Malmö

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Ten artykuł dotyczy miasta (tätortu) w Szwecji. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Malmö
Malmö
Ilustracja
Od lewej: Turning Torso, zamek Malmöhus, Gryf na Gustav Adolfs torg, wieżowiec Kronprinsen oraz Öresundsbron
Herb
Herb
Dewiza: Mångfald, möten, möjligheter
(pol. „Różnorodność, spotkania, możliwości”)
Państwo  Szwecja
Region Skåne län vapen.svg Skania
Gmina Malmö fulla vapen.svg Malmö
Burlöv vapen.svg Burlöv
Prawa miejskie 1353
Powierzchnia 76,81 km²
Populacja (2010)
• liczba ludności
• gęstość
280 415
3651 os./km²
Nr kierunkowy (+46) 40
Kod pocztowy 21x xx
Plan Malmö
Plan Malmö
Położenie na mapie Skanii
Mapa lokalizacyjna Skanii
Malmö
Malmö
Położenie na mapie Szwecji
Mapa lokalizacyjna Szwecji
Malmö
Malmö
Ziemia 55°36′21″N 13°00′09″E/55,605833 13,002500
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Portal Szwecja

Malmö – (wym. IPA [ˈmalːˈmøː]) miasto (tätort)[a] w południowej Szwecji i port morski położony nad cieśniną Öresund w południowo-zachodniej części prowincji historycznej (landskap) Skania. Siedziba władz (residensstad) regionu administracyjnego (län) Skania, powstałego w 1997 roku po połączeniu dotychczasowych regionów Malmöhus i Kristianstad. Ośrodek administracyjny (centralort) gminy Malmö (Malmö kommun lub Malmö stad)[b]. Do obszaru tätortu Malmö zalicza się także Arlöv, siedzibę władz (centralort) sąsiedniej gminy Burlöv.

Malmö jest drugim po stolicy Danii, Kopenhadze, ośrodkiem transgranicznego regionu Öresund/Øresund (szw. Öresundsregionen, duń. Øresundsregionen). Oba miasta są ze sobą połączone przebiegającym nad cieśniną Öresund mostem (Öresundsbron, Øresundsbroen).

Malmö jest trzecim pod względem zaludnienia, po Sztokholmie i Göteborgu, miastem Szwecji oraz głównym ośrodkiem obszaru metropolitalnego Stor-Malmö (pol. „Wielkie Malmö”), liczącego 680 346 mieszkańców (31 marca 2014)[1]. W skład Stor-Malmö, poza gminą Malmö, wchodzi od 2005 roku, według definicji Statistiska centralbyrån, jeszcze 11 gmin: Burlöv, Eslöv, Höör, Kävlinge, Lomma, Lund, Skurup, Staffanstorp, Svedala, Trelleborg i Vellinge[2].

W ostatnich dziesięcioleciach Malmö przekształciło się z miasta przemysłowego, z dominującym przemysłem stoczniowym, w metropolię postindustrialną. Jest ważnym ośrodkiem usługowym, naukowym, edukacyjnym i turystycznym. Malmö stanowi centrum gospodarcze i kulturalne południowej Szwecji, jeden z kluczowych węzłów komunikacyjnych tego kraju[3].

W 2010 roku część tätortu Malmö leżąca w granicach administracyjnych gminy Malmö liczyła 270 131 mieszkańców. Cały tätort Malmö (wraz z Arlöv) liczył 280 415 mieszkańców[4]. 31 marca 2014 roku gmina Malmö (Malmö stad) liczyła 314 307 mieszkańców[1].

