Maria Bogucka
Fotografia Marii Boguckiej z miesięcznika „Mówią Wieki” (nr 1/1978 r.) | |
Data i miejsce urodzenia |
1 czerwca 1929 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
27 października 2020 |
profesor nauk humanistycznych | |
Specjalność: historia | |
Alma Mater | |
Doktorat |
1955/1956 |
Habilitacja |
1961 |
Profesura |
1981 |
Doktor honoris causa Uniwersytet Gdański – 2007 | |
Pracownik naukowy, nauczyciel akademicki | |
Instytucja |
Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk |
Okres zatrudn. |
1953–1998 |
Uczelnia | |
Okres zatrudn. |
1994–2010 |
Odznaczenia | |
|
Maria Bogucka (ur. 1 czerwca 1929 w Warszawie[1], zm. 27 października 2020 tamże[1][2]) – polska historyczka, profesor, autorka licznych publikacji naukowych. Zajmowała się głównie dziejami społeczeństwa, jego kultury i mentalności, a także historią nowożytnego Gdańska.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Była córką majora Wojska Polskiego Jana Boguckiego i Heleny z Kasprowiczów – była to rodzina o tradycjach ziemiańskich, o przedwojennej orientacji sanacyjnej[3][1]. Była jedynaczką, miała przyrodniego brata z pierwszego małżeństwa ojca[1]. Młode lata spędziła w Warszawie, a później w Grodnie, dokąd rodzina Boguckich przeniosła się w przededniu wojny[3][1]. Wiosną 1940 matka Marii powróciła wraz z córką do Warszawy, w obawie przed represjami ze strony okupanta sowieckiego, tępiącego polską inteligencję[3]. Podczas okupacji Maria mieszkała na Pradze i uczyła się w gimnazjum Rzeszotarskiej[1]. Brała udział w Powstaniu Warszawskim jako sanitariuszka na Pradze[3][1].
W 1948 zdała egzamin dojrzałości[1]. Studiowała historię na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując magisterium w 1951[4], jej promotorem był Marian Małowist[1]. Według jednego z opracowań w trakcie studiów pracowała w archiwum w Gdańsku[1]. Z pewnością w latach 1951–1953 przebywała w Gdańsku[4][3]. W 1953 została zatrudniona w Instytucie Historii PAN, gdzie pracowała do 2004 (formalnie przeszła na emeryturę w 1998[3]) i przez kilkadziesiąt lat kierowała Zakładem Dziejów Nowożytnych[1][4].
W IH PAN uzyskiwała kolejne stopnie naukowe[3]. W 1955[4] (lub 1956[1]) obroniła doktorat, przedkładając pracę Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII w. (wydano drukiem rok później)[5]. Habilitowała się w 1961[4] (praca Gdańsk jako ośrodek produkcyjny od XIV do połowy XVII wieku, wydana w 1962[5]). Od 1971 profesor nadzwyczajny, a od 1981 profesor zwyczajny[5][4]. Od 1994 do 2010 pracowała jako profesor na Wydziale Filologicznym Akademii Humanistycznej im. Gieysztora w Pułtusku[3][1]. Z racji wieloletniego zatrudnienia w PAN, jednostce badawczej, nie miała okazji wychować szerszej grupy uczniów. Do grona jej wychowanków należeli m.in. Tomasz Wiślicz, Andrzej Karpiński i Edward Opaliński[3].
Od 1958 do 1978[5] (lub 1976[1]) była pierwszym redaktorem naczelnym miesięcznika „Mówią Wieki”, które to czasopismo współzakładała[3]. Od 1978 do 2008 redaktor naczelny czasopisma „Acta Poloniae Historica”[1][4]. Współpracowała m.in. z „Kwartalnikiem Historii Kultury Materialnej” (jako autorka i, przez ponad cztery dekady, członkini Komitetu Redakcyjnego) oraz z Instytutem Historii Kultury Materialnej PAN[5]. Pod koniec lat 70. współzakładała czasopismo „Studia Maritima”, od 1995 zasiadała w radzie redakcyjnej estońskiego periodyku „Vana Tallin”[1].
Wielokrotnie podróżowała do Holandii, Francji, Niemiec i innych krajów jako realizatorka stypendiów naukowych oraz w ramach współpracy międzynarodowej naukowców[1][3].
