Makak japoński
| Macaca fuscata[1] | |
| (Blyth, 1875) | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
makak japoński |
| Synonimy | |
| Podgatunki | |
| |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Makak japoński[6][7] (Macaca fuscata) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Spośród wszystkich dziko żyjących naczelnych jego areał sięga najdalej na północ i obejmuje japońskie wyspy Kiusiu, Sikoku i Honsiu[8]. Zwierzę znane jest ze swych zdolności uczenia się. Występuje w japońskiej mitologii, literaturze i sztuce.
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Makak japoński występuje w zależności od podgatunku[9][6]:
- M. fuscata fuscata – makak japoński – Wyspy Japońskie na południe od cieśniny Tsugaru, na wyspach Honsiu, Sikoku i Kiusiu oraz w pobliżu wysepek Kōjima, Kashima, Awajishima, Shodoshima i Kinkazan.
- M. fuscata yakui – makak pacyficzny – Wyspy Japońskie (wyspa Yaku-shima, około 60 km na południe od Kiusiu).
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1875 roku brytyjski zoolog Edward Blyth nadając mu nazwę Macacus fuscatus[3]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Blyth wskazał Japonię[3][10].
M. fuscata należy do grupy gatunkowej fascicularis[9]. Wydaje się że M. fuscata przybył do Japonii poprzez przodka prawdopodobnie podobnego lub identycznego jak M. mulatta z Półwyspu Koreańskiego do Kiusiu-zachodnie Honsiu w środkowym plejstocenie[11]. Podczas jednego lub dwóch okresów lodowcowych około 0,63–0,43 mln lat temu nastąpiło obniżenia poziomu morza, co najwyraźniej zaowocowało powstaniem teraz już zatopionych mostów lądowych[11]. Najstarsze skamieniałości makaków znalezione w Japonii to ząb trzonowy i kość ramienna, które są podobne do tych występujących u M. fuscata[11]. Ich wiek jest trudny do ustalenia, ale dzięki powiązaniu ich ze skamieniałościami trąbowców, są one wstępnie datowane na wiek jednego lub drugiego z tych mostów lądowych; skamieniałości makaków z Półwyspu Koreańskiego są mniej więcej w tym samym wieku[11]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[9].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongo makaka i zaadoptowaną przez Buffona w 1766 roku[12].
- fuscata: łac. fuscatus „ciemny”, od fuscare „przyciemnić, zaciemnić”, od fuscus „mrok, ciemny, czarny”[13].
- yakui: Yaku-shima, Japonia[14].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Cechą charakterystyczną makaka japońskiego jest goła, czerwona twarz, którą okala dłuższa sierść, przypominająca grzywę[8]. Długość ciała (bez ogona) samic 46,4–60,1 cm, samców 47,2–65 cm, długość ogona samic 8,1 cm, samców 8,7 cm; masa ciała samców samic 4–13,8 kg, 5,6–18,4 kg[11][7].
Makaki japońskie są w dużej mierze czworonożne. Samice spędzają na drzewach więcej czasu niż samce. Małpy te są doskonałymi pływakami – zaobserwowano, że są w stanie przepłynąć ponad pół kilometra. Lubią kąpiele w gorących źródłach, licznych w Japonii.
Dymorfizm płciowy jest nieznacznie widoczny w wielkości zwierząt – samce charakteryzują się nieco większą masą i długością ciała niż samice. Dodatkowo wydaje się, że istnieje korelacja pomiędzy masą ciała i klimatem – małpy z bardziej północnych, chłodniejszych obszarów ważą więcej niż te z cieplejszych rejonów Japonii[15].
Futro może mieć różny odcień brązowego – od żółtawego aż po prawie szary. Jest doskonałym przystosowaniem do życia w chłodnym klimacie, ponieważ jego grubość rośnie, jak spada temperatura otoczenia, co pozwala małpom przetrwać mrozy do nawet –20 °C[15].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Środowisko[edytuj | edytuj kod]
Siedliskiem makaków jest las tropikalny, liściasty i iglasty.
Ze względu na to, że Wyspy Japońskie rozciągają się południkowo łukiem o długości ok. 3 tys. km, a więc duża jest rozpiętość szerokości geograficznej i większą część kraju zajmują góry, habitat makaka japońskiego jest bardzo różnorodny pomiędzy skrajnymi punktami jego występowania. W południowym krańcu występowania populacji habitat zawiera subtropikalne lasy wiecznie zielone, natomiast w krańcu północnym, szczególnie w regionach górzystych, zawiera lasy subarktyczne, pokryte przez wiele miesięcy śniegiem. Stąd też nazywane są również małpami śnieżnymi (ang. snow monkeys). Makaki w Parku Śnieżnych Małp Jigokudani znane są z odwiedzania zimą gorących źródeł, w których się ogrzewają. Środowiska te różnią się przede wszystkim temperaturą, co wiąże się z różnym okresem wegetacji roślin. Najwyższy punkt, w którym zaobserwowano populację makaków japońskich, leżał na wysokości 3180 m[15].
