Przejdź do zawartości

Marek Grechuta

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Marek Grechuta
Ilustracja
Marek Grechuta (1980)
Imię i nazwisko

Marek Michał Grechuta

Data i miejsce urodzenia

10 grudnia 1945
Zamość

Data i miejsce śmierci

9 października 2006
Kraków

Przyczyna śmierci

niewydolność krążenia

Instrumenty

fortepian

Gatunki

poezja śpiewana, rock progresywny, jazz-rock, rock symfoniczny

Zawód

piosenkarz, poeta, muzyk, kompozytor, malarz, architekt

Aktywność

19672006

Wydawnictwo

Polskie Nagrania „Muza”, Pronit, Markart, EMI Music Poland

Powiązania

Piwnica pod Baranami

Współpracownicy
Jan Kanty Pawluśkiewicz
Zespoły
Anawa

WIEM

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Strona internetowa
Popiersie Marka Grechuty w Alei Sław na Skwerze Harcerskim w Kielcach
Grób Marka Grechuty w alei zasłużonych cmentarza Rakowickiego w Krakowie
Na Wzgórzu Uniwersyteckim w Opolu
Gwiazda Marka Grechuty w Opolu
Gwiazda Marka Grechuty na Alei Gwiazd w Krakowie

Marek Michał Grechuta (ur. 10 grudnia 1945 w Zamościu, zm. 9 października 2006 w Krakowie) – polski piosenkarz, poeta, kompozytor i malarz, z wykształcenia architekt[1].

Uznawany za najważniejszego przedstawiciela polskiej poezji śpiewanej, wykorzystywał często elementy rocka, jazz-rocka i rocka progresywnego, szczególnie w początkowym okresie twórczości[2].

Zadebiutował w 1967. Zdobywał nagrody na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie i Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu. Pierwsze dwie płyty nagrał z zespołem Anawa, w tym krążek pt. Marek Grechuta & Anawa (1970), z którego pochodzą przeboje „Będziesz moją panią” i „Nie dokazuj”. W 1971 założył Grupę WIEM. W latach 1976–1986 związany był z Piwnicą pod Baranami.

W 2001 otrzymał Nagrodę Polskiego Przemysłu Fonograficznego Złoty Fryderyk za całokształt twórczości artystycznej.

Młodość

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Zamościu w 1945. W dzieciństwie wyjechał z rodziną do Chylic pod Warszawą, ale w 1956 rodzina na powrót osiadła w Zamościu. W czasie pobytu w Chylicach kościelny organista udzielał Grechucie pierwszych lekcji muzyki. Od najmłodszych lat uczył się gry na fortepianie[3].

Ukończył zamojskie I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego[4]. W 1963 podjął studia architektoniczne na Politechnice Krakowskiej[5].

Kariera muzyczna

[edytuj | edytuj kod]

W 1966 wraz z Janem Kantym Pawluśkiewiczem założył Kabaret Architektów Anawa (z francuskiego en avant – naprzód), który wkrótce się przeobraził w zespół towarzyszący mu na występach. W październiku 1967 zaliczył publiczny debiut muzyczny, występując z piosenką „Tango Anawa” na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie, gdzie zajął drugie miejsce wśród wokalistów. W 1968 na 6. KFPP w Opolu zdobył nagrodę dziennikarzy za piosenkę „Serce”, a rok później, za piosenkę „Wesele”, odebrał jedną z głównych nagród (Nagrodę TVP) na 7. KFPP. Z zespołem Anawa nagrał dwie płyty, Marek Grechuta & Anawa z 1970 i Korowód z 1971. W tym roku na 9. KFPP w Opolu zdobył główną nagrodę za piosenkę „Korowód”.

W 1971 opuścił zespół Anawa i założył Grupę WIEM (W Innej Epoce Muzycznej), z którą nagrał dwa albumy, Droga za widnokres i Magia obłoków. Płyty wypełnione były muzyką z elementami jazz-rocka, a wśród tekstów wykorzystano twórczość poetów współczesnych, takich jak Tadeusz Nowak, Tadeusz Śliwiak, Ryszard Krynicki czy Mieczysław Jastrun.

