Maurycy Allerhand

Maurycy Allerhand

Data i miejsce urodzenia	28 czerwca 1868 Rzeszów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	po 10 sierpnia 1942 Lwów, Polska pod okupacją III Rzeszy
profesor nauk prawnych
Specjalność: prawo cywilne
Alma Mater	Uniwersytet Wiedeński
Doktorat	1892 Uniwersytet Wiedeński
Habilitacja	1909
Profesura	1921
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Lwowski

Grobowiec rodziny Allerhandów na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie

Maurycy Allerhand (ur. 28 czerwca 1868 w Rzeszowie, zm. w sierpniu 1942 we Lwowie) – polski prawnik, cywilista, adwokat, profesor Wydziału Prawa Uniwersytetu Lwowskiego, członek Komisji Kodyfikacyjnej RP, członek Trybbunału Stanu.

Życiorys

Pochodził z zamożnej żydowskiej rodziny właściciela ziemskiego. Ukończył polskie gimnazjum w Rzeszowie, gdzie w 1887 zdał maturę (z odznaczeniem), po czym podjął studia na Uniwersytecie Wiedeńskim. Stopień doktora praw uzyskał tam w 1892. W pierwszym okresie życia używał imienia Mojżesz i Moritz.

Po powrocie do Galicji zamieszkał we Lwowie i rozpoczął staż kandydacki do adwokatury (aplikację adwokacką). Adwokatem został po 7 latach przygotowania w 1900 r. W tym czasie był już cenionym autorem publikacji prawniczych, który zamieszczał liczne opracowania w czasopismach krajowych i zagranicznych. Liczne prace zamieszczał w „Przeglądzie Prawa i Administracji”. Był współpracownikiem czasopisma „Reforma Sądowa” w zakresie ustawodawstwa naftowego. Żywo interesował się w tym czasie etnologią, a w szczególności etnologią prawniczą, zamieszczając swoje opracowania w czasopiśmie „Lud”.Wiele prac ogłosił także w języku niemieckim, głównie publikował jednak w języku polskim.

W latach 1909-1910 habilitował się na Uniwersytecie Lwowskim w dziedzinie prawa procesowego na podstawie pracy Podstęp w procesie. Od tego czasu był docentem prywatnym prawa procesowego cywilnego dla wykładu w języku polskim na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Lwowskiego. W 1917 został mianowany docentem z tytułem profesora nadzwyczajnego, a w 1921 Naczelnik Państwa Józef Piłsudski nadał mu tytuł profesora zwyczajnego.

Pełnił funkcję kuratora Towarzystwa Żydowskich Słuchaczy Prawa UJK. Wykładał także na Studium Dyplomatycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. 22 sierpnia 1919 został mianowany członkiem Komisji Kodyfikacyjnej RP. W 1922 z ramienia Koła Żydowskiego został wybrany przez Sejm RP I kadencji członkiem Trybunału Stanu.

Pod koniec 1924 został mianowany komisarzem rządowym kahału lwowskiego i do 1929 był prezesem Żydowskiej Gminy Wyznaniowej. Został członkiem żydowskiej loży masońskiej Izraelickie Stowarzyszenie Humanitarne, z której potem wystąpił. Nie angażował się politycznie, reprezentował postawę pełnej asymilacji z narodem i państwem polskim. Przez cały czas prowadził praktykę adwokacką. Pracował też naukowo: wykładał prawo egzekucyjne, prawo niesporne i konkursowe, historię i organizację sądownictwa, adwokatury i notariatu, prawo ubezpieczeniowe w lotnictwie.

Od 1931 do 1933 kierował Zakładem Prawa Handlowego i Wekslowego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Zapraszał często młodych prawników na seminaria w swym gabinecie. Uczestnikami tych seminariów byli znani później polscy prawnicy: Karol Koranyi, Kazimierz Przybyłowski, Ludwik Dworzak. Do udziału w seminariach prof. Allerhanda przyznawali się też Jerzy Sawicki i Stefan Rozmaryn-Kwieciński.

W latach 1932–1933 ogłosił dwuczęściowy komentarz do Kodeksu Postępowania Cywilnego, w 1935 Komentarz do Kodeksu Handlowego, zaś w 1937 komentarz do Prawa Upadłościowego i postępowania układowego. Jego dorobek naukowy obejmuje ponad 1000 pozycji, w tym prace z zakresu prawa procesowego, cywilnego handlowego i etnografii. Został członkiem pierwszego komitetu redakcyjnego pisma „Nowy Proces Cywilny”, powołanego w 1933.

Po wybuchu II wojny światowej, agresji ZSRR na Polskę i nastaniu okupacji sowieckiej został usunięty z Uniwersytetu Lwowskiego, w związku z czym zatrudnił się wraz z synem w spółdzielni Kultigruszka produkującej drewniane zabawki. W połowie 1940 r. pozwolono mu wykładać na Uniwersytecie, ale jedynie prawo o notariacie.