Definicja[edytuj kod]

Pojęcie Malmö oznaczać może tätort Malmö lub „Miasto Malmö” (szw. Malmö stad). Artykuł ten dotyczy w głównej mierze zdefiniowanego przez Statistiska centralbyrån tätortu Malmö, którego mniejszą część stanowi także Arlöv w gminie Burlöv. Pojęcie „Miasto Malmö” odnosi się obecnie do całej gminy Malmö (Malmö kommun) w jej granicach administracyjnych oraz zarządzanej przez jej władze. Arlöv stanowi w tym przypadku siedzibę władz (centralort) sąsiedniej gminy Burlöv. W granicach gminy Malmö położonych poza Malmö jest (stan na 2010) osiem innych tätortów, m.in. Oxie i Bunkeflostrand. „Miasto Malmö” jest centralnym ośrodkiem obszaru metropolitalnego (storstadsområde) „Wielkie Malmö” (Stor-Malmö).

Geografia[edytuj kod]

Krajobraz okolic miasta, znacznie zmieniony przez działalność człowieka, ukształtował się podczas ostatniego zlodowacenia. Malmö położone jest na stosunkowo płaskim terenie z niewysokimi wzniesieniami morenowymi[5]. Najwyższy punkt (37 m n.p.m.) w granicach tätortu Malmö stanowi rejon kościoła Fosie (Fosie kyrka) w dzielnicy Fosie[6].

Położenie[edytuj kod]

Malmö leży w południowej Szwecji, w południowo-zachodniej części prowincji historycznej Skania nad cieśniną Öresund. Na przeciwległym brzegu, w odległości ok. 27 km, położona jest stolica Danii, Kopenhaga. Malmö jest centralnym ośrodkiem obszaru metropolitalnego Stor-Malmö, z oddalonym o 20 km uniwersyteckim Lund. Odległość do Sztokholmu wynosi 619 km oraz odpowiednio do Göteborga, 276 km.

Otwarty 1 lipca 2000 roku most nad cieśniną Öresund, łączący duńską wyspę Zelandię i Kopenhagę ze Szwecją i Malmö, umożliwia szybką podróż pomiędzy oboma miastami. Otwarcie mostu ułatwiło dynamiczny rozwój regionu Öresund, liczącego około 3 785 000 mieszkańców (2012) po obu stronach cieśniny[7][8].

Klimat[edytuj kod]

Klimatogram dla Malmö
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
 
 
49
 
2
-3
 
 
30
 
2
-3
 
 
40
 
5
-1
 
 
38
 
10
2
 
 
41
 
16
7
 
 
52
 
20
11
 
 
61
 
21
13
 
 
58
 
21
12
 
 
59
 
17
10
 
 
57
 
12
7
 
 
61
 
7
3
 
 
58
 
4
-1
Temperatury w °C
Opad całkowity w mm
Źródło: Światowy Serwis Informacji Pogodowych[9]

Malmö, podobnie jak cała Skania, leży w strefie klimatu umiarkowanego. Według klasyfikacji Köppena-Geigera Malmö położone jest w strefie klimatu umiarkowanego morskiego (Cfb).

Klimat Malmö charakteryzuje się niskimi rocznymi amplitudami temperatur z częstymi opadami z niską intensywnością oraz dużą wilgotnością powietrza. Temperatura latem jest umiarkowana, zimy są stosunkowo łagodne. Mgły są częste w okresie jesienno-zimowym. Zimą występują gwałtowne burze z silnym wiatrem[10].

Średnia roczna opadów wynosi około 604 mm, z maksimum w lipcu i listopadzie (średnio 61 mm) i minimum w lutym (30 mm). Liczba dni z opadem wynosi średnio 169[9]. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,8 °C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (16,7 °C), najchłodniejszym, miesiąc luty ze średnią temperaturą –0,6 °C[10]. Usłonecznienie w styczniu wynosi 7 godzin, a w lipcu 17 godzin[11].

Średnia temperatura i opady dla Malmö
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 2 2 5 10 16 20 21 21 17 12 7 4 11
Średnie temperatury w nocy [°C] -3 -3 -1 2 7 11 13 12 10 7 3 -1 4
Opady [mm] 49 30 39.9 38.1 40.9 52.1 61 57.9 58.9 56.9 61 57.9 604
Źródło: Światowy Serwis Informacji Pogodowych[9] 2013-03-29

Historia[edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z XII wieku, w 1354 roku Malmö otrzymało prawa miejskie. W 1393 roku miasto zostało zdobyte i splądrowane przez Braci Witalijskich. Między XIV a XVI wiekiem Malmö było jednym z najważniejszych miast handlowych w tej części Morza Bałtyckiego, do 1658 roku należało do Danii.