W 1976 ponownie nawiązał współpracę z Pawluśkiewiczem oraz napisał muzykę do tekstów Witkacego. W 1977 na 15. KFPP w Opolu jego piosenka „Hop – szklankę piwa” zdobyła Nagrodę Grand Prix, również na tym festiwalu przez Krystynę Jandę wykonywana była piosenka „Guma do żucia”, której muzykę i słowa napisał Grechuta. Był również, wraz z Krzysztofem Jasińskim i Janem Kantym Pawluśkiewiczem, współautorem musicalu Szalona lokomotywa według Witkacego, prezentowanego w latach 1977–1980, m.in. w krakowskim Teatrze STU oraz katowickim Spodku[2].

W 1976 rozpoczął, trwającą blisko 10 lat, współpracę z Piwnicą pod Baranami. W 1979 nagrał płytę z pieśniami do słów poety Tadeusza Nowaka, które poza nim zaśpiewali Teresa Haremza, Magda Umer oraz Marian Opania. Utwory te, pochodzące ze spektaklu Zapach łamanego chleba nie spotkały się jednak z dobrym przyjęciem[2]. W 1981 ukazały się Śpiewające obrazy, płyta nagrana ponownie z zespołem Anawa, na której znalazły się piosenki inspirowane obrazami van Gogha, Picassa, Degasa, Moneta, Renoira i Wyspiańskiego, a także muzyka ze spektaklu Otello.

W 1984 wspólnie z Krystyną Jandą nagrał album pt. W malinowym chruśniaku, z wierszami Bolesława Leśmiana. Do własnych tekstów wrócił w 1986, wydając w 1987 płytę pt. Wiosna – ach to ty, która wypełniona była lżejszą muzyką i przyniosła tytułowy przebój, a także zawierała fragmenty muzyki ze spektakli Colas Breugonon, Tumor Witkacego i Kronika Olsztyńska. W 1987 napisał muzykę do przedstawienia teatralnego Jana BrzechwyKopciuszek. W 1989 wydał płytę pt. Krajobraz pełen nadziei. W 1991 wydał Piosenki dla dzieci i rodziców, nagrane wspólnie z aktorami Teatru Starego w Krakowie oraz dziecięcym chórem Gama. W 1994 wydał album pt. Dziesięć ważnych słów, zawierający utwory poświęcone istotnym wartościom w życiu. Nawiązywał w nich do Dekalogu, określając je jako „dziesięć przykazań człowieka współczesnego”[6].

W 2000 ukazał się zestaw pt. Świecie nasz, zawierający wszystkie 13 albumów Grechuty. Kompilacja otrzymała w 2001 Nagrodę Muzyczną Fryderyk w kategorii „najlepsza reedycja”. Zestaw został wznowiony w 2005, uzupełniono go wtedy o album Niezwykłe miejsca, a także o składającą się z nagrań archiwalnych płytę Godzina miłowania[7].

W 2003 wspólnie z zespołem Myslovitz wykonał cover ich przeboju „Kraków”, który znalazł się na dwupłytowym albumie The Best of Myslovitz. Ostatnią płytą Grechuty z premierowym materiałem były Niezwykłe miejsca (2004), na którym znalazły się piosenki poświęcone miejscom, które go oczarowały[2].

W 2006 na 43. KFPP w Opolu został uhonorowany Grand Prix tego festiwalu (Nagroda Prezesa TVP).

Działalność pozamuzyczna

[edytuj | edytuj kod]

Był aktywnym malarzem, odbywały się wystawy obrazów jego autorstwa, m.in. w Krakowie (1981), Bytomiu (1984) czy Myślenicach (1986). Interesował się także rzeźbą i filozofią.

Wystąpił w filmie Andrzeja Wajdy Polowanie na muchy (1969)[2] oraz w filmie Tumor Witkacego (1985).

Śmierć i pogrzeb

[edytuj | edytuj kod]

Zmarł nagle w nocy 9 października 2006, w wyniku niewydolności krążenia, która była skutkiem ogólnego pogorszenia stanu zdrowia spowodowanego kilkoma czynnikami[8].

