Maruna bezwonna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maruna bezwonna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

maruna

Gatunek

maruna bezwonna

Nazwa systematyczna
Tripleurospermum inodorum (L.) Sch.Bip.
Tanaceteen: 32 (1844)[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Maruna bezwonna

Maruna bezwonna (Tripleurospermum inodorum (L.) Sch.Bip.) – w zależności od ujęcia systematycznego gatunek lub podgatunek maruna nadmorska bezwonna (Tripleurospermum maritimum subsp. inodorum (L.) Appleq.) z rodziny astrowatych. Niezależnie od ujęcia jest to takson szeroko rozprzestrzeniony na świecie, pospolity także w Polsce. Jest jednorocznym chwastem upraw.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

W zależności od ujęcia systematycznego takson traktowany jest jako odrębny gatunek (Tripleurospermum inodorum (L.) Sch.Bip.)[3][4][5] lub jako podgatunek w obrębie gatunku maruna nadmorska (Tripleurospermum maritimum subsp. inodorum (L.) Appleq.[6].

Za odrębnością rangi gatunkowej T. inodorum i T. maritimum przemawia występowanie istotnich różnic w odniesieniu do takich cech jak: forma życiowa (T. inodorum to rośliny roczne, T. maritimum to głównie rośliny dwuletnie i byliny); różnice w budowie (pierwszy ma pędy wzniesione, odcinki liści wąskie, niemięsiste, żeberka na owocach oddalone; drugi ma pędy płożące, liście mięsiste, żebra gęste); u obu taksonów znane są populacje di- i tetraploidalne; oba taksony tworzą mieszańce, ale przynajmniej częściowo są one sterylne; oba różnią się preferencjami siedliskowymi. W efekcie taksony te wyróżniane są w randze odrębnych gatunków w licznych florach i bazach taksonomicznych[7][3][8].

Odrębny problem taksonomiczny stanowi nazwa rodzajowa – niezależnie od ujęcia wielu autorów umieszcza bowiem ten takson w rodzaju o nazwie Matricaria. Rozstrzygnięcia taksonomiczne tej kwestii opisane zostały w artykułach o rodzajach Tripleurospermum i Matricaria.

Zasięg geograficzny[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na szerokie rozprzestrzenienie tego taksonu na świecie[9], niektóre źródła wskazują na problem z ustaleniem jego pierwotnego obszaru występowania[10]. Inne uznają go za rodzimego na obszarze niemal całej Europy, północno-zachodniej i środkowej Azji[3]. Rośnie poza tym w Ameryce Północnej i Południowej, w Azji Wschodniej i Australii[11][3]. W Polsce takson ma status archeofita (archaeophyta resistentia) – uznaje się, że pojawił się przed XV wiekiem, a jego antropogeniczne pochodzenie potwierdzać ma przywiązanie do siedlisk kształtowanych przez człowieka[10]. Takson jest bardzo pospolity na terenie całej Polski[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Liście
Koszyczek pełny na przekroju
Pokrój
Roślina roczna o pędzie nagim (rzadkie owłosienie obecne jest tylko na młodych roślinach[4]), wzniesionym lub podnoszącym się, rozgałęziającym się górą, osiągającym 25–60 cm wysokości[12], rzadko nawet do 80 cm[5]. Łodyga zwykle jest pojedyncza[4].
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Liście o długości 2–8 cm[4], 2–3 krotnie pierzastosieczne o równowąskich, ostro zakończonych odcinkach szerokości 0,3–0,5 mm. Na górnej stronie są nagie, na spodniej stronie bruzdowane[12]. Końcowe odcinki są nitkowato cienkie, niemięsiste[5], o długości od 4 do 20 mm[4].
Korzeń
Wrzecionowaty, cienki, pojedynczy lub silnie rozgałęziony[13].
Kwiaty
Zebrane w zwykle liczne koszyczki (nawet do ponad 200[4]) o średnicy 3–4,5 cm tworzące się pojedynczo na szczytach pędu lub tworzących podbaldachy[12][4]. Mają bardzo wypukłe, niemal półkoliste dno kwiatowe, wewnątrz pełne, bez plewinek[12]. Listki okrywy w jednym, lub dwóch szeregach. Posiadają ciemniejszy (ciemnozielony lub brązowawy[4]) nerw środkowy i jasne brzegi. Brzeżne, białe kwiaty języczkowate to kwiaty żeńskie[10]. W jednym koszyczku jest ich od 10 do 25[4]. Wewnętrzne, żółte kwiaty rurkowate to kwiaty obupłciowe. W górnej części są rozszerzone i posiadają na łatkach pomarańczowe gruczołki[10]. Na niektórych okazach brak białych kwiatów języczkowych, lub są silnie zredukowane, zwinięte w rurkę[13].
Owoce
Podługowate, jasnobrązowe niełupki[4]. Powierzchnia ich jest brodawkowata i pomarszczona, z trzema jasnymi, wyraźnie rozdzielonymi żebrami, dwoma czerwonymi, mniej więcej kolistymi gruczołkami i skórzastym rąbkiem kielichowym na szczycie[10][5].
Gatunki podobne
Maruna nadmorska, która od bezwonnej różni się pędami pokładającymi się (zwykle o wysokości poniżej 30 cm); liśćmi o odcinkach wałeczkowatych, mięsistych (do 1 mm szerokości), tępych lub z kończykiem; listkami okrywy na brzegu i wierzchołku blado lub ciemno obrzeżonymi; owocami z żebrami blisko stulonymi oraz wydłużonymi gruczołami żywicznymi. Takson ten zasiedla siedliska nadmorskie i solniska[5][7]. Maruna bezwonna jest też często mylona z rumiankiem pospolitym, który różni sie jednak charakterystycznym, silnym zapachem, pustym wewnątrz i stożkowatym dnem kwiatostanowym[10]. Maruna nie posiada też własności leczniczych rumianku i z tego też powodu nazywana była nieprawym rumiankiem[14].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój
Roślina jednoroczna (terofit)[5][4]. Kwitnie od czerwca do września, czasami także w październiku. Jest owadopylna. Wytwarza bardzo wiele nasion; na jednej roślinie powstaje ich kilkadziesiąt tysięcy[10], czasami nawet ponad 300 tysięcy[13]. Kiełkują w temperaturze 5–35 °C[9]. Roznoszone są przez wiatr (anemochoria), ale także przez zwierzęta (endochoria). Mogą przetrwać niestrawione w układzie pokarmowym niektórych zwierząt (stwierdzono to m.in. u konia i krowy). Mogą kiełkować zaraz po upadnięciu na ziemię z rośliny. Zachowują zdolność kiełkowania do 10 lat[13].
Siedlisko
Siedliska ruderalne i segetalne: przydroża, trawniki, nieużytki, tereny kolejowe, gruzowiska, ogrody i pola uprawne, miedze, ugory. Czasami występuje masowo. Pojawia się także w miejscach silnie podmokłych, na przykład w nadrzecznych aluwiach[10]. Na polach uprawnych jest chwastem. Najczęściej pojawia się w uprawach zbóż, rzepaku, buraków, roślin strączkowych, kukurydzy i ziemniaków[9].
Fitosocjologia
Gatunek charakterystyczny dla klas Stellarietea mediae, związku Aphano-Matricarietum, zespołu Polygono-Chenopodium[15].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 36[5].