Etymologia nazwy[edytuj kod]

Nazwa Malmö jest złożeniem słów malm w znaczeniu „drobne skały” lub „piasek”, „żwir” oraz högar (l.poj. hög – „kopiec”, „górka”). Malmö oznacza więc „kopce piasku”. Jedną z najstarszych znanych form tej nazwy jest forma Malmhaugar[12].

Demografia[edytuj kod]

Zdjęcie lotnicze Malmö z kierunku północno-wschodniego
Malmö, Inre Hamnen
Widok z wieżowca Kronprinsen w kierunku centrum Malmö
  • Liczba ludności Malmö na przestrzeni lat 1570–2010[13][14]

Uwagi: W okresie 1960–2010 dane dotyczą tätortu Malmö (od 1965 roku wraz z Arlöv).

Malmö jest miastem wielokulturowym. W 2012 roku 41% mieszkańców gminy Malmö miało pochodzenie imigranckie, z czego 30% było urodzonych poza granicami Szwecji, zaś pozostałe 11% urodziło się w Szwecji, lecz oboje rodziców urodziło się poza jej granicami[15].

Imigranci zameldowani na terenie gminy Malmö według państwa pochodzenia (2011)[16]:

Gospodarka[edytuj kod]

Teren stoczni Kockums, lata 70. XX w.
Biurowiec Mercedes-Benz Sverige AB w Malmö

Malmö jest jednym z głównych ośrodków gospodarczych i handlowych Szwecji. Przez długi czas w mieście dominował przemysł wytwórczy, głównie elektromaszynowy. Rozwinięty był także przemysł włókienniczy, materiałów budowlanych oraz spożywczy.

Jedną z najważniejszych gałęzi przemysłu w historii gospodarczej miasta był przemysł stoczniowy, z działającą od XIX wieku stocznią Kockums i związanymi z nią podwykonawcami. Stocznia Kockums produkowała zarówno statki na zamówienia cywilne, jak i okręty wojenne dla marynarki. Jednak w wyniku kryzysu przemysłu stoczniowego w Europie Zachodniej oraz w Szwecji, od połowy lat 70. XX wieku następował jej powolny upadek. W 1987 roku w Malmö zaprzestano produkcji statków cywilnych, skupiając się jedynie na produkcji wojskowej, głównie okrętów podwodnych[17][18].

Kryzys początku lat 90. XX wieku oraz zmiany strukturalne zmieniły charakter gospodarczy miasta, które w 1995 roku miało najwyższą stopę bezrobocia w Szwecji. Malmö zaczęło się wówczas przekształcać z miasta przemysłowego w ośrodek nowoczesnych technologii. Obecnie działa tam wiele instytucji badawczych, mocno rozwiniętą jest branża handlowo-usługowa, stawia się na rozwój szkolnictwa wyższego[19].

Do znaczącego ożywienia gospodarki całego regionu Skania przyczyniło się otwarcie 1 lipca 2000 roku mostu nad cieśniną Öresund. Ułatwiło to komunikację z Kopenhagą, gdzie zatrudnienie znalazło wielu mieszkańców Malmö. Wielu Duńczyków podróżuje na stronę szwedzką m.in. na zakupy w działających w Malmö i jego okolicach licznych centrach handlowych[20].