Członkini Polskiej Akademii Umiejętności od 1995, wcześniej należała do rady naukowej Instytutu Historii PAN[1]. Honorowy członek Polskiego Towarzystwa Historycznego (tytuł otrzymany w 2003[1]) i Międzynarodowej Komisji Dziejów Miast (od 1976)[5][1]). Od 1988 należała do The Nederlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences[1]. Kilkakrotnie organizowała Konferencje Bałtyckie, była współtwórczynią Międzynarodowego Stowarzyszenia Mórz Północnych Europy[1]. Należała do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Warszawskiego Towarzystwa Naukowego i Towarzystwa Wiedzy Powszechnej – w tej ostatniej instytucji była zastępczynią prezesa Rady Naukowej[1].
Jej ostatnią monografią była wydana w 2018 Mizoginia[3]. Pod koniec życia publikowała wspomnienia i poezje[5][1]. Nie założyła rodziny[3]. Pochowana na warszawskim cmentarzu Północnym[6][1].
Zainteresowania i osiągnięcia badawcze
[edytuj | edytuj kod]W latach 50. publikowała nt. dziejów gospodarczo-społecznych[5]. Badała historię gospodarczą, zwłaszcza Gdańska i jego związków z Europą[4][5].
Jej badania w kolejnych latach dotyczyły różnych dziedzin historii Polski i historii powszechnej, szczególnie epoki baroku i renesansu, w tym dzieje miast, struktur społecznych, szeroko rozumianej kultury, obyczajów, życia codziennego czy przemysłu i konsumpcji[5]. Publikowała wiele w zakresie historii Holandii oraz Anglii[3]. Była autorką prac metodologicznych[3].
Zapoczątkowała w latach siedemdziesiątych nowy nurt badawczy, formułując m.in. tematykę gestu jako znaku przynależności do określonej grupy społecznej[1]. Rolę gestu w życiu dawnych społeczeństw przedstawiła w czasie konferencji IH PAN w 1981[7]. Brała też czynny udział w dyskusjach toczących się w tym czasie w Münster, gdzie historycy niemieccy (H. Teuteberg, P. Borscheid), pracujący nad historią rodziny i związkami międzypokoleniowymi i genderowymi podjęli także studium „codzienności”, tworząc szybko rozwijający się nowy kierunek badań: Studia zur Geschichte des Alltags . Bogucka swoje zainteresowanie „codziennością” zaczęła od zbudowania teoretycznych podstaw tego zjawiska, formułując w 1996 roku definicję „życia codziennego” i jego odrębności[8]. Była jedną z pionierek nurtu badań skupionych na historii kobiet, oraz popularyzatorką tegoż nurtu poprzez liczne popularne biografie władczyń, m.in. Bony i Marii Stuart[1][4]. Należała do grona badaczy czerpiących z dorobku szkoły historiograficznej Annales i nawiązujących doń w swojej twórczości[4][3].
Zbudowała też alternatywny wobec Norberta Eliasa model procesu cywilizacyjnego opartego nie o odgórne dyscyplinowanie społeczeństwa, lecz o system obyczajów, w warunkach słabości aparatu państwowego przez samo społeczeństwo egzekwowanych. Stosowanie w badaniach historycznych metod zaczerpniętych z psychologii społecznej i socjologii zaowocowało wysunięciem tez dotyczących mentalności społecznej (stosunek do czasu, do choroby i śmierci, relacje między kobietą i mężczyzną, czyli tzw. gender relations).
Ukoronowaniem studiów szczegółowych było opracowanie dziejów kultury polskiej od zarania aż po rok 1989[9], oraz teoretycznych rozważań pt. Kategorie i funkcje społeczne kultury w perspektywie historycznej (2013).
Bogucka ostro krytykowała szkołę historiograficzną swojego dawnego promotora Mariana Małowista[3], podobnie jak innych polskich historyków; polskie środowisko historyczne oskarżała o „feudalizm” i kumoterstwo[10].
Jest autorką ponad 2000 publikacji[5][4] (wg innych opracowań ponad 1300[1] lub ponad 1500[3]), w tym kilkudziesięciu książek, które tłumaczono na języki obce. Popularyzowała historię w publikacjach książkowych, czasopismach, w radiu i telewizji, m.in. w teleturnieju Wielka Gra[3].