Szkodliwość i zwalczanie[edytuj | edytuj kod]

Maruna bezwonna może spowodować duże straty w uprawach. Szybko rosnąc pobiera z gleby duże ilości soli mineralnych i wody, osłabiając rośliny uprawne. Może spowodować wyleganie zbóż. Zagłusza siewki roślin uprawnych, kiełkuje bowiem bardzo szybko. W uprawach zbóż jej próg szkodliwości wynosi 3 – 10 roślin na 1 m². Szczególnie szkodliwa jest w uprawach buraków, rzepaku i ziemniaków[13].

Ogranicza się liczebność maruny w uprawach przez stosowanie zwykłych, standardowych zabiegów agrotechnicznych. Szczególnie ważne jest niszczące jej siewki wiosenne bronowanie gleby oraz jesienne podorywki. Należy unikać przenawożenia i stosować materiał siewny oczyszczony z nasion chwastów. Przy stosowaniu do nawożenia kompostu lub obornika należy pilnować, by były one dobrze przefermentowane. Ważne jest niszczenie chwastów na terenach przylegających do upraw. Jeśli jednak pojawi się w dużej ilości, należy ją zwalczać chemicznie. Jest wrażliwa na większość znajdujących się w herbicydach substancji czynnych. Zarejestrowano liczne preparaty przeznaczone do zwalczania maruny. Zwalczają one także liczne gatunki innych chwastów. Preparaty te zawsze należy stosować zgodnie z zaleceniami zawartymi na etykiecie preparatu i w odpowiedniej fazie rozwojowej, zarówno rośliny użytkowej jak i chwastu[13].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Wrotycz, rośliny ruderalne

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Tripleurospermum inodorum (L.) Sch.Bip.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-31].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Tripleurospermum inodorum (Linnaeus) Schultz-Bipontinus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-31].
  5. ↑ a b c d e f g h Lucjan Rutkowski, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2 popr. i unowocześnione, 2 dodruk, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2007, s. 481, ISBN 83-01-14342-8.
  6. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b Luc Brouillet: Tripleurospermum Schultz-Bipontinus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-30].
  8. ↑ Tripleurospermum Sch.Bip.. [w:] Compositae. The Global Database [on-line]. TICA. [dostęp 2022-10-30].
  9. ↑ a b c Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
  10. ↑ a b c d e f g h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  11. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-23].
  12. ↑ a b c d František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
  13. ↑ a b c d e f Maruna bezwonna, nadmorska – opis, charakterystyka i zwalczanie. [dostęp 2018-01-23].
  14. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  15. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maruna_bezwonna&oldid=73417380”