17 października 2006[9][10] został pochowany w alei zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera LXIX pas C-2-6)[11]. Pogrzeb poprzedziła msza święta w Kościele Mariackim, gdzie artyści Piwnicy pod Baranami zaśpiewali Przychodzimy, odchodzimy i Dezyderata. Gdy trumna z ciałem Marka Grechuty opuszczała bazylikę, rozległy się oklaski, którym towarzyszyła melodia piosenki artysty „Ocalić od zapomnienia”. Od bramy cmentarza Rakowickiego trumnę Marka Grechuty nieśli jego przyjaciele z Piwnicy, m.in.: Grzegorz Turnau, Jan Kanty Pawluśkiewicz, Zbigniew Preisner. Nad grobem Jan Kanty Pawluśkiewicz odczytał wiersz napisany przez Leszka Aleksandra Moczulskiego. W pogrzebie Grechuty uczestniczyli m.in.: Grzegorz Turnau, Mirosław Czyżykiewicz, Jacek Zieliński, Anna Szałapak, Jacek Wójcicki, Artur Rojek, Leszek Wójtowicz i prezydent Krakowa Jacek Majchrowski.

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

W 1970 poślubił Danutę, razem mieli syna Łukasza, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

W młodości, po nagłym rozstaniu z ówczesną partnerką, Haliną Marmurowską, zaczęło ujawniać się u Grechuty zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Schorzenie utrudniało mu karierę, m.in. zdarzało się, że z tego powodu przerywał próby i występy, co było błędnie odbierane za skutki nadużycia alkoholu[12]. Przez wiele lat artystę wspierała żona Danuta, organizując mu życie, ale długotrwałe napady silnej depresji wyłączały Grechutę z funkcjonowania[13]. Jego stan pogorszyło nagłe zaginięcie syna Łukasza w 1999 – Grechuta wówczas wystąpił w programie Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie, w którym poruszano sprawę. Syn odnalazł się po ośmiu miesiącach od emisji programu, czyli dwa lata po zaginięciu – okazało się, że wyruszył w samotną pieszą pielgrzymkę do Santiago de Compostela i Rzymu[14].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

O Grechucie powstały trzy publikacje książkowe: „Marek Grechuta. Portret artysty” (2006) Wojciecha Majewskiego, „Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty” (2011) Danuty Grechuty i Jakuba Barana oraz „Chwile, których nie znamy. Opowieść o Marku Grechucie” (2013) Marty Sztokfisz. We wrześniu 2015 nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka ukazał się zbiór wierszy Grechuty pt. „Pani mi mówi niemożliwe... Najpiękniejsze wiersze i piosenki”[15].

9 października 2007 na cmentarzu Rakowickim odsłonięto pomnik Grechuty, a uroczystość poprzedził przemarsz korowodu złożonego z przyjaciół i miłośników twórczości poety.

W 2008 powstał krótkometrażowy film dokumentalny pt. „Danuta i Marek Grechutowie” w ramach serialu Taka miłość się nie zdarza, wyreżyserowany przez Dagmarę Kossak i wyprodukowany przez TVN Style[16]. W 2009 powstał film dokumentalny o życiu Grechuty pt. Gdziekolwiek będę..., wyreżyserowany przez Piotra Poraja-Poleskiego oraz sfinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej i Telewizję Polską[17]. Scenariusz filmu, obok reżysera, współtworzyła Danuta Grechuta[18].

NBP planował emisję monety z wizerunkiem Grechuty w ramach serii Historia polskiej muzyki rozrywkowej[19], lecz plany te nie zostały dotąd zrealizowane.

Piosenka Grechuty „Dni, których nie znamy” jest nieoficjalnym hymnem kibiców drużyny piłkarskiej Korony Kielce. Utwór jest odgrywany i śpiewany przed meczami drużyny na Stadionie Miejskim w Kielcach[20][21].