Odznaczenia i nagrody (wybór)
[edytuj | edytuj kod]Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Złoty Krzyż Zasługi w 1974[1]
- Medal Komisji Edukacji Narodowej w 1984[1]
- Zasłużona Ziemi Gdańskiej w 1976 i 1999[1]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski w 1986[1]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski w 1992[1]
- Złota Odznaka – Zasłużony Pracownik Morza w 1995[1]
- Medal 400-lecia Warszawy w 1997[1]
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Nagroda naukowa Sekretarza PAN w 1983[1]
- Dyplom Jubileuszowy PTH w 1986[1]
- Nagroda Sekretarza Naukowego PAN (wspólnie z H. Samsonowiczem) za książkę Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej (Wrocław 1986) w 1987[1]
- Nagroda Kuriera Polskiego za książkę Dawna Polska (Warszawa 1987, III wyd.) w 1987[1]
- Nagroda Sekretarza Naukowego PAN za Dzieje kultury polskiej do roku 1918 (Wrocław 1987) w 1988[1]
- Nagroda Klubu Księgarza za książkę Bona Sforza (Warszawa, 1989) w 1989[1].
- Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Yorku w 1996[1]
- Nagroda Premiera RP w 1999[1]
- doktorat honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego w 2007[11][1].
- Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska za całokształt twórczości o Gdańsku w 1989[1],
Publikacje (wybór)
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie źródła:[12]
- Szkice gdańskie, XVI-XVIII w., Warszawa 1955,
- Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII w., Wrocław 1956,
- Opowieści wiślane, Warszawa 1957,
- Żelazny Książę i żebracy. Z dziejów rewolucji w Niderlandach, Warszawa 1961,
- Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV-XVII w., Warszawa 1962,
- „Zboże rosyjskie na rynku amsterdamskim w pierwszej połowie XVII w.”, w: Przegląd Historyczny, z. 4, 1964, s. 611-28,
- Dzieje Polski do roku 1795, Warszawa 1964,
- Życie codzienne w Gdańsku, XVI-XVII w., Warszawa 1967,
- Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej połowie XVII w., Wrocław 1970,
- „Książka jako element kultury masowej w Gdańsku w pierwszej połowie XVII w.”, w: Polska w świecie, Warszawa 1972, s. 267-76,
- Ziemia i czasy Kopernika, Wrocław 1972,
- Nicholas Copernicus. The Country and Times, Wrocław 1973,
- Dawna Polska. Narodziny, rozkwit, upadek, Warszawa 1974 (wyd. II), 1985 (wyd. III), 1989 (wyd. IV i V),
- Historia Holandii, Wrocław 1976, 1989 (wyd. II) – wspólnie z J. Balickim,
- Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy, Warszawa 1981,
- Das alte Danzig. Alltagsleben vom 15 bis 17 Jh., Leipzig 1980, 1987 (wyd. II), München 1988 (wyd. IV),
- Hołd pruski, Warszawa 1982, 1985 (wyd. II),
- Das alte Polen, Leipzig 1980, 1983,
- Gdańscy ludzie morza, XVI-XVIII w., Gdańsk 1984,
- Die Preussische Huldigung, Warszawa 1986,
- Dzieje kultury polskiej do roku 1918, Wrocław 1987, 1991 (wyd. II), ISBN 83-04-03282-1
- Bona Sforza, Wrocław 1989, wyd II: Wrocław 2004, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 312, ISBN 83-04-04705-5
- Maria Stuart, Wrocław 1990, wyd II uzup., Wrocław 2009, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 304, ISBN 978-83-04-05002-0
- Anna Jagiellonka, Wrocław 1994, wyd II uzup., Wrocław 2009, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 207, ISBN 978-83-04-05003-7
- Staropolskie obyczaje XVI-XVII w., Warszawa 1994,
- The Lost World of the „Sarmatians”. Custom as Regulator of Polish Social Life in Early Modern Times, Warszawa 1996,
- Ludzie, kontakty, kultura, XVI-XVIII w., Warszawa 1997,
- Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI – XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa 1998, Wydawnictwo Trio, ISBN 83-85660-78-X
- Historia Polski do roku 1864, Wrocław 1999,
- Baltic Commerce and Urban Society 1500-1700, Gdańsk 2000,
- Danzig and its Polish Context, Aldershot 2003,
- Women in Early Modern Polish Society Against the European Background, Aldershot 2003,
- Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Warszawa 2005, Wydawnictwo Trio, s. 378, ISBN 83-7436-018-6
- Woman in the History of Europe from Antiquity till the Beginning of the 21st Century, Warszawa 2008,
- Człowiek i świat. Studia z dziejów kultury i mentalności w XV – XVIII w., Warszawa 2008 Wydawnictwo Naukowe Semper, ISBN 978-83-7507-030-9
- Kultura – naród – trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 r., Warszawa 2009, Wydawnictwo Trio, s. 760, ISBN 978-83-7436-140-8
- Kultura sarmatyzmu, XVI-XVIII w., Warszawa 2013, 2016 (wyd. II),
- Kategorie i funkcje społeczne kultury w perspektywie historycznej, Warszawa 2013.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as Andrzej Karpiński , Maria Bogucka (1929–2020), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 65, 2021, s. 345–350, ISSN 2450-8349 .