Transport[edytuj kod]

Most nad cieśniną Öresund
Yttre Ringvägen; część infrastruktury komunikacyjnej Malmö

Malmö jest ważnym węzłem komunikacyjnym południowej Skandynawii, leżącym na skrzyżowaniu drogowych, kolejowych i morskich szlaków transportowych. Zbiega się tam kilka dróg o statusie tras europejskich. Malmö jest także znaczącym węzłem kolejowym i morskim portem handlowym. Otwarcie 1 lipca 2000 roku mostu nad Öresundem umożliwiło dogodne połączenie lądowe z systemem komunikacyjnym Europy Zachodniej i Środkowej.

Transport drogowy[edytuj kod]

Przez Malmö przebiegają lub mają swój początek:

Transport kolejowy[edytuj kod]

Malmö centralstation. Budowa podziemnej części stacji w ramach systemu Citytunneln (2008)

Ważną datą w historii Malmö jest dzień 1 grudnia 1856 roku, kiedy otwarto linię kolejową łączącą Malmö z Lund, początkowy odcinek przyszłej Södra stambanan, łączącej południową część Szwecji ze Sztokholmem.

Malmö jest ważnym węzłem kolejowym transgranicznego regionu Öresundsregionen. Malmö centralstation (Malmö C) jest pod względem liczby obsługiwanych podróżnych jedną z największych stacji kolejowych Szwecji. Malmö posiada połączenia kolejowe obsługujące zarówno dalekobieżny ruch krajowy i zagraniczny, jak i lokalny.

12 grudnia 2010 roku oddano do użytku tunel średnicowy Citytunneln, przebiegający pod centrum miasta. Powstanie Citytunneln zmieniło organizację ruchu kolejowego w rejonie Malmö. Wraz z otwarciem tunelu oddano do użytku podziemną część stacji kolejowej Malmö C, podziemną stację kolejową Triangel station oraz położoną częściowo na powierzchni Hyllie station[21].

Publiczny transport zbiorowy[edytuj kod]

 Osobny artykuł: Tramwaje w Malmö.

Transport lotniczy[edytuj kod]

Komunikacja lotnicza Malmö jest obsługiwana przez międzynarodowy port lotniczy Malmö-Sturup (Malmö Airport), ok. 30 km na wschód od centrum miasta. W 2012 roku był to czwarty pod względem liczby obsłużonych pasażerów (2 104 013) port lotniczy Szwecji[22], ze stałymi połączeniami m.in. ze Sztokholmem oraz Warszawą i Londynem.

Drugim portem lotniczym obsługującym Malmö, przede wszystkim w lotach międzynarodowych, jest położony na wyspie Amager pod Kopenhagą port lotniczy Kopenhaga-Kastrup (Københavns Lufthavn, Kastrup). Dogodne połączenie drogowe i kolejowe poprzez most nad Öresundem przyczynia się po stronie szwedziej do dużej popularności tego lotniska jako portu przesiadkowego.

Transport morski[edytuj kod]

Östra hamnen

Położony w Malmö port morski jest jednym z większych portów Szwecji. Port Malmö (Malmö hamn) tworzy od 2001 roku wraz z portem w Kopenhadze jeden zespół portowy, zarządzany przez spółkę Copenhagen Malmö Port AB[23]. Ważną część obrotu ładunkowego portu Malmö stanowią importowane samochody.

Pomiędzy Malmö i Travemünde w Niemczech działa bezpośrednie połączenie promowe, obsługiwane przez przedsiębiorstwo armatorskie Nordö-Link (od 2001 roku część Finnlines)[24].

Drogi rowerowe[edytuj kod]

Malmö jest klasyfikowane jako jedno z najbardziej przyjaznych rowerzystom miast świata[25]. W 2012 roku w Malmö funkcjonowało ok. 469 km ścieżek rowerowych, tworzących spójny i ciągle rozbudowywany system tras rowerowych[26].