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Okres rozrodczy u makaków trwa od października do marca. W pierwszym okresie życia dziecka samica zabiera je wszędzie ze sobą. Młode zaczynają raczkować po około 20 dniach. Po okresie miesiąca zaczynają wspinać się na plecy matki, która w ten sposób nosi je ze sobą[16].
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Makaki japońskie wykształciły behawioralny mechanizm zabezpieczający je przed obniżeniem temperatury ciała w czasie chłodnych zim – w ciągu dnia spędzają dużo czasu na wygrzewaniu się na południowych stokach, a w nocy śpią na gałęziach drzew liściastych, na których śnieg zbiera się w niewielkim stopniu[16]. Co więcej, często zbierają się w grupy w celu utrzymania ciepła, a samice częściej do tego celu wybierają swoje potomstwo niż inne dorosłe samice[17].
Średnia wielkość grupy makaków japońskich to około 40 osobników, ale występuje duże zróżnicowanie – od 10 do nawet 160 osobników. W grupach obserwowane są złożone zachowania społeczne, z wyraźnie zaznaczoną hierarchią, zarówno wśród samców, jak i samic[16]. Makaki cechuje także specyficzny rodzaj wokalizacji (ang. „coo call”), za pomocą którego lokalizują członków grupy oraz utrzymują kontakt wewnątrzgrupowy[18].
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Makaki japońskie są wszystkożerne, ich dieta składa się z owadów, krabów, jaj ptaków, a także ponad 200 gatunków roślin. Dieta różni się w zależności od habitatu, a także zmienia się sezonowo[15].
Badania naukowe[edytuj | edytuj kod]
Makaki japońskie są coraz częściej wykorzystywane jako zwierzęta laboratoryjne. Badania etologiczne tego gatunku są prowadzone od ponad 50 lat, co przyczyniło się do lepszego zrozumienia ich behawioru i ekologii. Ze względu na wysoki poziom inteligencji, złożone zachowania społeczne oraz łagodną naturę są popularne w badaniach neuronaukowych, między innymi do badania aktywności neuronalnej przy wykonywaniu złożonych poznawczo zadań[19].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Macaca fuscata, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ F. Cuvier: Macaque á face rouge. W: É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier: Histoire naturelle des mammifères: avec des figures originales, coloriées, dessinées d’aprèsdes animaux vivans. T. 5. Paris: Chez A. Belin, 1824, s. ryc. xlvii. (fr.)
- ↑ a b c E. Blyth. Catalogue of mammals and birds of Burma. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 44 (2. Extra number), s. 6, 1875 (ang.).
- ↑ P. Schweyer: Der Schädel des Inuus Speciosus Japanensis, sein Variationskreis und Zahnbau. München: Anthropologisch-zoologische Untersuchung, 1909, s. 1–192. (niem.)
- ↑ K. Watanabe & K. Tokita, Macaca fuscata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-26] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 183, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b Jiří Gaisler, Jan Zejda, Ssaki świata, 1997.
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 224. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.)
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca fuscata. W: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-26].
- ↑ a b c d e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 647. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.)
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904 (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ N. Kuroda: A monograph of the Japanese mammals exclusive of Sirenia and Cetacea. Tokyo & Osaka: The Sanseido Company, 1942, s. 273. (jap.)
- ↑ a b c d Primate Factsheets: Japanese macaque (Macaca fuscata) Taxonomy, Morphology, & Ecology, pin.primate.wisc.edu [dostęp 2017-06-01] (ang.).
- ↑ a b c WebCite query result, www.webcitation.org [dostęp 2017-06-01] (ang.).
- ↑ Masataka Ueno, Masayuki Nakamichi, Japanese macaque (Macaca fuscata) mothers huddle with their young offspring instead of adult females for thermoregulation, „Behavioural Processes”, 129, 2016, s. 41–43, DOI: 10.1016/j.beproc.2016.05.008 [dostęp 2017-06-01].
- ↑ Takafumi Furuyama, Kohta I. Kobayasi, Hiroshi Riquimaroux, Role of vocal tract characteristics in individual discrimination by Japanese macaques (Macaca fuscata), „Scientific Reports”, 6 (1), 2016, DOI: 10.1038/srep32042, ISSN 2045-2322, PMID: 27550840, PMCID: PMC4994087 [dostęp 2017-06-01] (ang.).
- ↑ Tadashi Isa i inni, Japanese macaques as laboratory animals, „Experimental Animals”, 58 (5), 2009, s. 451–457, ISSN 1881-7122, PMID: 19897928 [dostęp 2017-06-01].