Maruna
Morfologia (maruna bezwonna) | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj |
maruna | ||
Nazwa systematyczna | |||
Tripleurospermum Sch. Bip. Ueber Tanacet. 31. 4 Jul 1844. | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
Synonimy | |||
|
Maruna (Tripleurospermum Sch. Bip.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków. Rośliny te występują na półkuli północnej na obszarach o umiarkowanym klimacie[4] – niemal w całej Europie i Azji (bez południowych krańców tych kontynentów), w północno-wschodniej Afryce oraz w północnej części Ameryki Północnej. Jako rośliny introdukowane obecne są w środkowej i południowej Ameryce Północnej, południowo-wschodniej Azji, w Australii i Ameryce Południowej[5]. W Europie rośnie 8 gatunków[6], z czego w Polsce obecna jest pospolita maruna bezwonna T. inodorum, natomiast niepewny jest status wąsko ujmowanej maruny nadmorskiej T. maritimum[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające od kilku do ok. 80 cm wysokości, z korzeniem palowym, pędami zwykle bezwonnymi, nagimi lub rzadko owłosionymi. Łodygi pojedyncze lub jest ich kilka, są wyprostowane lub podnoszące się, rzadko płożące, rozgałęzione lub nie[8].
- Liście
- Skrętoległe, przyziemne szybko zamierające. Ogonkowe lub siedzące. Blaszka pojedynczo, podwójnie lub trzykrotnie pierzastosieczna, z końcowymi odcinkami karbowanymi lub piłkowanymi[8].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki kwiatowe umieszczone pojedynczo na szczytach gałązek lub tworzące baldachogroniaste kwiatostany złożone. Okrywa półkolista do miseczkowatej o średnicy od 8 do kilkunastu mm. Listki okrywy trwałe, liczne (28–60, rzadziej liczniejsze), ułożone zwykle w 2–5 rzędach, wolne, szerokojajowate, na brzegach i wierzchołkach błoniaste. Dno koszyczka stożkowato wypukłe, pozbawione plewinek, wewnątrz (na przekroju) pełne. Brzeżne kwiaty języczkowate żeńskie i płodne, białe (rzadko zaróżowione), zwykle w liczbie od 10 do 34, rzadziej jest ich więcej lub brak ich zupełnie. Wewnętrzne kwiaty rurkowate w liczbie ponad 300, obupłciowe, żółte lub żółtawozielone, z koroną zwieńczoną trójkątnymi łatkami[8].
- Owoce
- Wyprostowane[9], trójkanciaste niełupki z 3–5 żebrami, szorskie lub gładkie między żebrami. Bez puchu kielichowego[8].
- Rodzaje podobne
- Rosnąca na polach maruna bezwonna jest często mylona z występującym na tych samych siedliskach rumiankiem. Rumianki różnią się jednak m.in. charakterystycznym, silnym zapachem, stożkowatym i pustym wewnątrz dnem kwiatostanu oraz zgiętymi owocami[9].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Anthemidinae, plemienia Anthemideae, podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych Asteraceae[10].
- Taksonomia
Rodzaj Tripleurospermum był tradycyjnie włączany do szeroko ujmowanego rodzaju Matricaria. Wyodrębniony został najpierw na podstawie cech morfologicznych (liczba żeber na owocu), później także różnic biochemicznych (skład flawonoidów) i rozwojowych, w końcu także molekularnie potwierdzono brak bezpośredniego pokrewieństwa między tymi rodzajami[8]. W 1974 roku Rauschert użył nazwy Matricaria w odniesieniu do rodzaju maruna, a Chamomilla dla rumianku[11]. To rozstrzygnięcie taksonomiczne zostało podważone przez Bremera i Humphriesa w 1993[12][8]. Utrzymanie nazwy Matricaria (jako nomen conservandum) w odniesieniu do rumianku a Tripleurospermum dla maruny postulowano kilkukrotnie w latach 90.[10] i na początku XXI wieku[13]. Nazwy te utrzymane zostały ostatecznie w 2005 roku podczas Międzynarodowego Kongresu Botanicznego w Wiedniu[14]. Mimo to wciąż nazewnictwo proponowane w latach 70.–80. XX wieku pojawia się w publikacjach, m.in. w wydanej w 2020 aktualizacji Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski[7].
