Przejdź do zawartości

Maria Bogucka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maria Bogucka
Ilustracja
Fotografia Marii Boguckiej z miesięcznika „Mówią Wieki” (nr 1/1978 r.)
Data i miejsce urodzenia

1 czerwca 1929
Warszawa

Data i miejsce śmierci

27 października 2020
Warszawa

profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1955/1956
Instytut Historii PAN

Habilitacja

1961
Instytut Historii PAN

Profesura

1981

Doktor honoris causa
Uniwersytet Gdański – 2007
Pracownik naukowy, nauczyciel akademicki
Instytucja

Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk

Okres zatrudn.

1953–1998

Uczelnia

Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku

Okres zatrudn.

1994–2010

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal Komisji Edukacji Narodowej
Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Morza”

Maria Bogucka (ur. 1 czerwca 1929 w Warszawie[1], zm. 27 października 2020 tamże[1][2]) – polska historyczka, profesor, autorka licznych publikacji naukowych. Zajmowała się głównie dziejami społeczeństwa, jego kultury i mentalności, a także historią nowożytnego Gdańska.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Maria Bogucka (1973)

Była córką majora Wojska Polskiego Jana Boguckiego i Heleny z Kasprowiczów – była to rodzina o tradycjach ziemiańskich, o przedwojennej orientacji sanacyjnej[3][1]. Była jedynaczką, miała przyrodniego brata z pierwszego małżeństwa ojca[1]. Młode lata spędziła w Warszawie, a później w Grodnie, dokąd rodzina Boguckich przeniosła się w przededniu wojny[3][1]. Wiosną 1940 matka Marii powróciła wraz z córką do Warszawy, w obawie przed represjami ze strony okupanta sowieckiego, tępiącego polską inteligencję[3]. Podczas okupacji Maria mieszkała na Pradze i uczyła się w gimnazjum Rzeszotarskiej[1]. Brała udział w Powstaniu Warszawskim jako sanitariuszka na Pradze[3][1].

W 1948 zdała egzamin dojrzałości[1]. Studiowała historię na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując magisterium w 1951[4], jej promotorem był Marian Małowist[1]. Według jednego z opracowań w trakcie studiów pracowała w archiwum w Gdańsku[1]. Z pewnością w latach 1951–1953 przebywała w Gdańsku[4][3]. W 1953 została zatrudniona w Instytucie Historii PAN, gdzie pracowała do 2004 (formalnie przeszła na emeryturę w 1998[3]) i przez kilkadziesiąt lat kierowała Zakładem Dziejów Nowożytnych[1][4].

W IH PAN uzyskiwała kolejne stopnie naukowe[3]. W 1955[4] (lub 1956[1]) obroniła doktorat, przedkładając pracę Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII w. (wydano drukiem rok później)[5]. Habilitowała się w 1961[4] (praca Gdańsk jako ośrodek produkcyjny od XIV do połowy XVII wieku, wydana w 1962[5]). Od 1971 profesor nadzwyczajny, a od 1981 profesor zwyczajny[5][4]. Od 1994 do 2010 pracowała jako profesor na Wydziale Filologicznym Akademii Humanistycznej im. Gieysztora w Pułtusku[3][1]. Z racji wieloletniego zatrudnienia w PAN, jednostce badawczej, nie miała okazji wychować szerszej grupy uczniów. Do grona jej wychowanków należeli m.in. Tomasz Wiślicz, Andrzej Karpiński i Edward Opaliński[3].

Od 1958 do 1978[5] (lub 1976[1]) była pierwszym redaktorem naczelnym miesięcznika „Mówią Wieki”, które to czasopismo współzakładała[3]. Od 1978 do 2008 redaktor naczelny czasopisma „Acta Poloniae Historica[1][4]. Współpracowała m.in. z „Kwartalnikiem Historii Kultury Materialnej” (jako autorka i, przez ponad cztery dekady, członkini Komitetu Redakcyjnego) oraz z Instytutem Historii Kultury Materialnej PAN[5]. Pod koniec lat 70. współzakładała czasopismo „Studia Maritima”, od 1995 zasiadała w radzie redakcyjnej estońskiego periodyku „Vana Tallin[1].

