Maya Deren

Maya Deren

Maya Deren występująca w filmie Sieci popołudnia (1943), którego była także reżyserką
Prawdziwe imię i nazwisko	Eleanora Derenkowska
Data i miejsce urodzenia	29 kwietnia?/12 maja 1917 Kijów
Data i miejsce śmierci	13 października 1961 Nowy Jork
Zawód	reżyserka, aktorka, tancerka, choreografka, antropolożka
Współmałżonek	Gregory Bardacke (1935–1938) Alexandr Hackenschmied (1942–1947) Teiji Itō 1960–1961)

Maya Deren, właśc. Eleanora Derenkowska (ur. 29 kwietnia^?/12 maja 1917 w Kijowie; zm. 13 października 1961 w Nowym Jorku) – pionierka amerykańskiej awangardy filmowej, tancerka i choreografka, antropolożka.

Życiorys

Maya Deren urodziła się w Kijowie, w rodzinie żydowskiej inteligencji, jako Eleanora Derenkowska, córka Marii z domu Fiedler i Salomona Derenkowskiego. Zgodnie z rodzinną legendą, imię nadała jej matka, zainspirowana postacią włoskiej aktorki Eleonory Duse.

W 1922 roku rodzina Derenkowskich wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych, osiedlając się w Syracuse w stanie Nowy Jork. Niedługo potem ojciec małej „Elinki”, dyplomowany psychiatra, znalazł zatrudnienie w Syracuse State School for Mental Defectives. Po ukończeniu edukacji podstawowej i średniej w Syracuse, Eleanora wyjechała do Genewy. W latach 1930–1933 pobierała nauki w Ecole Internationale de Genève, międzynarodowej szkole prowadzonej pod auspicjami Ligi Narodów.

Powróciwszy do USA, Deren podjęła studia w zakresie dziennikarstwa i nauk politycznych na Uniwersytecie Syracuse. Tam też poznała swego pierwszego małżonka Gregory'ego Bardacke'a, silnie zaangażowanego w ruch socjalistyczny. Para rozwiodła się w roku 1938. Po przeprowadzce do Nowego Jorku (1935), Deren podjęła studia na Uniwersytecie Nowojorskim (licencjat w roku 1936), następnie uczęszczała do prestiżowej New School for Social Research. W roku 1939 ukończyła studia magisterskie w dziedzinie literatury w Smith College w Northampton w stanie Massachusetts, uczelni będącej ważnym ośrodkiem myśli feministycznej. Przygotowana przez nią rozprawa nosiła tytuł The Influence of the French Symbolist School of Anglo-American Poetry (Wpływ francuskiej szkoły symbolistycznej na poezję anglo-amerykańską).

W latach 1940–1942 Deren pracowała jako asystentka Katherine Dunham, tancerki, choreografki i antropolożki zgłębiającej kulturowe dziedzictwo Karaibów. Badania Dunham poświęcone rytuałom voodoo w dużej mierze ukształtowały profil zainteresowań przyszłej autorki Divine Horsemen.

Przebywając w Los Angeles w 1941 roku, Deren poznała Aleksandra Hackenschmieda, jednego z pionierów czeskiej, a potem amerykańskiej awangardy filmowej, który wyemigrował z Pragi do Nowego Jorku w 1939 roku. W 1942 roku para wstąpiła w związek małżeński, który trwał przez pięć lat. To właśnie za namową drugiego męża artystka przyjęła imię „Maya”, kojarzące się z hinduistyczną boginią iluzji, a także z matką Siddharthy Gautamy. W roku 1943 powstały Sieci popołudnia (ang. Meshes of the Afternoon), wspólne filmowe dzieło Deren i Hackenschmieda, utrzymane w surrealistycznej konwencji, należące do najwybitniejszych obrazów w historii awangardowego, eksperymentalnego kina. Trzy lata później Deren opublikowała teoretyczną rozprawę poświęconą sztuce filmowej: An Anagram of Ideas on Art, Form and Film (zgodnie z tytułem, zawartą w intrygującej „anagramowej” formie).

