Maria Werkenthin

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maria Wiktoria Werkenthin
Data i miejsce urodzenia

21 lutego 1901
Kordelówka

Data i miejsce śmierci

2 lutego 1944
Auschwitz II – Birkenau

Zawód, zajęcie

lekarz radiolog

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (1920–1941) Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski

Maria Wiktoria Werkenthin (ur. 21 lutego 1901 w Kordelówce, zm. 2 lutego 1944 w Brzezince) – polska lekarka radiolożka, przez większą część kariery zawodowej związana ze Szpitalem Wolskim w Warszawie, członkini polskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej, więźniarka i ofiara niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość i edukacja[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się 21 lutego 1901 roku w Kordelówce na Podolu[1][2]. Była trzecim z czworga dzieci Ottona Werkenthina i jego małżonki Alojzy z Kimensów. Jej ojciec był z pochodzenia Niemcem (synem pierwszego dyrektora Gazowni Warszawskiej), natomiast matka była Angielką, pochodzącą z rodziny „pionierów przemysłu cukrowniczego”[2]. Oboje rodzice urodzili się na ziemiach polskich, a swoje dzieci wychowywali w poszanowaniu dla polskiej tradycji, historii i kultury. W domu Werkenthinów mówiono przede wszystkim po polsku[1][2].

W 1909 roku rodzina przeniosła się do Kijowa, gdzie ojciec znalazł pracę w jednym z banków. Maria uczęszczała początkowo do miejscowego gimnazjum luterańskiego. Od 1916 roku pobierała natomiast nauki w prywatnym gimnazjum A. Duczyńskiej[2]. Poznała w mowie i piśmie cztery języki obce: niemiecki, rosyjski, francuski i angielski[1]. Ukończywszy szkołę średnią ze złotą odznaką, podjęła studia na Wydziale Budownictwa Politechniki Kijowskiej. Wkrótce przeniosła się jednak na Cesarski Uniwersyt Kijowski Świętego Włodzimierza‎, gdzie rozpoczęła studia na Wydziale Medycznym. Na skutek wojny i rewolucji znalazła się w trudnej sytuacji materialnej. Aby kontynuować studia, musiała podejmować dodatkowe prace fizyczne (w ogrodnictwie)[2].

W 1921 roku, nie bez trudności, rodzina Werkenthinów opuściła opanowaną przez bolszewików Ukrainę i przeniosła się do odrodzonej Polski. Na Uniwersytecie Warszawskim Maria wznowiła przerwane studia medyczne. Ukończyła je w 1925 roku, uzyskując tytuł doktora wszech nauk lekarskich[2].

Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]

W czasie studiów i bezpośrednio po ich ukończeniu odbywała staż w Klinice Chorób Wewnętrznych prof. Antoniego Gluzińskiego. Postanowiła specjalizować się w radiologii. Wpływ na tę decyzję miało m.in. zdiagnozowanie gruźlicy u jej siostry Anny[3].

Specjalizację rozpoczęła w 1926 roku w Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie pod kierunkiem doktora Witolda Zawadowskiego[4]. Znajomość języków obcych umożliwiła jej korzystanie z zagranicznej literatury fachowej, a także odbycie kilku staży zagranicznych, w tym u światowej sławy austriackiego specjalisty Guido Holzknechta. W konsekwencji specjalizację uzyskała już w 1927 roku[5][a].

W tym samym roku rozpoczęła samodzielną pracę jako radiolog w Przychodni Przeciwgruźliczej przy ul. Miodowej w Warszawie. W 1929 roku została kierowniczką Pracowni Radiologicznej w Szpitalu Wolskim. Stanowisko to piastowała do 1943 roku. W krótkim czasie przekształciła kierowaną przez siebie pracownię jeden z wiodących ośrodków radiologicznych w kraju. Jej zasługą było m.in. wprowadzenie nowych metod diagnostycznych (bronchografia, tomografia liniowa). W dodatku pod jej kierownictwem powstało w Szpitalu Wolskim jedno z najlepszych polskich archiwów radiologicznych[5].

Jednocześnie razem z dr. Witoldem Zawadowskim prowadziła prywatny gabinet radiologiczny przy rogu ulic Poznańskiej i Hożej. Była inicjatorką utworzenia Stacji Odmy Sztucznej przy ul. Miodowej 23 (prowadziła tam gabinet rentgenowski)[5].

Opublikowała 12 prac naukowych[6], m.in. na łamach „Gruźlicy” i „Polskiego Przeglądu Radiologicznego”[5]. Za najważniejszą uchodzi jej praca opublikowana na łamach „Medycyny”, poświęcona cieniowi trójkątnemu zasercowemu, w której jako pierwsza na świecie wykazała, że jest to dolny płat płucny marski lub niedodmowy płat dolnego płuca lewego – nie zaś wysięk opłucnej śródpiersiowej, jak dotychczas sądzono[5][6]. Była autorką rozdziału o radiodiagnostyce płuc w podręczniku o gruźlicy. Pisała też podręcznik radiodiagnostyki układu oddechowego, którego nieukończony rękopis zaginął podczas powstania warszawskiego[5].

