Mangarajowie
 Rodzina Manggarai | |
| Populacja |
575 tys. (2000) |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia |
chrześcijaństwo (katolicyzm), islam, wierzenia tradycyjne |
| Grupa | |
| Pokrewne | |
Mangarajowie[1], Manggarai (Ata Manggarai)[2][3] – grupa etniczna zamieszkująca zachodnią część wyspy Flores w Indonezji[3][4]. Według danych z 2000 roku ich populacja wynosi 575 tys. osób, są najliczniejszym ludem wyspy[5]. Należą do grupy ludów bima-sumbajskich[1][3].
Posługują się językiem manggarai z wielkiej rodziny austronezyjskiej, dość zróżnicowanym dialektalnie[6]. Nie wykształcili własnego systemu pisma[7]. W edukacji, administracji i sferze religijnej wykorzystywany jest język indonezyjski[5].
Tradycyjne wierzenia obejmują kult najwyższego stwórcy Mori Karaeng, kult przodków i wiarę w duchy[8][9]. Współcześnie w przeważającej mierze wyznają katolicyzm, szerzony na większą skalę od 1917 roku[5]. Dawniej wśród grup zachodnich dominował islam (m.in. ze względu na wpływ Sułtanatu Bima), natomiast ludność centralnej części wyspy utrzymywała tradycyjne wierzenia[5]. Znaleźli się również pod wpływem polityczno-ekonomicznym Makasarczyków, a ich język długo pozostawał w kontakcie z językiem makasarskim[10]. W rejonie nadbrzeżnym znane było niegdyś pismo lontara (bugijsko-makasarskie), aczkolwiek w ograniczonym zakresie[5]. Na pocz. XX w. region przeszedł pod kontrolę Holendrów, którzy do użytku oficjalnego wprowadzili język malajski[11]. Badaniem języka i kultury Manggarai zajmował się m.in. misjonarz J.A.J. Verheijen[12].
Są ludem o mieszanym pochodzeniu papuasko-azjatyckim (użytkownicy tubylczych języków papuaskich mieli się wymieszać z przybyłą później ludnością austronezyjską)[13]. Stanowią autochtoniczną ludność wyspy Flores[3][14]. Historycznie wchodzili w interakcje z innymi grupami etnicznymi, zwłaszcza Makasarczykami[11]. Wśród Mangarajów wiele osób uważa się za potomków migrantów z Celebesu bądź wręcz Sumatry (np. klan Todo miałby wywodzić się z Minangkabau)[15][16].
Mają rozwinięty folklor muzyczny i taneczny[9]. Do kultury Manggarai należą walki zwane caci, tradycyjny element uroczystości, a w nowszych czasach także atrakcja turystyczna[17][18]. Praktykuje się również walki kogutów[17].
Ich rodzimy język ma dość duże znaczenie na poziomie regionalnym. Jest bowiem jednym z głównych języków wyspy Flores, a jego centralny dialekt (z miasta Ruteng) służy jako lokalna lingua franca do kontaktów między różnymi grupami etnicznymi[19]. Nazwa „Manggarai“ odnosi się również do regionu wyspy Flores (podzielonego na trzy kabupateny)[20], który jest zamieszkały także przez pomniejsze społeczności etniczne, posługujące się m.in. językami rongga i wae rana (włączanymi w ramy kultury „Manggarai”)[21]. Grupy te są zdecydowanie odrębne pod względem dorobku kulturowego[22].
Zajmują się ręcznym rolnictwem tropikalnym (zaobserwowano przejście z systemu żarowego na trójpolówkę; kukurydza, ryż, rośliny strączkowe, warzywa, tytoń, kawa) i hodowlą zwierząt (bawoły, konie, świnie, drób). Rozwinęli także rzemiosło (obróbka metali, rzeźbiarstwo, plecionkarstwo)[23]. Bawoły są w ich kulturze symbolem statusu społecznego. Żywność w dużej mierze pochodzenia roślinnego; dużą rolę odgrywają warzywa i kukurydza. Mięso i ryż spożywa się sporadycznie (podczas uroczystości)[17]. Znane jest wino palmowe – tuak[9].
Organizacja społeczna opiera się na patrylinearnym systemie pokrewieństwa[4][18].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Bimowie, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-09-06] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-06].
- ↑ Koentjaraningrat 1972 ↓, s. 81.
- ↑ a b c d Biernowa 1998 ↓, s. 320.
- ↑ a b Manggarai, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-13] (ang.).
- ↑ a b c d e Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 606.
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Manggarai, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2020-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-03] (ang.).
- ↑ Erb 1999 ↓, s. 154.
- ↑ Koentjaraningrat 1972 ↓, s. 83.
- ↑ a b c Biernowa 1998 ↓, s. 321.
- ↑ Verheijen i Grimes 1995 ↓, s. 582.