W Polsce w ramach gatunku maruna nadmorska wyróżniane są dwa podgatunki – nadmorski subsp. maritima – maruna nadmorska typowa, której obecność w Polsce jest wątpliwa, i subsp. inodora (L.) Dostál. – maruna nadmorska bezwonna, pospolita w całym kraju[7]. Poza Polską w ramach takiego ujęcia tego gatunku wyróżniany jest także podgatunek subsp. phaeocephalum (Ruprecht) Hämet-Ahti[8]. Przeciw łączeniu tych taksonów w ramach jednego gatunku przemawia występowanie takich różnic jak: forma życiowa (T. inodorum to rośliny roczne, T. maritimum to zwykle byliny); odmienności morfologiczne (pierwszy ma pędy wzniesione, odcinki liści niemięsiste, żeberka na owocach oddalone; drugi ma pędy płożące, liście mięsiste, żebra gęste); u obu taksonów znane są populacje di- i tetraploidalne; oba taksony tworzą mieszańce, ale przynajmniej częściowo są one sterylne; różnią się preferencjami siedliskowymi. W efekcie taksony te wyróżniane są w randze odrębnych gatunków w licznych florach i bazach taksonomicznych[8][5][15].
- Wykaz gatunków[5]
- Tripleurospermum ambiguum (Ledeb.) Franch. & Sav.
- Tripleurospermum anchialense M.Král
- Tripleurospermum auriculatum (Boiss.) Rech.f.
- Tripleurospermum baytopianum E.Hossain
- Tripleurospermum breviradiatum (Ledeb.) Pobed.
- Tripleurospermum callosum (Boiss. & Heldr.) E.Hossain
- Tripleurospermum caucasicum (Willd.) Hayek – maruna kaukaska[16]
- Tripleurospermum conoclinum (Boiss. & Balansa) Hayek
- Tripleurospermum corymbosum E.Hossain
- Tripleurospermum decipiens (Fisch. & C.A.Mey.) Bornm.
- Tripleurospermum disciforme (C.A.Mey.) Sch.Bip.
- Tripleurospermum elongatum (Fisch. & C.A.Mey.) Bornm.
- Tripleurospermum fissurale (Sosn.) E.Hossain
- Tripleurospermum froedinii Rech.f.
- Tripleurospermum griersonii Yıld.
- Tripleurospermum heterolepis (Freyn & Sint.) Bornm.
- Tripleurospermum homogamum G.X.Fu
- Tripleurospermum hookeri Sch.Bip.
- Tripleurospermum hygrophilum (Bornm.) Bornm.
- Tripleurospermum inodorum (L.) Sch.Bip. – maruna bezwonna
- Tripleurospermum insularum Inceer & Hay.-Ayaz
- Tripleurospermum kotschyi (Boiss.) E.Hossain
- Tripleurospermum limosum (Maxim.) Pobed.
- Tripleurospermum maritimum (L.) W.D.J.Koch – maruna nadmorska
- Tripleurospermum melanolepis (Boiss. & Buhse) Pobed.
- Tripleurospermum microcephalum (Boiss.) Bornm.
- Tripleurospermum monticola (Boiss. & A.Huet) Bornm.
- Tripleurospermum parviflorum (Willd.) Pobed.
- Tripleurospermum pichleri (Boiss.) Bornm.
- Tripleurospermum repens (Freyn & Sint.) Bornm.
- Tripleurospermum rosellum (Boiss. & Orph.) Hayek
- Tripleurospermum rupestre (Sommier & Levier) Pobed.
- Tripleurospermum sannineum (J.Thiébaut) P.Mouterde ex Charpin & Dittrich
- Tripleurospermum sevanense (Manden.) Pobed.
- Tripleurospermum subpolare Pobed.
- Tripleurospermum tempskyanum (Freyn & Sint.) Hayek
- Tripleurospermum tenuifolium (Kit.) Freyn
- Tripleurospermum tetragonospermum (F.Schmidt) Pobed.
- Tripleurospermum transcaucasicum (Manden.) Pobed.
- Tripleurospermum ziganaense Inceer & Hay.-Ayaz
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-03-10].
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ a b c Tripleurospermum Sch.Bip.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-30].
- ↑ David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 940, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c d e f g h Luc Brouillet: Tripleurospermum Schultz-Bipontinus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-30].
- ↑ a b Lucjan Rutkowski , Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2 popr. i unowocześnione, 2 dodruk, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2007, s. 458, 481, ISBN 83-01-14342-8 .
- ↑ a b Genus Tripleurospermum Sch. Bip.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-30].
- ↑ Rauschert S.. Nomenklatorische probleme in der Gattung Matricaria L.. „Folia Geobotanica et Phytotaxonomica”. 9, s. 249-260, 1974.
- ↑ Bremer, K., Humphries, C.J.. Generic monograph of the Asteraceae-Anthemideae. „Bulletin of the Natural History Museum London, Botany Series”. 23, s. 71–177, 1993.
- ↑ Wendy L. Applequist. A Reassessment of the Nomenclature of Matricaria L. and Tripleurospermum Sch. Bip. (Asteraceae). „Taxon”. 51, 4, s. 757-761, 2002.
- ↑ Matricaria L.. [w:] Compositae. The Global Database [on-line]. [dostęp 2022-05-28].
- ↑ Tripleurospermum Sch.Bip.. [w:] Compositae. The Global Database [on-line]. TICA. [dostęp 2022-10-30].
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.