- ↑ W wieku 91 lat zmarła Pani prof. dr hab. Maria Bogucka, wybitna historyczka dziejów Polski i powszechnych wczesnej doby nowożytnej [online], Wydział Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu w Białymstoku [dostęp 2020-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-31] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Edmund Kizik , Introduction. The Life and Academic Activity of Professor Maria Bogucka (1929–2020), „Acta Poloniae Historica”, 127, 2023, s. 5–15, DOI: 10.12775/APH.2022.127.01, ISSN 2450-8462 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Edmund Kizik , Profesor Maria Bogucka (1929–2020), „Studia Historica Gedanensia”, 11, 2020, s. 343–347, DOI: 10.4467/23916001HG.20.022.13628 .
- ↑ a b c d e f g h i j k Andrzej Klonder , Maria Bogucka (1 VI 1929 – 27 X 2020), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” (69 (1)), 2021, s. 135-137, ISSN 0023-5881 .
- ↑ Maria Bogucka [nekrolog] [online], nekrologi.wyborcza.pl, 30 października 2020 [dostęp 2020-12-17] .
- ↑ M Bogucka , Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t. XXVI, 1981 .
- ↑ Bogucka M , „Życie codzienne – spory wokół profilu badań i definicji”, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 1996, z. 3, s. 247-53.
- ↑ Bogucka M , Kultura – naród – trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 r., Warszawa 2009, Wydawnictwo Trio .
- ↑ Naukowa odpowiedzialność za słowo [online], Obywatele Nauki, 11 lutego 2015 [dostęp 2023-10-27] (pol.).
- ↑ Lista honorowych doktoratów UG. univ.gda.pl. [dostęp 2023-10-24].
- ↑ Red. Karpiński K. Opaliński E , Wislicz T. , Bibliografia prac profesor Marii Boguckiej za lata 1949-2003, Warszawa Instytut Historii PAN, 2004 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Prof. zw. dr hab. Maria Bogucka, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2010-09-19] .
- Zdjęcie Marii Boguckiej podczas odbierania Doktoratu honoris causa UG
- Strona ze zdjęciami Marii Boguckiej. emmcz.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-28)].
- Prof. Maria Bogucka o swojej książce "Człowiek i świat" – video na YouTube
- Informacja o przyznaniu Doktoratu honoris causa UG. univ.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-29)].
- ISNI: 0000000083430380
- VIAF: 39392714
- LCCN: n81081272
- GND: 121796981
- BnF: 12031699v
- SUDOC: 028491750
- SBN: MILV010418
- NKC: jn20021120004
- DBNL: bogu001
- BNE: XX936913
- NTA: 073666823
- BIBSYS: 2001929
- CiNii: DA02361509
- PLWABN: 9810533638605606
- NUKAT: n93080323
- J9U: 987007277883905171
- PTBNP: 94368
- LNB: 000060086
- NSK: 000002410
- LIH: LNB:V*74993;=BS
- Absolwenci Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego
- Członkowie Polskiego Towarzystwa Historycznego
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Medalem Komisji Edukacji Narodowej
- Odznaczeni odznaką honorową „Zasłużony Pracownik Morza”
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Polscy historycy
- Pracownicy Instytutu Historii PAN
- Polscy redaktorzy naczelni
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Pochowani na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie
- Urodzeni w 1929
- Zmarli w 2020
- Członkowie Polskiej Akademii Umiejętności