Była członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Badań Naukowych nad Gruźlicą, sekretarzem zarządu głównego Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego oraz zastępcą prezesa Warszawskiego Koła Radiologów[7][b]. Należała również do Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego[8]. Ponadto od 1927 roku była sekretarzem redakcji „Polskiego Przeglądu Radiologicznego”[9].

Prowadziła wykłady i ćwiczenia na kursach ftyzjatrycznych i radiologicznych organizowanych w Szpitalu Wolskim[5]. Prowadziła wykłady z radiodiagnostyki płuc podczas corocznych kursów organizowanych przez Polskie Lekarskie Towarzystwo Radiologiczne, a także wykładała na kursach dla lekarzy organizowanych przez Polski Związek Przeciwgruźliczy i Wydział Lekarski UW. Uczestniczyła w licznych krajowych i międzynarodowych sympozjach i zjazdach, w tym w Paryżu (1931), Sztokholmie, Zurychu (1934) i Chicago (1937)[9].

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1939 roku pozostała w oblężonej Warszawie. Wraz z innymi pracownikami Szpitala Wolskiego niosła pomoc rannym żołnierzom oraz cywilnym ofiarom niemieckich nalotów i ostrzału artyleryjskiego. Wykonywała w razie potrzeby zarówno obowiązki lekarskie, jak i pielęgniarskie. W dodatku pomagała dyrekcji szpitala w sprawach organizacyjno-administracyjnych. Gdy szpital znalazł się pod ostrzałem, urządziła dla pacjentów sale w jego suterenach. Ryzykując życiem, udała się do płonącej i ostrzeliwanej Wojskowej Składnicy Sanitarnej na Powązkach, aby zabrać stamtąd potrzebne szpitalowi materiały opatrunkowe[10]. W uznaniu zasług Komisarz Cywilny przy Dowództwie Obrony Warszawy Stefan Starzyński odznaczył ją oraz doktor Janinę Misiewicz (p.o. dyrektora szpitala) Krzyżem Walecznych[11].

W czasie niemieckiej okupacji odmówiła podpisania volkslisty; podobnie uczynili pozostali członkowie jej rodziny[7][c]. Nadal pracowała w Szpitalu Wolskim jako kierownik Pracowni Radiologicznej[12]. W 1940 roku uruchomiła w Szpitalu Wolskim pracownię rentgenoterapii dla chorych na raka płuc[7]. Ponadto zorganizowała spółdzielnię szpitalną, która udzielała wsparcia pracownikom szpitala będącym w trudnej sytuacji materialnej. Zainwestowała w nią niemal wszystkie posiadane oszczędności[7][13].

Jednocześnie była zaangażowana w różne formy działalności konspiracyjnej. Uczestniczyła w tajnym nauczaniu medycyny. Przygotowywała spreparowaną dokumentację medyczną, wykorzystywaną następnie przy zabiegach o zwolnienie więźniów z Pawiaka[7][13]. Uczestniczyła też w akcji przekazywania więźniom leków i grypsów[14]. To prawdopodobnie za jej sprawą do Szpitala Wolskiego przyjęto umierającego Jana Bytnara ps. „Rudy”, uwolnionego przez kolegów z Szarych Szeregów w akcji pod Arsenałem[7]. W jej gabinecie zorganizowano pewnego razu tajną naradę kierownictwa Delegatury Rządu na Kraj[15]. Była współpracowniczką Komitetu Porozumiewawczego Lekarzy Demokratów i Socjalistów[8].

Była również zaangażowana w niesienie pomocy żydowskim lekarzom oraz ich rodzinom[13]. Według Mariana Drozdowskiego i Jerzego Lubicz-Chojnowskiego, to ona kierowała całością działań związanych z pomocą Żydom, które prowadzono w Szpitalu Wolskim[16]. Ten pierwszy podaje, iż „często w szpitalu pod jej opieką przebywało kilkanaście osób pochodzenia żydowskiego, przerzucanych po kilku dniach do rodzin lub zakonów ukrywających Żydów”[17].

Aresztowanie i śmierć[edytuj | edytuj kod]

9 września 1943 roku została przypadkowo aresztowana przez niemiecką żandarmerię w lesie pod Wolą Pękoszewską, gdy składała wiązankę na mogile Andrzeja Zawadowskiego – syna prof. Witolda Zawadowskiego, żołnierza Armii Krajowej ps. „Gruby”, poległego w akcji pod Czarnocinem. Trafiła najpierw do więzienia w Łowiczu, skąd następnie przeniesiono ją na Pawiak. Przyjaciele i współpracownicy podejmowali zabiegi, by ją wykupić, jednakże bezskutecznie[7][18]. W transporcie z 4 października 1943 roku została deportowana do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz[19]. Transport dotarł do miejsca przeznaczenia następnego dnia. Maria Werkenthin otrzymała obozowy numer 64 514[20].

