Mecz śmierci

Ukraiński afisz zapowiadający rewanż

Mecz śmierci (ukr. Матч смерті, ros. Матч смерти) – określenie nieoficjalnego meczu piłkarskiego z 1942 roku, który odbył się pomiędzy byłymi piłkarzami radzieckiej ligi (w większości Dynama Kijów) a żołnierzami Luftwaffe 9 sierpnia w Kijowie. Mecz wygrali piłkarze ukraińscy. Wielu z nich zostało później aresztowanych i wysłanych do obozów pracy, gdzie niektórzy z nich zmarli.

Tło

Piłka nożna stała się bardzo popularna w Związku Radzieckim, a szczególnie na Ukrainie w latach 30. XX wieku. W tamtym czasie najlepszą ukraińską drużyną było Dynamo Kijów. W ZSRR piłka nożna była zarządzana przez państwo. Dynamo w lidze w roku 1938 było czwarte, ale gorzej szło tej drużynie w sezonach 1939 oraz 1940.

Sezonu 1941 nie dokończono z powodu ataku Niemiec na ZSRR, który rozpoczął się 22 czerwca 1941 roku. Niektórzy z zawodników Dynama, którzy bronili Kijowa, trafili do obozów koncentracyjnych.

Start Kijów

Bramkarz Dynama Mykoła Trusewicz znalazł pracę w kijowskiej Piekarni nr 1. Dołączyło do niego później kilku innych byłych kolegów z drużyny, a Józef Kordik, inżynier z Moraw i dyrektor piekarni zachęcił ich do utworzenia drużyny piłkarskiej. W ciągu następnych kilku tygodni sformowano drużynę i nazwano ją Start. Składała się ona z ośmiu byłych graczy Dynama i trzech Łokomotywu. 7 czerwca 1942 roku Start rozegrał pierwszy mecz w lokalnej lidze, utworzonej przez Georgija Szwecowa, wygrywając 7:2 z jego drużyną, Ruchem.

W 1942 Start rozegrał kilka meczów, głównie z drużynami złożonymi z żołnierzy garnizonów okupacyjnych, wygrywając wszystkie:

Data	Przeciwnik	Wynik
21 czerwca	węgierski garnizon	6:2
5 lipca	rumuński garnizon	11:0
12 lipca	pracownicy kolejowi	9:1
17 lipca	RSG	6:0
19 lipca	MSG.Wal	5:1
21 lipca	MSG.Wal	3:2
6 sierpnia	Flakelf	5:1

Mecz

Skład drużyny Start

• Mykoła Trusewicz
• Ołeksij Kłymenko
• Iwan Kuźmenko
• Mychajło Swiridowski
• Mykoła Korotkych
• Fedir Tiutczew
• Mychajło Putystin
• Wasyl Suchariew
• Wołodymyr Bałakin
• Mychajło Melnyk
• Makar Honczarenko

Protokół meczu

Zespół Luftwaffe, Flakelf, poprosił o rewanż, który został zaplanowany na 9 sierpnia na stadionie Zenitu, przy widowni liczącej 2000 osób. Według wersji wydarzeń spopularyzowanej w czasach ZSRR, piłkarze Startu zostali ostrzeżeni, że jeśli wygrają, to mogą ponieść kary.

Przebieg jedynie pierwszej połowy został udokumentowany – drużyna Flakelfu pierwsza zdobyła bramkę, jednak Start zdołał wyrównać – Iwan Kuźmenko zdobył gola strzałem z dystansu. Następne 2 bramki zdobył Honczarenko i po 45 minutach było 3:1. W drugiej połowie obie drużyny strzeliły po 2 bramki i mecz zakończył się wynikiem 5:3.

Po meczu

Tydzień później, 16 sierpnia, Start pokonał Ruch 8:0. Wkrótce po tym meczu, kilku piłkarzy Startu zostało zaaresztowanych i torturowanych przez Gestapo; oskarżono ich o bycie członkami NKWD. Część zesłano do obozu koncentracyjnego w Babim Jarze; w lutym 1943 zginęli tam Kuźmenko, Kłymenko i Trusewicz.

Popularyzacja

Izwiestija była pierwszą gazetą, która wspomniała o egzekucji na piłkarzach. Relacja ta miała miejsce w wydaniu z 16 listopada 1943, ale nie wspomniano w niej o meczu.

Na „mecz śmierci” zaczęto w ZSRR zwracać uwagę szczególnie po roku 1958, kiedy to Petro Sewerow napisał w gazecie „Wieczorny Kijów” artykuł pt. „Ostatni pojedynek”. Rok później Sewerow, wraz z Naumem Chalemskim, wydał książkę pod tym samym tytułem.

Historia stała się bardzo popularna w Związku Radzieckim, szczególnie na Ukrainie. Na podstawie tej historii nakręcono dwa filmy: Trzecia część (1964) oraz Mecz śmierci.

Inspirowane „meczem śmierci” są również dwa filmy spoza ZSRR: węgierski pt. Dwie połowy w piekle (1961) oraz amerykański pt. Ucieczka do zwycięstwa (1981). O meczu opowiada także powieść Jamesa Riordana, Mecz śmierci.

We współczesnej kulturze najbardziej spopularyzował temat rosyjski film Mecz Andrieja Maljukowa (2012), przez środowiska nacjonalistyczne na Ukrainie odebrany jako antyukraiński.

Wątpliwości

Źródła nie wskazują, jakoby aresztowania i śmierć piłkarzy miały związek z rozegraniem „meczu śmierci”. Naoczni świadkowie (w tym Honczarenko, w wywiadzie przeprowadzonym z nim przez Radio Kijów) zaprzeczają wysuwaniu gróźb pod adresem radzieckich zawodników przed meczem. Aresztowanie i śmierć Mykoły Korotkycha nastąpiły prawdopodobnie w związku z jego rzeczywistą przynależnością do NKWD.