Mauzoleum Hindenburga

![]() Widok ogólny z lotu ptaka w 1944 | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Typ budynku | |
Architekt | |
Rozpoczęcie budowy |
1924 |
Ukończenie budowy |
1927 |
Ważniejsze przebudowy |
1934–1935 |
Zniszczono |
21–23 stycznia 1945, 1949 |
Położenie na mapie Olsztynka ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego ![]() | |
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego ![]() | |
Położenie na mapie gminy Olsztynek ![]() | |
![]() |


Mauzoleum Hindenburga (niem. Tannenberg-Denkmal) – mauzoleum marszałka Paula von Hindenburga, które znajdowało się pomiędzy Olsztynkiem i Sudwą. Obiekt wybudowany w latach 1924–1927 pierwotnie jako pomnik poległym obok cmentarza wojennego bitwy pod Tannenbergiem (sierpień 1914), w latach 1934–1935 przebudowany. Od 1934 roku pełnił rolę mauzoleum Hindenburga. W styczniu 1945 roku został wysadzony w powietrze przez Niemców, następnie rozebrany po wojnie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W latach 1924–1927 obok cmentarza wojennego bitwy pod Tannenbergiem wybudowano pomnik poległym żołnierzom. W propagandzie Niemiec zwycięska bitwa pod Tannenbergiem miała być rewanżem za przegraną w pobliżu bitwę pod Grunwaldem, choć w obu starciach mieli oni zupełnie innych przeciwników (odpowiednio Imperium Rosyjskie i Państwo Polskie).
7 sierpnia 1934 uroczyście pochowano tam zmarłego marszałka Paula von Hindenburga – dowódcę wojsk pruskich spod Tannenberga, a obiekt przemianowano na Mauzoleum. W pogrzebie brał udział Adolf Hitler. 2 października 1935 trumnę ze zwłokami Hindenburga przeniesiono do specjalnie przygotowanego w jednej z wież Podwórca Honorowego (niem. Ehrenhof). Czas pomiędzy oboma pochówkami wykorzystano na przebudowę wnętrza obiektu (m.in. wzniesienie centralnego ołtarza pod monumentalnym krzyżem, zagłębienie dziedzińca celem utworzenia trybun i aranżacja krypty von Hindenburgów).
W III Rzeszy Mauzoleum stało się celem licznych wycieczek i manifestacji.
3 sierpnia 1944 w mauzoleum pochowano gen. Kortena, zmarłego wskutek obrażeń odniesionych w zamachu na Hitlera w Wilczym Szańcu. W styczniu 1945 r. Niemcy w ostatniej chwili zdążyli wywieźć szczątki von Hindenburgów. W kilka dni później pomnik został częściowo wysadzony w powietrze przez wycofujący się Wehrmacht. Nierozszabrowane resztki stały jeszcze do początku lat 50.[1], kiedy rozpoczęto definitywną rozbiórkę.
Porozbiórkowe płyty granitowe trafiły do Warszawy, gdzie użyto ich m.in. do budowy schodów pomiędzy poziomem ulicy a parterem gmachu KC PZPR oraz cokołu znajdującego się naprzeciwko pomnika Partyzanta[2]. Część wykorzystano do budowy stojącego do dziś Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej (obecna nazwa: Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej) w Olsztynie.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Forma architektoniczna budowli przypominać miała, w założeniu twórców, krąg bloków kamiennych ze Stonehenge, uważany za starogermańskie miejsce kultu. Autorami projektu byli berlińscy architekci Walter i Johannes Krügerowie. Odpowiednikiem „starogermańskich” bloków kamiennych ze Stonehenge było osiem dwudziestometrowych wież połączonych murami i ustawionych tak, że całość tworzyła okrąg. Do budowy użyto czerwonej cegły – materiał ten wywoływać miał skojarzenia z zamkami krzyżackimi. Wieże miały swoje tematy przewodnie – tj. Sztandarowa, Żołnierska i Generalska, chociaż ich ostateczne przeznaczenie nie zostało do końca ustalone. Pomiędzy wieżami znajdował się szereg nisz do przyszłej aranżacji. Znana jest jedna – mozaika na cześć „Poległych Towarzyszy Lotników i Pilotów”. Zniszczenia I wojny światowej upamiętniały wykute w granicie herby czternastu miast wschodniopruskich, które najbardziej ucierpiały w jej wyniku. Po wojnie, między monumentem a pobliskim Olsztynkiem na miejscu cmentarza wojennego powstał park o powierzchni 7,5 ha.