Rok 1946 okazał się niezwykle istotny dla Eleanory-Mai. Wówczas bowiem Fundacja Pamięci Johna Simona Guggenheima przyznała jej stypendium w uznaniu za wybitne osiągnięcia kinematograficzne. Poza Sieciami popołudnia, nagroda dotyczyła również takich filmów, jak: At Land (1944), A Study in Choreography for Camera (1945) oraz Ritual in Transfigured Time (1946). Dzięki środkom ze stypendium, w 1947 roku artystka wyprawiła się po raz pierwszy na Haiti, gdzie początkowo miała spędzić jedynie osiem miesięcy, studiując lokalne formy tańca. Jednakże, zderzenie z fascynującym światem les Invisibles – haitańskich „niewidzialnych” bóstw, zaowocowało pogłębionymi studiami dokonywanymi w trakcie znacznie dłuższego pobytu, zawartymi w książce opatrzonej tytułem Divine Horsemen. The Living Gods of Haiti. Rozprawa o „boskich jeźdźcach” – do której słowo wstępne napisał antropolog Joseph Campbell – została wydana po raz pierwszy w 1953 roku.

W 1960 roku, na krótko przed śmiercią, artystka poślubiła japońskiego muzyka, reżysera i performera Teiji Itō. Zmontował on obszerny materiał filmowy przywieziony przez Deren z Karaibów. Skomponowany przezeń dokument, wyprodukowany z pomocą drugiej małżonki Cherel Itō i wydany w 1977 roku, nosi ten sam tytuł co książka: Divine Horsemen. The Living Gods of Haiti. Itō był również autorem muzyki do kilku filmów Deren. Po śmierci Mai w 1961 roku Teiji rozsypał jej prochy u stóp góry Fudżi.

Wybrane dzieła filmowe

• Sieci popołudnia (ang. Meshes of the Afternoon), reż. Maya Deren i Alexander Hammid, 1943, 14'.
• The Witch's Cradle, reż. Maya Deren, 1943, 13', (z udziałem Marcela Duchampa).
• At Land, reż. Maya Deren, 1944, 15', (m.in. z udziałem Johna Cage'a).
• A Study in Choreography for Camera, reż. Maya Deren, 1945, 3'.
• Ritual in Transfigured Time, reż. Maya Deren, 1946, 14', (m.in. z udziałem Rity Christiani i Anaïs Nin).
• The Private Life of a Cat, reż. Maya Deren i Alexander Hammid, 1947, 29'.
• Medusa, reż. Maya Deren, 1949, 10', dzieło nieukończone, (z udziałem Jean Erdman).

Wybrane publikacje autorstwa Mai Deren

• Maya Deren, An Anagram of Ideas on Art, Form and Film, Alicat Book Shop Press, Yonkers NY 1946.
• Maya Deren, Divine Horsemen. The Living Gods of Haiti, Vanguard Press, New York 1953; Thames & Hudson, London 1953; [Zob. wyd. pol.: M. Deren, Taniec nieba i ziemi. Bogowie haitańskiego wudu, tłum. Małgorzata Wiśniewska, Zbigniew Zagajewski, Wydawnictwo A, Kraków 2000.]

Filmy poświęcone Mai Deren

• Invocation: Maya Deren, reż. Jo Ann Kaplan, Wielka Brytania 1987, 53'.
• In the Mirror of Maya Deren (oryg. Im Spiegel der Maya Deren), reż. Martina Kudláček, Austria 2002, 103'.

Bibliografia

• Clark, Vèvè A.; Hodson, Millicent; Melton, Hollis; Neiman, Catrina (eds.), The Legend of Maya Deren. A Documentary Biography and Collected Works, p. 1 & 2, Anthology Film Archives: Film Culture, New York 1988.
• Nichols, Bill (ed.), Maya Deren and the American Avantgarde, University of California Press, 2001.
• Rhodes, John David, Meshes of the Afternoon, Palgrave Macmillan, London 2011.
• Stępnik, Małgorzata, The artist, the explorer, the „initiate”. Spiritual journeys of Maya Deren, (in:) Art in Jewish Society, eds. Jerzy Malinowski, Renata Piątkowska, Małgorzata Stolarska-Fronia, Tamara Sztyma, Polish Institute of World Art Studies & Tako Publishing House, Warsaw-Toruń 2016, p. 101-108. ISBN 978-83-62737-91-8.
• Stępnik, Małgorzata, Lustra, maski, sobowtóry... Maya Deren i jej siostry w maskaradzie, (w:) Outsiderzy, mistyfikatorzy, eskapiści w sztuce XX wieku. Studium postaw twórczych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016, s. 103-134. ISBN 978-83-7784-821-0.

Linki zewnętrzne

• https://jwa.org/encyclopedia/article/deren-maya
• Maya Deren, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-07]  (ang.).
• https://magivanga.wordpress.com/2012/04/17/maya-deren-1917-1961/