Architektura i zabytki[edytuj kod]

Zabytki i budynki Malmö
Kościół św. Piotra (XIV w.)
Zamek Malmöhus (XVI w.)
Ratusz miejski (XVI w.)
Synagoga w Malmö z 1903 roku
Turning Torso

Niektóre zabytki i budowle w Malmö:

  • kościół św. Piotra (Sankt Petri kyrka) zbudowany na początku XIV wieku w stylu gotyckim
  • zamek Malmöhus z początku XVI wieku
  • budynek ratusza miejskiego (Malmö rådhus) z 1546 roku
  • synagoga z 1903 roku w stylu neomauretańskim
  • Turning Torso, najwyższy (190 m) budynek mieszkalny w Szwecji, jeden z najwyższych w Europie, ukończony w listopadzie 2005 roku

Malmö leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego.

Oświata[edytuj kod]

Orkanen, jeden z budynków Malmö högskola

Malmö jest stosunkowo od niedawna samodzielnym ośrodkiem akademickim. Do lat 90. XX wieku nie istniała tam żadna większa, samodzielna uczelnia wyższa, poza pewnymi wydziałami Uniwersytetu w Lund.

Największą uczelnią w Malmö jest obecnie państwowa Malmö högskola (pol. Wyższa Szkoła w Malmö)[27], powołana w 1998 roku. W 2012 roku, według danych uczelni, kształciło się tam 24 000 studentów. Liczba zatrudnionych wynosi około 1500, z czego 800 osób to pracownicy naukowi[28].

Pierwszą uczelnią w Malmö była założona w 1948 roku Tandläkarhögskolan i Malmö (lub Kungliga Tandläkarhögskolan; pol. Królewska Wyższa Szkoła Dentystyczna), która w 1964 roku została podporządkowana Uniwersytetowi w Lund. Od 1999 roku stanowi ona jeden z wydziałów Malmö högskola[29].

Wydziały Uniwersytetu w Lund, które nadal mają swoją siedzibę w Malmö[30]:

  • Wyższa Szkoła Muzyczna (szw. Musikhögskolan i Malmö)
  • Wyższa Szkoła Artystyczna (Konsthögskolan i Malmö)
  • Wyższa Szkoła Teatralna (Teaterhögskolan i Malmö)
  • Wydział Medyczny (Medicinska fakulteten vid Lunds universitet); kształcący także w Lund.

W Malmö działa także od 1983 roku Światowy Uniwersytet Morski (ang. World Martime University), uczelnia międzynarodowa posiadająca status instytucji ONZ na terenie Szwecji[31].

Sport i rekreacja[edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Sport w Malmö.
Swedbank Stadion, arena Malmö FF
Malmö Arena (2008)

W Malmö działa wiele klubów sportowych w różnorodnych dyscyplinach. Miasto posiada rozbudowaną infrastrukturę sportowo-rekreacyjną, w tym stadiony i wielofunkcyjne hale sportowo-widowiskowe.

Do najbardziej utytułowanych klubów sportowych należą Malmö FF w piłce nożnej oraz Malmö Redhawks w hokeju na lodzie. W Malmö ma także swoją siedzibę klub piłki nożnej kobiet LdB FC Malmö (do 2007 roku jako Malmö FF Dam), występujący w rozgrywkach Damallsvenskan.

Inne kluby:

Obiekty sportowe i rekreacyjne[edytuj kod]

Na terenie Malmö znajduje się około 80 różnego rodzaju obiektów sportowych i rekreacyjnych[32]. Niektóre z nich w kolejności alfabetycznej:

Osoby związane z Malmö[edytuj kod]

W Malmö mieszka Basshunter, znany wykonawca muzyki eurodance[33]. W Malmö mieszkają również: Arash, popularny piosenkarz pochodzący z Teheranu, piłkarz Zlatan Ibrahimović oraz kulturysta i model Binais Begovic.

Ciekawostki[edytuj kod]

W dniach 14, 16 i 18 maja 2013 roku w Malmö odbył się 58. finał Konkursu Piosenki Eurowizji[34].

Zobacz też[edytuj kod]

Uwagi

  1. ↑ Według definicji Statistiska centralbyrån (SCB).
  2. ↑ W wyniku reformy administracyjej w 1971 roku wprowadzono w Szwecji jednolity typ gmin. Malmö jest jedną z gmin, które od lat 80. XX wieku używają jednak określenia „miasto” (stad).

