Menander Protektor

Menander Protektor (gr. Μένανδρος Προτίκτωρ) – historyk bizantyński; urodził się ok. połowy VI w. w Konstantynopolu jako młodszy syn nieznanego nam bliżej Eufratasa. Ukończywszy studia prawnicze przez pewien czas pracował w zawodzie adwokata, które to zajęcie dość szybko jednak porzucił oddając się uciechom życia w stolicy. Po objęciu rządów w Bizancjum przez Maurycjusza (582 r.), prawdopodobnie zmuszony problemami finansowymi wstąpił do gwardii cesarskiej (protectores domestici) - stąd jego przydomek. Za namową władcy Menander poświęcił się badaniom historycznym, których zwieńczeniem była, powstała ok. roku 583/584 Historia składająca się z 8 ksiąg obejmujących zakres lat 558-582.

Dzieło to nie przetrwało wprawdzie w całości do naszych czasów, zachowało się jednak ponad sześćdziesiąt, przeważnie dość obszernych fragmentów ze wszystkich ksiąg. Zostały one zawarte w tzw. Księdze Suda - leksykonie bizantyńskim z X wieku, oraz w trzech zbiorach sporządzonych na polecenie cesarza Konstantyna VII Porfirogenety:

Excerpta de legationibus barbarorum ad Romanos
Excerpta de legationibus Romanorum ad Gentes
Excerpta de sententiis

Praca Menandra uznawana jest powszechnie za źródło o dużej wiarygodności. Jej autor jako wyższej rangi członek dworu cesarskiego miał dostęp do dokumentów państwowych, sprawozdań dyplomatycznych itp. Prawdopodobnie czerpał też z prac innych historyków tej epoki (np. z zachowanego we fragmentach dzieła Piotra Patrycjusza). Ponadto część opisywanych wypadków znał z własnego doświadczenia.

Jego dzieło pomyślane zostało jako kontynuacja pracy innego historyka, Agatiasza Scholastyka - O panowaniu Justyniana opisującej wydarzenia z lat 552-558. Menander przewyższa swego poprzednika jakością i obiektywizmem podawanych informacji, co z punktu widzenia bizantynistów jest niewątpliwie istotniejsze od pewnych ułomności stylistycznych jakie wytykają mu filolodzy.
Znaczenie zachowanych fragmentów Historii Menandra jest tym większe, że stanowią one jedyne źródło do dziejów Bizancjum w latach 558-582.

Wydania źródłowe (w oryginale)

B. G. Niebuhr, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Pars I, Bonn 1829, s. 281-444
C. W. Müller, Fragmenta historicorum Graecorum, IV, Paryż 1851, s. 200-269
L. Dindorf, Historici Graeci minores, II, Lipsk 1871, s. 1-131

Przekłady na języki nowożytne

S. Destunis Византийские историки, V, Sankt Petersburg 1860, s. 313-470
R. C. Blockley, The History of Menander the Guardsman, Liverpool 1985

Bibliografia

Barry Baldwin, Menander Protector, Dumbarton Oaks Papers 32 (1978), s. 99–125
Oktawiusz Jurewicz, Historia literatury bizantyńskiej, Wrocław 1984, s. 45-46