Charakterystyka wież według numeracji oryginalnej – numeracja w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara:
- Wieża 1 (północna). Na parterze jedyne wejście na dziedziniec. Pomieszczenia dla wartowników na górnym piętrze. Obok drzwi wejściowych tablica z brązu z cytatem przemowy Hindenburga wygłoszonej 18 września 1927 w kwestii odrzucenia tzw. kłamstwa wojennego (odrzucenie odpowiedzialności Niemiec za wywołanie I wojny światowej).
- Wieża 2. Tymczasowe miejsce pochówku Hindenburga w okresie od 7 sierpnia 1934 do 2 października 1935. Docelowo miała być poświęcona wysiłkom narodu niemieckiego podczas I wojny światowej, ale nigdy jej nie ukończono.
- Wieża 3 (zachodnia). Podzielona na 3 pietra i poświęcona historii militarnej Prus Wschodnich od czasów prehistorycznych do czasów III Rzeszy.
- Wieża 4 – Sztandarowa. Zawierała kopie sztandarów wszystkich pruskich jednostek biorących udział w Bitwie Mazurskiej pod Tannenbergiem 1914 r.
- Wieża 5 (południowa) – Nieznanego Żołnierza, a następnie Hindenburga. Na parterze grobowce Hindenburga i jego żony, na piętrze 4-metrowy posąg Hindenburga wykuty w bloku porfiru.
- Wieża 6 – Żołnierska. Poświęcona zwykłemu żołnierzowi, wyłożona naściennymi mozaikami ilustrującymi epizody żołnierskiego życia. Na dachu platforma widokowa dla odwiedzających.
- Wieża 7 (wschodnia). Poświęcona ofiarom I wojny światowej, zawierała na parterze kaplicę, na piętrze archiwum.
- Wieża 8 – Generalska. Poświęcona 15 pruskim generałom dowodzącym w Bitwie Mazurskiej pod Tannenbergiem 1914 r. Zawierała ich popiersia.
Krypta Hindenburga
[edytuj | edytuj kod]

Serce monumentu stanowiła krypta, w której pochowano dwudziestu nieznanych żołnierzy. Po śmierci Paula von Hindenburga – zwycięzcy bitwy pod Tannenbergiem i prezydenta Rzeszy – prochy ich przeniesiono do dwóch krypt bocznych, by zwolnić miejsce dla sarkofagów Hindenburga i jego małżonki. Kryptę tę nazywano od tej pory jego imieniem. Pogrzeb Hindenburga odbył się 7 sierpnia 1934 roku w obecności Adolfa Hitlera. 2 października 1935 roku szczątki Hindenburga złożono w wieży południowej[3]. 19 stycznia 1945 szczątki Hindenburga załadowano na wojskowe ciężarówki i wywieziono do Królewca. W dniach 21–23 stycznia 1945, z rozkazu Hansa Georga Reinhardta, wycofujące się wojska niemieckie za pomocą ładunków wybuchowych wysadziły monument w powietrze, aby uchronić go przed zbezczeszczeniem przez wroga. Trumny Hindenburga i jego małżonki ewakuowano 25 stycznia z Królewca drogą morską na krążowniku „Emden”, następnie z Piławy przez transportowiec „Pretoria”[4].
Obiekty towarzyszące
[edytuj | edytuj kod]W odległości 300 m od mauzoleum wzniesiono Pomnik Lwa ku pamięci poległych żołnierzy 147. Pułku Piechoty autorstwa Michelangelo Pietrobelliego. Pomnik pierwotnie ustawiony był na 8-metrowym, piramidalnym cokole przetrwał wysadzenie i rozbiórkę mauzoleum, ale zaginął. 20 maja 1993 figura lwa została przypadkowo odnaleziona w jednych z posowieckich koszar, następnie została usytuowana na małym cokole na placu przed ratuszem w Olsztynku.
W pobliżu pomnika znajdował się również Pomnik pamięci dla padłych koni, stworzony przez córkę inicjatora pomnika w postaci wodopoju.
Badanie archeologiczne
[edytuj | edytuj kod]W 2016 zapadła decyzja realizacji projektu z budżetu obywatelskiego Olsztynka „Odkrycie tajemnic pomnika Tannenbergu”. Głównym celem była krypta z sarkofagiem feldmarszałka Rzeszy, dodatkowo inne sarkofagi oraz elementy wyposażenia. Wykonanie projektu wymagałoby wydobycia ton gruzu i współpracy saperów, ponieważ w rumowisku mogą wciąż znajdować się niewybuchy[5]. W październiku 2017 r. burmistrz podjął decyzję o rezygnacji z realizacji projektu w obawie przed propagowaniem totalitaryzmu[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zdjęcie z 1953 roku
- ↑ Andrzej Skalimowski , Dom Partii. Historia Gmachu KC PZPR w Warszawie, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2010, ISBN 978-83-7543-170-4, OCLC 750883570 .
- ↑ M. Młotek , Tajemnice pogranicza, Kraków 2013 .
- ↑ Maciej Sobański. Niemiecki krążownik lekki Emden (III). Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 4/2004. XIV (66), s. 27, 2004. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X.
- ↑ Zbadają tajemnicę pomnika Tannenberg. Koszt to 100 tys. zł. olsztyn.wyborcza.pl, 2016-09-30. [dostęp 2016-09-30].
- ↑ Marcin Boguszewski , Nie będzie badań archeologicznych dawnego Mauzoleum Hindenburga w Olsztynku [online], Dzieje.pl [dostęp 2021-02-09] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Bogumił Kuźniewski: Tannenberg-Denkmal i jego dzieje. Dom Warmiński. [dostęp 2012-03-17]. (pol.). – przedruk artykułu Bogumiła Kuźniewskiego z gazety „Albo” z sierpnia 1994 roku.
- Cezary Bazydło: Mauzoleum Hindenburga. Dzieciństwo i młodość w Prusach Wschodnich. [dostęp 2009-04-16]. (pol.).
- Tannenberg-Nationaldenkmal. [dostęp 2009-04-16]. (niem.).
- Das Reichsehrenmal Tannenberg. [dostęp 2009-04-16]. (niem.).
- Tannenberg-Denkmal - kult pamięci!. [dostęp 2024-05-06].