W kwietniu 2014 Radio Zet i Radio Zet Gold wyemitowały 20-odcinkowe słuchowisko będące wersją audio fragmentów książki Jakuba Barana i Danuty Grechuty pt. „Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty”[22]. Fragmenty czytała Magdalena Różczka. Dzięki staraniom Danuty Grechuty oraz Fundacji „Korowód” im. Marka Grechuty wszystkie odcinki są sukcesywnie publikowane na profilu artysty w serwisie Facebook oraz w YouTube[22].

Patron

W Bielawie, Opolu, Ostrowie Wielkopolskim, Radomiu, Słupsku[23], Turku[24] i Zamościu[25] znajdują się ulice, których patronem jest Marek Grechuta.

Polska szkoła społeczna w Porsgrunn w Norwegii jako pierwsza szkoła nosi imię Marka Grechuty[26]. W 2014 amfiteatrowi Miejskiego Domu Kultury w Świnoujściu uroczyście nadano imię Marka Grechuty[27].

Od 2018 Park Krakowski w Krakowie ma za patrona Grechutę[28].

Artystę upamiętnia odbywający się corocznie w Krakowie Grechuta Festival.

Nagrody i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Dyskografia

[edytuj | edytuj kod]
Dyskografia Marka Grechuty
Wydawnictwa
Albumy studyjne

13

Albumy internetowe

13

Albumy koncertowe

9

Kompilacje

15

Minialbumy

3

Single

3

Albumy tribute

8

Albumy studyjne

[edytuj | edytuj kod]

Albumy koncertowe

[edytuj | edytuj kod]
  • Upojenie (1994)
  • The Best (1997)
  • Serce (2001)
  • Unikaty (2006; płyta dołączona do książki „Marek Grechuta. Portret artysty”)
  • Koncerty: Warszawa '73 (2014)
  • Koncerty: Opole '76 (2014)
  • Koncerty: Kraków '81 (2014)
  • Koncerty: Kraków '84 (2014)
  • Koncerty: Opolski korowód (2015)

Minialbumy

[edytuj | edytuj kod]

Single

[edytuj | edytuj kod]

Pocztówki dźwiękowe

[edytuj | edytuj kod]
  • „Będziesz moją panią” (1970)
  • „Nie dokazuj” (1970)
  • „Dni, których nie znamy” (1971)
  • „Korowód” (1971)
  • „Świecie nasz” (1971)

Kompilacje

[edytuj | edytuj kod]

Albumy poświęcone Markowi Grechucie

[edytuj | edytuj kod]

Zbiory poezji Marka Grechuty

[edytuj | edytuj kod]

Źródło[2]