Wielokrotnie podróżowała do Holandii, Francji, Niemiec i innych krajów jako realizatorka stypendiów naukowych oraz w ramach współpracy międzynarodowej naukowców[1][3].

Członkini Polskiej Akademii Umiejętności od 1995, wcześniej należała do rady naukowej Instytutu Historii PAN[1]. Honorowy członek Polskiego Towarzystwa Historycznego (tytuł otrzymany w 2003[1]) i Międzynarodowej Komisji Dziejów Miast (od 1976)[5][1]). Od 1988 należała do The Nederlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences[1]. Kilkakrotnie organizowała Konferencje Bałtyckie, była współtwórczynią Międzynarodowego Stowarzyszenia Mórz Północnych Europy[1]. Należała do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Warszawskiego Towarzystwa Naukowego i Towarzystwa Wiedzy Powszechnej – w tej ostatniej instytucji była zastępczynią prezesa Rady Naukowej[1].

Jej ostatnią monografią była wydana w 2018 Mizoginia[3]. Pod koniec życia publikowała wspomnienia i poezje[5][1]. Nie założyła rodziny[3]. Pochowana na warszawskim cmentarzu Północnym[6][1].

Zainteresowania i osiągnięcia badawcze

[edytuj | edytuj kod]

W latach 50. publikowała nt. dziejów gospodarczo-społecznych[5]. Badała historię gospodarczą, zwłaszcza Gdańska i jego związków z Europą[4][5].

Jej badania w kolejnych latach dotyczyły różnych dziedzin historii Polski i historii powszechnej, szczególnie epoki baroku i renesansu, w tym dzieje miast, struktur społecznych, szeroko rozumianej kultury, obyczajów, życia codziennego czy przemysłu i konsumpcji[5]. Publikowała wiele w zakresie historii Holandii oraz Anglii[3]. Była autorką prac metodologicznych[3].

Zapoczątkowała w latach siedemdziesiątych nowy nurt badawczy, formułując m.in. tematykę gestu jako znaku przynależności do określonej grupy społecznej[1]. Rolę gestu w życiu dawnych społeczeństw przedstawiła w czasie konferencji IH PAN w 1981[7]. Brała też czynny udział w dyskusjach toczących się w tym czasie w Münster, gdzie historycy niemieccy (H. Teuteberg, P. Borscheid), pracujący nad historią rodziny i związkami międzypokoleniowymi i genderowymi podjęli także studium „codzienności”, tworząc szybko rozwijający się nowy kierunek badań: Studia zur Geschichte des Alltags(inne języki). Bogucka swoje zainteresowanie „codziennością” zaczęła od zbudowania teoretycznych podstaw tego zjawiska, formułując w 1996 roku definicję „życia codziennego” i jego odrębności[8]. Była jedną z pionierek nurtu badań skupionych na historii kobiet, oraz popularyzatorką tegoż nurtu poprzez liczne popularne biografie władczyń, m.in. Bony i Marii Stuart[1][4]. Należała do grona badaczy czerpiących z dorobku szkoły historiograficznej Annales i nawiązujących doń w swojej twórczości[4][3].

Zbudowała też alternatywny wobec Norberta Eliasa model procesu cywilizacyjnego opartego nie o odgórne dyscyplinowanie społeczeństwa, lecz o system obyczajów, w warunkach słabości aparatu państwowego przez samo społeczeństwo egzekwowanych. Stosowanie w badaniach historycznych metod zaczerpniętych z psychologii społecznej i socjologii zaowocowało wysunięciem tez dotyczących mentalności społecznej (stosunek do czasu, do choroby i śmierci, relacje między kobietą i mężczyzną, czyli tzw. gender relations).

