (pol.).
- ↑ Polscy naukowcy to prawdziwi superbohaterowie! Nowy projekt Tomasza Rożka [online], Stacja7.pl, 17 października 2021 [dostęp 2021-12-27] (pol.).