- ↑ a b J. A. J. Verheijen: Plant Names in Austronesian Linguistics. Jakarta: Badan Penyelenggara Seri Nusa, Universitas Katolik Indonesia Atma Jaya, 1984, s. 1, seria: NUSA: Linguistic Studies of Indonesian and Other Languages in Indonesia 20. OCLC 15144447. [dostęp 2023-06-01]. (ang.).
- ↑ Marzanna Poplawska: Performing Faith: Christian Music, Identity and Inculturation in Indonesia. Abingdon–New York: Routledge, 2020, s. 166, seria: SOAS studies in music series. DOI: 10.4324/9780429504235. ISBN 978-0-429-50423-5. OCLC 1140792343. [dostęp 2023-06-07]. (ang.).
- ↑ Planning the Project. W: Mike Morwood, Penny van Oosterzee: A New Human: The Startling Discovery and Strange Story of the "Hobbits" of Flores, Indonesia, Updated Paperback Edition. Abingdon–New York: Routledge, 2016. DOI: 10.4324/9781315435657. ISBN 978-1-315-43565-7. ISBN 978-1-315-43563-3. OCLC 966310263. [dostęp 2023-06-01]. Cytat: Many of the Manggarai, Ngadha and Nagakeo still resemble their Papuan ancestors rather than later Asian colonizers [...]. (ang.).
- ↑ Minahan 2012 ↓, s. 168.
- ↑ John H. McWhorter: Linguistic Simplicity and Complexity: Why Do Languages Undress?. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2011, s. 257, seria: Language Contact and Bilingualism 1. DOI: 10.1515/9781934078402. ISBN 978-1-934078-40-2. ISBN 978-1-934078-37-2. OCLC 747413872. (ang.).
- ↑ Erb 1999 ↓, s. 65–99.
- ↑ a b c Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 609.
- ↑ a b Minahan 2012 ↓, s. 169.
- ↑ I Wayan Arka, Challenges and prospect of maintaining Rongga: an ethnographic report [online], Proceedings of the 2004 Conference of the Australian Linguistic Society, s. 4 [dostęp 2021-10-24] (ang.).
- ↑ Borgias M. 2019 ↓, s. 69–70.
- ↑ Arka 2010 ↓, s. 106–107.
- ↑ J. A. J. Verheijen: Manggarai dan Wujud Tertinggi. Jakarta: Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia/Rijksuniversiteit Leiden (LIPI-RUL), 1991, s. 16, seria: LIPI-RUL 1. ISBN 978-979-8258-00-8. OCLC 34343165. (indonez.).
- ↑ Biernowa 1998 ↓, s. 320–321.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Manggarai. W: Timothy L. Gall, Jeneen Hobby (red.): Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life. T. 4. Farmington Hills, MI: Gale, 2009, s. 606–610. ISBN 978-1-4144-4892-3. OCLC 388481759. [dostęp 2022-12-27]. (ang.).
- I Wayan Arka: Maintaining Vera in Rongga: Struggles over Culture, Tradition, and Language in Modern Manggarai, Flores, Indonesia. W: Margaret Florey (red.): Endangered languages of Austronesia. Oxford–New York: Oxford University Press, 2010, s. 90–109. DOI: 10.1093/acprof:oso/9780199544547.003.0005. ISBN 978-0-19-954454-7. OCLC 796288873. (ang.).
- A. A. Biernowa: Manggarai. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 320–321. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
- Fransiskus Borgias M.: Memahami Manusia Manggarai Lewat Mitos Antropogonis. W: Onesius Otenieli Daeli (red.): Kearifan Lokal: Kultur yang Dirayakan. Sleman, Yogyakarta: PT Kanisius, 2019, s. 69–111. ISBN 978-979-21-6850-1. [dostęp 2021-12-04]. (indonez.).
- Maribeth Erb: The Manggaraians: A Guide to Traditional Lifestyles. Times Editions, 1999, seria: Vanishing cultures of the world. ISBN 978-981-204-059-6. OCLC 41572877. (ang.).
- Koentjaraningrat: Manggarai. W: Frank M. LeBar (red.): Ethnic Groups of Insular Southeast Asia. T. 1: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar. New Haven: Human Relations Area Files Press, 1972, s. 81–83. ISBN 978-0-87536-403-2. OCLC 650009. [dostęp 2021-10-20]. (ang.).
- J. A. J. Verheijen, Charles E. Grimes: Manggarai. W: Darrell T. Tryon (red.): Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995, s. 585–592, seria: Trends in Linguistics. Documentation 10. DOI: 10.1515/9783110884012.1.585. ISBN 978-3-11-088401-2. OCLC 868970232. [dostęp 2021-10-06]. (ang.).
- Manggarais. W: James B. Minahan: Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2012, s. 168–170. ISBN 978-1-59884-660-7. OCLC 819572006. (ang.).