Ukoronowaniem studiów szczegółowych było opracowanie dziejów kultury polskiej od zarania aż po rok 1989[9], oraz teoretycznych rozważań pt. Kategorie i funkcje społeczne kultury w perspektywie historycznej (2013).

Bogucka ostro krytykowała szkołę historiograficzną swojego dawnego promotora Mariana Małowista[3], podobnie jak innych polskich historyków; polskie środowisko historyczne oskarżała o „feudalizm” i kumoterstwo[10].

Jest autorką ponad 2000 publikacji[5][4] (wg innych opracowań ponad 1300[1] lub ponad 1500[3]), w tym kilkudziesięciu książek, które tłumaczono na języki obce. Popularyzowała historię w publikacjach książkowych, czasopismach, w radiu i telewizji, m.in. w teleturnieju Wielka Gra[3].

Odznaczenia i nagrody (wybór)

[edytuj | edytuj kod]

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
  • Nagroda naukowa Sekretarza PAN w 1983[1]
  • Dyplom Jubileuszowy PTH w 1986[1]
  • Nagroda Sekretarza Naukowego PAN (wspólnie z H. Samsonowiczem) za książkę Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej (Wrocław 1986) w 1987[1]
  • Nagroda Kuriera Polskiego za książkę Dawna Polska (Warszawa 1987, III wyd.) w 1987[1]
  • Nagroda Sekretarza Naukowego PAN za Dzieje kultury polskiej do roku 1918 (Wrocław 1987) w 1988[1]
  • Nagroda Klubu Księgarza za książkę Bona Sforza (Warszawa, 1989) w 1989[1].
  • Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Yorku w 1996[1]
  • Nagroda Premiera RP w 1999[1]
  • doktorat honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego w 2007[11][1].
  • Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska za całokształt twórczości o Gdańsku w 1989[1],

Publikacje (wybór)

[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie źródła:[12]