  • Będziesz się uśmiechać (1985)
  • Sztandary (1988)
  • Na serca dnie (1990)
  • Krajobraz pełen nadziei (1990)
  • Pani mi mówi niemożliwe... Najpiękniejsze wiersze i piosenki (2015)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Radosław Rabiański, Krakowska scena muzyczna. Encyklopedia. Piosenka, jazz, rock, heavy metal, muzyka alternatywna, hip-hop, muzyka klubowa, Kraków: Muzyka Iagellonica, 2006, ISBN 83-7099-139-4, OCLC 166887263 [dostęp 2020-02-06].
  2. a b c d e f Leszek Gnoiński, Jan Skaradziński: Encyklopedia Polskiego Rocka. Poznań: In Rock, 2006, s. 227–231. ISBN 83-60157-14-6.
  3. Jaki był Marek Grechuta?. [dostęp 2016-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  4. Joanna Nowicka: W Zamościu nie będzie Festiwalu Marka Grechuty. [w:] Kurier Lubelski [on-line]. Polskapresse sp. z o.o., 2011-06-08. [dostęp 2016-08-11]. (pol.).
  5. „Korowód z Grechutą” – Jan Bończa-Szabłowski. Rzeczpospolita 07.11.2002. adriano2.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-04)]..
  6. Daniel Wyszogrodzki: Świecie nasz – książeczka. EMI Music Poland, 2005.
  7. WAK: 15-płytowa edycja „Dzieł zebranych” artysty. Dziennik Polski, 2005-10-24. [dostęp 2016-08-11].
  8. Paweł Piotrowicz: Nie byłam na to gotowa. muzyka.onet.pl. [dostęp 2016-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 października 2015)].
  9. Pogrzeb Marka Grechuty | News O.pl.
  10. Tysiące osób pożegnały Grechutę – Wiadomości – WP.PL.
  11. Klepsydra. [dostęp 2017-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-26)].
  12. Marek Grechuta do końca walczył z przerażającą chorobą. muzyka.wp.pl. [dostęp 2016-08-11].
  13. Marek Grechuta: Danuta była jego jedyną szansą. dramaty-gwiazd-populada.pl. [dostęp 2016-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-29)].
  14. Dlaczego zniknął syn Marka Grechuty Fakt, 2016-10-09 [dostęp 2021-01-23]
  15. Pani mi mówi niemożliwe. Lubimyczytać.pl Sp. z o.o.. [dostęp 2016-08-11]. (pol.).
  16. Medal Gloria Artis dla twórców i działaczy kultury. vod.pl. [dostęp 2012-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-16)].
  17. Premiera filmu dokumentalnego „Gdziekolwiek będę…” w TVP2 – Telewizja Polska SA.
  18. Gdziekolwiek będę... w bazie filmpolski.pl
  19. Zapowiedź planu emisji monet kolekcjonerskich oraz monet 2 zł Nordic Gold na 2010 r.
  20. Poznaj niezwykłe kieleckie związki Marka Grechuty, echodnia.
  21. Marek Grechuta kandydatem do „alei sław”.
  22. a b Magda Różczka czyta książkę Danuty Grechuty i Jakuba Barana :: Aktualności [online], grechutafestival.pl [dostęp 2024-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-28].
  23. z, Patronami ulic w Słupsku zostaną Niemen, Kaczmarski i Grechuta!, „gp24.pl” [dostęp 2017-11-30] (pol.).
  24. Ola Braciszewska, Turek: Pierwsza w Polsce ulica imienia Grechuty, „Gloswielkopolski.pl” [dostęp 2017-11-30] (pol.).
  25. Ulica Marka Grechuty w Zamościu. Symboliczny powrót artysty do rodzinnego miasta [online], Polskie Radio Lublin, 10 grudnia 2020 [dostęp 2022-09-26] (pol.).
  26. Monika Waluś: Pieśniarz wygrał z papieżem. Tak nie może być w powiecie wadowickim. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. Agora SA, 2018-01-29. [dostęp 2018-02-13]. (pol.).
  27. Net Factory, Amfiteatr im. Marka Grechuty [online], swinoujscie.info.pl [dostęp 2019-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-21] (pol.).
  28. Park Krakowski zyskał imię Marka Grechuty. Wkrótce wielkie otwarcie.
  29. Spotkanie twórców i artystów polskiej estrady. „Nowiny”. 146, s. 2, 2 lipca 1979. 
  30. M.P. z 2000 r. nr 17, poz. 369.
  31. Medal Gloria Artis dla twórców i działaczy kultury. wiadomosci.wp.pl, 2005-10-05. [dostęp 2016-08-11].
  32. Anielskie Certyfikaty Anioł w Miasteczku [online] [dostęp 2021-01-08] (pol.).
  33. M.P. z 2007 r. nr 9, poz. 92.
  34. a b Platynowe płyty CD przyznane w 2007 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-11-09].
  35. Marek Grechuta – „Dni, których nie znamy / Gdzieś w nas [online], Discogs [dostęp 2021-09-28] (ang.).
  36. Złote płyty CD przyznane w 2021 roku [online], ZPAV [dostęp 2021-09-28].
  37. Złote płyty CD przyznane w 2022 roku [online], ZPAV [dostęp 2022-12-20].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Wojciech Majewski: Marek Grechuta. Portret artysty. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006. ISBN 83-2400-755-5. (pol.).
  • Jakub Baran, Danuta Grechuta: Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty. Kraków: Widnokres, 2011-12-07. ISBN 978-83-933988-0-5. (pol.).
  • Marta Sztokfisz: Chwile, których nie znamy. Opowieść o Marku Grechucie. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2013. ISBN 978-83-7747-950-6. (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]