Gdy przebywała na tzw. kwarantannie, Niemcy ogłosili, że poszukują specjalistów w dziedzinie radiologii. Ochotnikom obiecywano szczególnie dobre warunki pracy. Nie zgłosiła się jednak, obawiając się, że zostanie zmuszona do asystowania przy pseudomedycznych eksperymentach[21][22]. Ostatecznie zgłosiła się do pracy w ambulatorium szpitala w obozie kobiecym Birkenau, gdzie w miarę ograniczonych możliwości starała się nieść pomoc chorym i rannym więźniarkom. Z powodzeniem zabiegała, by jak największą ich liczbę przyjmowano na „rewir”, gdzie mogły zaznać krótkotrwałego wytchnienia. Wśród towarzyszek znana była z koleżeństwa i ofiarności[21][23].

Zimą 1943/44 roku zachorowała na tyfus, którego epidemia szerzyła się wtedy w obozie. Dzięki wcześniejszemu przyjęciu szczepionki Weigla przechodziła chorobę stosunkowo łagodnie, jednakże jej stan psychiczny zaczął gwałtownie się pogarszać[24][25]. 2 lutego 1944 roku[26] rzuciła się na druty pod napięciem elektrycznym, po czym została dobita strzałami strażników[24].

Jej symboliczny grób znajduje się na cmentarzu ewangelicko-augsburskim przy ul. Młynarskiej w Warszawie[25].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Jej imieniem nazwano Pracownię Radiologiczną w Szpitalu Wolskim (ob. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc)[13]. Ponadto w szpitalnym holu znajduje się poświęcona jej płaskorzeźba projektu Ludwiki Nitschowej[27].

12 grudnia 1947 roku została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[25].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Według innych źródeł specjalizację radiologiczną w diagnostyce i terapii ukończyła w 1929 roku. Patrz: Geber i Halweg 2004 ↓, s. 245.
  2. ↑ Według innych źródeł w Polskim Lekarskim Towarzystwie Radiologicznym pełniła funkcję wiceprezesa, a w Warszawskim Kole Radiologów – przewodniczącej. Patrz: Geber i Halweg 2004 ↓, s. 20, 246–247.
  3. ↑ Janina Misiewicz przytaczała dialog między dr Werkenthin a niemieckim naczelnym lekarzem miejskim (Amtsarzt) dr Wilhelmem Hagenem, którego była świadkiem: „Pani ojciec pochodził z Niemiec, czy tak? – Lecz moja matka jest Angielką. – A pani sama? – A ja jestem Polką”. Patrz: Ciesielska 2012 ↓, s. 87.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Geber i Halweg 2004 ↓, s. 243.
  2. ↑ a b c d e f Oniszh 2009 ↓, s. 565.
  3. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 243–244.
  4. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 244.
  5. ↑ a b c d e f g Oniszh 2009 ↓, s. 566.
  6. ↑ a b Geber i Halweg 2004 ↓, s. 246.
  7. ↑ a b c d e f g Oniszh 2009 ↓, s. 567.
  8. ↑ a b Ciesielska 2012 ↓, s. 87.
  9. ↑ a b Geber i Halweg 2004 ↓, s. 247.
  10. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 17, 247–248.
  11. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 16, 248.
  12. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 248.
  13. ↑ a b c d Geber i Halweg 2004 ↓, s. 249.
  14. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 77–78.
  15. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 35.
  16. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 24, 34.
  17. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 24.
  18. ↑ Ciesielska 2012 ↓, s. 87–88.
  19. ↑ Bartoszewski 1970 ↓, s. 280–281.
  20. ↑ Ciesielska 2012 ↓, s. 88.
  21. ↑ a b Ciesielska 2012 ↓, s. 89.
  22. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 251.
  23. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 251–253.
  24. ↑ a b Geber i Halweg 2004 ↓, s. 253.
  25. ↑ a b c Oniszh 2009 ↓, s. 568.
  26. ↑ Geber i Halweg 2004 ↓, s. 22, 249.
  27. ↑ Zieliński 2006 ↓, s. 431–434.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939–1944. Warszawa: Interpress, 1970.
  • Maria Ciesielska. Doktor Wiktoria Maria Werkenthin – więźniarka KL Auschwitz-Birkenau numer 64514. „Pneumonologia i Alergologia Polska”. 80 (1), 2012. ISSN 2299-8292. 
  • Halina Geber, Halina Halweg (opr.): Szpital Dobrej Woli. Szpital Wolski 1939–1945. Czytelnik, 2004. ISBN 83-07-02980-5.
  • Karina Oniszh. Dr Maria Wiktoria Werkenthin – wspomnienie w 65. rocznicę śmierci. „Pneumonologia i Alergologia Polska”. 77 (6), 2009. ISSN 2299-8292. 
  • Jan Zbigniew Zieliński. Kartki z historii. „Pneumonologia i Alergologia Polska”. 74, 2006. ISSN 2299-8292. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maria_Werkenthin&oldid=73323039”