Marian Raciborski
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor nauk przyrodniczych | |
| Specjalność: paleobotanika | |
| Alma Mater | |
| Profesura | |
| Polska Akademia Umiejętności | |
| Status |
członek czynny |
| Uczelnia |
Akademia Rolnicza w Dublanach |
| dyrektor Ogrodu Botanicznego UJ | |
| Odznaczenia | |
| |
Marian Raciborski (ur. 16 września 1863 w Brzóstowej[1], zm. 17 marca 1917 w Zakopanem) – polski botanik, jeden z pierwszych w Polsce paleobotaników, pionier ruchu ochrony przyrody w Polsce, przewodniczący Prezydium Komitetu Obywatelskiego Polskiego Skarbu Wojskowego w sierpniu 1914 roku[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Botaniką interesował się od dziecka. Mając 14 lat odnalazł w Dębnikach stanowisko pochodzącej z Ameryki moczarki kanadyjskiej[3]. Po ukończeniu szkoły realnej trafił do pracowni Józefa Rostafińskiego[4].
W latach 1881–1891 studiował nauki przyrodnicze i medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim, później w Bonn i Monachium, gdzie w 1893 roku pełnił funkcję asystenta w Instytucie Fizjologii Roślin. Swoją wiedzę poszerzał też w Strasburgu, Bonn, Wrocławiu i Tybindze. Zaczął również wtedy publikować liczne artykuły naukowe. Po zakończeniu studiów został adiunktem w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie[4].
W latach 1896–1900 prowadził badania flory wyspy Jawy. Prowadził tam badania nad paprociami jawajskimi i pasożytami trzciny cukrowej, które przyniosły mu międzynarodowe uznanie. Jego pobyt na Jawie doczekał się literackiego opisu w powieści biograficznej Bolesława Mrówczyńskiego pt. Dutur z Rajskiego Ogrodu (wyd. 1958 r.)[4]. Po powrocie do kraju w latach 1900–1909 był kierownikiem katedry Akademii Rolniczej w Dublanach. 16 listopada 1901 został wybrany sekretarzem wydziału Akademickiego Kółka Historycznego we Lwowie[5]. W latach 1904–1905 był prezesem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. Od 1909 r. profesor botaniki Uniwersytetu Lwowskiego, organizator Instytutu Biologiczno-Botanicznego uniwersytetu. Od 1912 r. profesor botaniki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1900 r. członek korespondent, od 1913 (zatwierdzony w 1914 r.) członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności; od 1886 r. współpracownik (od 1900 członek) – Komisji Fizjograficznej AU, a w latach 1915–1917 – jej przewodniczący[6]. W 1912 został dyrektorem Ogrodu Botanicznego w Krakowie, szybko podnosząc tę instytucję z upadku. W 1913 utworzył Instytut Botaniczny. W 1914 zaangażował się w działalność polityczną, popierając czyn zbrojny Józefa Piłsudskiego[4].
Przekazał bogate zbiory muzealne zgromadzone na Jawie krakowskiemu Muzeum Etnograficznemu. Część jego krajowych zbiorów zakupił dla Muzeum Przyrodniczego im. Dzieduszyckich we Lwowie Włodzimierz Dzieduszycki.
Po jego śmierci rodzina przekazała bibliotekę i materiały naukowe Instytutowi Botaniki UJ.
Autor prac naukowych, m.in.:
- Flora retycka w Tatrach (1891)
- Roślinność kuli ziemskiej w wiekach minionych (1903)
Prace popularnonaukowe i podręczniki:
- Bursztyn i roślinność lasu bursztynowego, Wszechświat, 10 (1891)
- Paleobotanika. Poradnik dla samouków, t. 7, Botanika II, Warszawa.
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 11 listopada 1936)[7]
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
- Bolesław Mrówczyński Dutur z rajskiego ogrodu, Warszawa 1958 – powieść biograficzna,
- Pierwotny, gipsowy pomnik Mariana Raciborskiego został odsłonięty na terenie krakowskiego Ogrodu Botanicznego w 1937 roku, w dwudziestą rocznicę śmierci uczonego. Jego autorem był Tadeusz Błotnicki. Później nie eksponowano tej rzeźby. W roku 1947, z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Botanicznego, odlane na podstawie gipsowego modelu brązowe popiersie ustawiono na nowym, czworobocznym postumencie, na którym umieszczono napis informujący o zasługach przedstawionej postaci[4],
- Kamienny postument na Górze Chełmowej, w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Z dedykacją: Wielkiemu Przyrodnikowi Badaczowi Modrzewia Polskiego,
- Od 1983 r. jego imię nosi Górski Ogród Botaniczny k. Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem,
- Cisy Raciborskiego w Harbutowicach,
- Ulice w Ćmielowie, Gdańsku, Kielcach, Krakowie[8], Łodzi, Ostrowcu Świętokrzyskim[9], Pruszczu Gdańskim i Rotmance.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich. Podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci – pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 394.
- ↑ Józef Musiałek, Rok 1914. Przyczynek do dziejów brygady Józefa Piłsudskiego, Kraków 1915, s. 19.
- ↑ Jadwiga Gawłowska: Marian Raciborski pionier idei ochrony przyrody w Polsce. Warszawa: Ochrona Przyrody w Polsce. Liga Ochrony Przyrody, 1983, s. 10.
- ↑ a b c d e Marek Żukow-Karczewski, Dawne pomniki Krakowa. Pomnik Mariana Raciborskiego, „Echo Krakowa”, 6 III 1991 r., nr 46 (13358).
- ↑ Kronika. „Dziennik Polski”. Nr 479, s. 2, 19 listopada 1901.
- ↑ Piotr Köhler: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815-1952). Kraków 2002.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905–1918”.
- ↑ ALFABETYCZNY WYKAZ ULIC MIASTA KRAKOWA (pol.). Izba Administracji Skarbowej w Krakowie. [dostęp 2022-05-27].
- ↑ Raciborskiego i Rodzinna – to nowe ulice w Ostrowcu Św.. wiadomoscisw.pl. [dostęp 2017-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 października 2017)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- January Kołodziejczyk. Marian Raciborski (1863–1917). „Ziemia”, s. 480–481, Rok XII z 15 grudnia 1927.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Prace Mariana Raciborskiego w serwisie Polona.pl
- Absolwenci i studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego (okres zaborów)
- Członkowie Komitetu Obywatelskiego Polskiego Skarbu Wojskowego
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Pochowani na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem
- Polscy botanicy
- Polscy mykolodzy
- Polscy paleontolodzy
- Wykładowcy Akademii Rolniczej w Dublanach
- Wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego (okres zaborów)
- Wykładowcy Uniwersytetu Lwowskiego
- Urodzeni w 1863
- Zmarli w 1917