Marusia z Bogusławia
Marusia z Bogusławia (oryg. ukr. Маруся Богуславка) – duma powstała najprawdopodobniej do XVII wieku.
Marusia z Bogusławia należy do grupy dum opisujących walki między Kozakami zaporoskimi a Turkami, których bohaterami są postacie fikcyjne, lecz typowe dla środowiska kozackiego[1]. Jej pierwszy autor jest nieznany. Po pierwszym wykonaniu duma weszła do ustnej tradycji kozackiej, ulegając typowym dla utworów swojego gatunku przekształceniom – była równolegle wykonywana przez wielu wędrownych artystów (kobziarzy, lirników), którzy zachowując zasadniczą treść i przesłanie dumy dokonywali mniejszych lub większych zmian w jej tekście[2].
Marusia z Bogusławia porusza temat utraconej ojczyzny i tęsknoty za nią – jej tytułowa bohaterka, chociaż zgodziła się zostać żoną Turka i uważa sama siebie za „zbisurmanioną”, nadal tęskni za ojczystymi stronami. Dowodem jej uczuć jest uwalnianie z tureckiej niewoli Kozaków, których pojmał wcześniej jej mąż[3]. Marusia jest ilustracją tezy, iż człowiek urodzony na Ukrainie nie może być szczęśliwy gdzieś indziej[4]. Zdaniem Włodzimierza Mokrego sposób opisywania zarówno utraconej Ukrainy, jak i warunków traktowania Kozaków przez Turków – wzajemnej nienawiści między nimi świadczą o tym, że Marusia z Bogusławia, podobnie jak inne utwory o tej tematyce, została ułożona przez Kozaka, który naprawdę znalazł się w niewoli tureckiej[2].
Treść[edytuj | edytuj kod]
Akcja utworu rozgrywa się w tureckiej twierdzy na Morzu Czarnym, gdzie uwięzionych jest siedmiuset Kozaków, pojmanych trzydzieści lat wcześniej. Do celi Kozaków wchodzi Marusia – córka prawosławnego duchownego z Bohusławia, wzięta do niewoli w czasie jednej z wypraw tureckich, która zgodziła się wyjść za mąż za Turka, będącego właścicielem Kozaków-niewolników. Oznajmia ona zebranym, że przypada właśnie dzień, w którym prawosławni obchodzą Wielką Sobotę. Kozacy przeklinają dziewczynę, że przypomina im w taki sposób o utraconej ojczyźnie. Marusia prosi, by nie wypowiadali się o niej w ten sposób, i obiecuje, że następnego dnia, w Wielkanoc, gdy jej mąż uda się do meczetu, ona wypuści uwięzionych z ciemnicy. Tak też się dzieje: dziewczyna uwalnia więźniów, prosząc, by uciekali do miast ukraińskich, zaś będąc w Bohusławiu opowiedzieli o niej jej ojcu. Marusia nie chce bowiem, by rodzice za ogromną sumę wykupywali ją z niewoli, czuje się bowiem tego niegodna, „sturczona”, chociaż nadal czuje się przywiązana do ojczyzny.
Dumę po raz pierwszy spisał Pantelejmon Kulisz w okolicach Charkowa na podstawie wariantu wykonywanego przez kobziarza nazwiskiem Ryhorenko. Znane są łącznie jej trzy warianty[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- M. Kasjan, Na ciche wody. Dumy ukraińskie, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 1973
- Włodzimierz Mokry, Od Iłariona do Skoworody. Antologia poezji ukraińskiej XI-XVIII w., Kraków: Universitas, 1996, ISBN 83-7052-422-2, OCLC 830126497.