  • Szkice gdańskie, XVI-XVIII w., Warszawa 1955,
  • Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII w., Wrocław 1956,
  • Opowieści wiślane, Warszawa 1957,
  • Żelazny Książę i żebracy. Z dziejów rewolucji w Niderlandach, Warszawa 1961,
  • Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV-XVII w., Warszawa 1962,
  • „Zboże rosyjskie na rynku amsterdamskim w pierwszej połowie XVII w.”, w: Przegląd Historyczny, z. 4, 1964, s. 611-28,
  • Dzieje Polski do roku 1795, Warszawa 1964,
  • Życie codzienne w Gdańsku, XVI-XVII w., Warszawa 1967,
  • Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej połowie XVII w., Wrocław 1970,
  • „Książka jako element kultury masowej w Gdańsku w pierwszej połowie XVII w.”, w: Polska w świecie, Warszawa 1972, s. 267-76,
  •  Ziemia i czasy Kopernika, Wrocław 1972,
  • Nicholas Copernicus. The Country and Times, Wrocław 1973,
  • Dawna Polska. Narodziny, rozkwit, upadek, Warszawa 1974 (wyd. II), 1985 (wyd. III), 1989 (wyd. IV i V),
  • Historia Holandii, Wrocław 1976, 1989 (wyd. II) – wspólnie z J. Balickim,
  • Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy, Warszawa 1981,
  • Das alte Danzig. Alltagsleben vom 15 bis 17 Jh., Leipzig 1980, 1987 (wyd. II), München 1988 (wyd. IV),
  • Hołd pruski, Warszawa 1982, 1985 (wyd. II),
  • Das alte Polen, Leipzig 1980, 1983,
  • Gdańscy ludzie morza, XVI-XVIII w., Gdańsk 1984,
  • Die Preussische Huldigung, Warszawa 1986,
  • Dzieje kultury polskiej do roku 1918, Wrocław 1987, 1991 (wyd. II), ISBN 83-04-03282-1
  • Bona Sforza, Wrocław 1989, wyd II: Wrocław 2004, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 312, ISBN 83-04-04705-5
  • Maria Stuart, Wrocław 1990, wyd II uzup., Wrocław 2009, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 304, ISBN 978-83-04-05002-0
  • Anna Jagiellonka, Wrocław 1994, wyd II uzup., Wrocław 2009, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 207, ISBN 978-83-04-05003-7
  • Staropolskie obyczaje XVI-XVII w., Warszawa 1994,
  • The Lost World of the „Sarmatians”. Custom as Regulator of Polish Social Life in Early Modern Times, Warszawa 1996,
  • Ludzie, kontakty, kultura, XVI-XVIII w., Warszawa 1997,
  • Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI – XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa 1998, Wydawnictwo Trio, ISBN 83-85660-78-X
  • Historia Polski do roku 1864, Wrocław 1999,
  • Baltic Commerce and Urban Society 1500-1700, Gdańsk 2000,
  • Danzig and its Polish Context, Aldershot 2003,
  • Women in Early Modern Polish Society Against the European Background, Aldershot 2003,
  • Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Warszawa 2005, Wydawnictwo Trio, s. 378, ISBN 83-7436-018-6
  • Woman in the History of Europe from Antiquity till the Beginning of the 21st Century, Warszawa 2008,
  • Człowiek i świat. Studia z dziejów kultury i mentalności w XV – XVIII w., Warszawa 2008 Wydawnictwo Naukowe Semper, ISBN 978-83-7507-030-9
  • Kultura – naród – trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 r., Warszawa 2009, Wydawnictwo Trio, s. 760, ISBN 978-83-7436-140-8
  • Kultura sarmatyzmu, XVI-XVIII w., Warszawa 2013, 2016 (wyd. II),
  • Kategorie i funkcje społeczne kultury w perspektywie historycznej, Warszawa 2013.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as Andrzej Karpiński, Maria Bogucka (1929–2020), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 65, 2021, s. 345–350, ISSN 2450-8349.
  2. W wieku 91 lat zmarła Pani prof. dr hab. Maria Bogucka, wybitna historyczka dziejów Polski i powszechnych wczesnej doby nowożytnej [online], Wydział Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu w Białymstoku [dostęp 2020-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-31] (pol.).
  3. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Edmund Kizik, Introduction. The Life and Academic Activity of Professor Maria Bogucka (1929–2020), „Acta Poloniae Historica”, 127, 2023, s. 5–15, DOI10.12775/APH.2022.127.01, ISSN 2450-8462 (ang.).
  4. a b c d e f g h i j k Edmund Kizik, Profesor Maria Bogucka (1929–2020), „Studia Historica Gedanensia”, 11, 2020, s. 343–347, DOI10.4467/23916001HG.20.022.13628.
  5. a b c d e f g h i j k Andrzej Klonder, Maria Bogucka (1 VI 1929 – 27 X 2020), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” (69 (1)), 2021, s. 135-137, ISSN 0023-5881.
  6. Maria Bogucka [nekrolog] [online], nekrologi.wyborcza.pl, 30 października 2020 [dostęp 2020-12-17].
  7. M Bogucka, Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t. XXVI, 1981.
  8. Bogucka M, „Życie codzienne – spory wokół profilu badań i definicji”, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 1996, z. 3, s. 247-53.
  9. Bogucka M, Kultura – naród – trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 r., Warszawa 2009, Wydawnictwo Trio.
  10. Naukowa odpowiedzialność za słowo [online], Obywatele Nauki, 11 lutego 2015 [dostęp 2023-10-27] (pol.).
  11. Lista honorowych doktoratów UG. univ.gda.pl. [dostęp 2023-10-24].
  12. Red. Karpiński K. Opaliński E, Wislicz T., Bibliografia prac profesor Marii Boguckiej za lata 1949-2003, Warszawa Instytut Historii PAN, 2004.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]