Po ataku Niemiec na ZSRR i nastaniu we Lwowie 1 sierpnia 1941 roku okupacji niemieckiej został na krótko aresztowany i wyrzucony ze swojego mieszkania przy ul. Jagiellońskiej 20/22. Początkowo mieszkał u syna Joachima na ulicy Sobieskiego, ale w listopadzie 1941 cała rodzina znalazła się w getcie lwowskim. Odmówił przyjęcia stanowiska przewodniczącego Judenratu motywując decyzję podeszłym wiekiem i złym stanem zdrowia. Rękopis dziennika z getta, pt. Zapiski z tamtego świata, przechował w swych papierach prof. Stefan Stasiak. Zostały one opracowane i wydane przez wnuka Leszka Allerhanda w 2003 r. i ponownie, po uzupełnieniach i poprawkach, w 2011 r.

W dniu 10 sierpnia 1942 został wywieziony wraz z żoną i wnukiem do obozu janowskiego, gdzie prof. Maurycy został zamordowany przez policjanta, do którego zaapelował w jego języku. Żona i wnuk Józef prawdopodobnie zostali wywiezieni do KL Bełżec i tam zamordowani. Córka z wnuczką, które mieszkały w Warszawie zginęły w Treblince. Jego syn Joachim (1897–1970), synowa Zinajda (1908–1978) i wnuk Leszek (1931–2018) uciekli z getta i uratowali się z Holokaustu jako jedyni z 35-osobowej rodziny lwowskich Allerhandów.

Symboliczny grób Maurycego Allerhanda i jego żony Salomei znajduje się na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie. W 2009 roku został patronem fundacji prawniczej – Instytut Allerhanda z siedzibą w Krakowie.

Ważniejsze prace

Prawo imion, Lwów 1899.

Umowa pisemna a ustne oświadczenie stron, Lwów 1901.

Kwestye procesowe, Lwów 1902.

Istota wznowienia i restytucji, Lwów 1908.

Podstęp w procesie, Lwów 1907.

Kodeks postepowania cywilnego. Komentarz, Lwów 1932-1933.

Prawo o notarjacie, Lwów 1934.

Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935.

Uzasadnienie projektu prawa upadłościowego, Warszawa 1935.

Prawo upadłościowe. Prawo o postępowaniu układowem. Komentarz, Warszawa 1937.

Bibliografia

• Maurycy Allerhand, Leszek Allerhand: Zapiski z tamtego świata, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2003, wyd. 2, jako: Maurycy Allerhand, Leszek Allerhan, Zapiski z tamtego świata. Zagłada we Lwowie w dzienniku Profesora i wspomnieniach jego wnuka, posłowie Adam Redzik, red. Adam Redzik, Jacek Tokarski, Kraków: Instytut Allerhanda, Wydawnictwo Wysoki Zamek 2011; wyd. 3, Wydawnictwo Wysoki Zamek, Kraków 2023.
• Leszek Allerhand, Żydzi Lwowa. Opowieść, przedmowa Adam Redzik, Kraków-Warszawa 2010; ISBN: 978-83-931113-0-5; 978-83-931222-0-2
• Recenzja: A Redzik w: „Rocznik Lwowski” 2004
• Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 132–133. ISBN 978-83-7188-964-6.
• Radwan Adam, Integracyjny wymiar życia i dzieła Maurycego Allerhanda – w 140. rocznicę urodzin, „Czasopismo Kwartalne Całego Prawa Handlowego, Upadłościowego oraz Rynku Kapitałowego” (HUK) 2008, nr 2 (4), s. 311-316.
• Radwan Arkadiusz, Redzik Adam, O dwóch dwudziestoleciach i trzech jubileuszach prawa handlowego w Polsce, „Przegląd Prawa Handlowego” 2009, nr 9, s. 4-8.
• Radwan Arkadiusz, Świadectwo, ślad, symbol, spuścizna – pamięci adwokata i profesora Maurycego Allerhanda w 70. rocznicę śmierci, „Palestra” 2012, nr 11-12, s.  
• Adam Redzik, W sprawie okoliczności śmierci profesora Maurycego Allerhanda, „Kwartalnik Historii Żydów” 2005, nr 2 (214), s. 174-183.
• Adam Redzik, Maurycy Allerhand (1868-1942) – w 150-lecie urodzin, „Palestra” 2018, nr 7-8, s. 159-173.
• Adam Redzik, Poczet Jurystów i Ekonomistów Polskich (1): Maurycy Allerhand (1868-1942) – patron „Głosu Prawa” 2018, „Głos Prawa" 2018, nr 1-2, s. 141-155.

Linki zewnętrzne

• A. Redzik, Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1939–1945
• Dzieła Maurycego Allerhanda w bibliotece Polona