Przypisy

  1. ↑ a b Statistiska centralbyrån: Folkmängd i riket, län och kommuner 31 mars 2014 och befolkningsförändringar 1 januari – 31 mars 2014 (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  2. ↑ Statistiska centralbyrån: Storstadsområden med ingående kommuner i alfabetisk ordning (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  3. ↑ Om Malmö (szw.). Malmo.com. [dostęp 2016-01-12].
  4. ↑ Statistiska centralbyrån: Befolkning och arealer (szw.). [dostęp 2016-05-23].
  5. ↑ Länsstyrelsen Skåne: Malmö. Topografi och jordarter (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  6. ↑ Malmös högsta punkt – en fråga om liv (szw.). Skånska Dagbladet. [dostęp 2016-01-12].
  7. ↑ Fakta om Øresundsregionen. Demografi (duń.). Orestat.se. [dostęp 2016-01-12].
  8. ↑ Den kreativa storstadregionen (szw.). Entreprenorskapsforum.se. [dostęp 2016-01-12].
  9. ↑ a b c Światowy Serwis Informacji Pogodowych: Informacje pogodowe dla Malmö (pol.). [dostęp 2016-01-12].
  10. ↑ a b Weatherbase: Weather. Malmö, Sweden (ang.). [dostęp 2016-01-12].
  11. ↑ Klimat. W: Szwecja i Szwedzi. Instytut Szwedzki, s. 1.
  12. ↑ Fotevikens museum: Öresundsområdets städer. Malmö (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  13. ↑ CyberCity: Malmös befolkningsutveckling 15701995 (szw.). [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-09)].
  14. ↑ Statistiska centralbyrån: Tätorter 1960-2005 (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  15. ↑ Malmö stad: Malmöbor med utländsk bakgrund (szw.). [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-19)].
  16. ↑ Malmö stad: Malmöbor födda i utlandet, 1 jan 2011 (szw.). [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-18)].
  17. ↑ Submarines and Warships (ang.). Saab.com. [dostęp 2013-04-08].
  18. ↑ Varvhistoriska Föreningen i Malmö: Kort Kockumshistoria (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  19. ↑ Malmö history (ang.). Malmo.com. [dostęp 2016-01-12].
  20. ↑ Nytt från Öresund: Efter skattereformen: Fler danskar väntas shoppa i Sverige (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  21. ↑ Malmö stad: Citytunneln (szw.). [dostęp 2013-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-17)].
  22. ↑ Swedavia: Flygplatsstatistik 2012 (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  23. ↑ Copenhagen Malmö Port: Company History (ang.). [dostęp 2016-01-12].
  24. ↑ Finnlines: Hamnar. Malmö (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  25. ↑ Copenhagenize.eu: The Copenhagenize Index 2013. Malmö (ang.). [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-25)].
  26. ↑ Malmö stad: Cykelkarta Malmö 2012 (szw.). [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-23)].
  27. ↑ Szwecja Dzisiaj: Ranking szwedzkich uczelni wyższych (pol.). [dostęp 2016-01-12].
  28. ↑ Högskolan i Malmö: Högskolan i korthet (szw.). [dostęp 2016-01-12].
  29. ↑ Lunds universitet: Käftis 50 år (szw.). [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-20)].
  30. ↑ Malmö stad: Högskolor i Malmö (szw.). [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-13)].
  31. ↑ World Martime University: Who We Are (ang.). [dostęp 2016-01-12].
  32. ↑ Malmö stad: Idrottsanläggningar (szw.). [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-05)].
  33. ↑ Ciekawostki o Malmö (pol.). tanie-loty.com.pl. [dostęp 2016-01-12].
  34. ↑ Eurovision Song Contest 2013. Grand Final (ang.). Eurovision.tv. [dostęp 2016-01-12].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Malmö&oldid=46235666”