Przejdź do zawartości

Merecz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Merecz
Merkinė
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Litwa

Okręg

 olicki

Populacja (2001)
• liczba ludności


1434

Kod pocztowy

LT-65035

Położenie na mapie Litwy
Mapa konturowa Litwy, na dole znajduje się punkt z opisem „Merecz”
Ziemia54°09′50″N 24°11′10″E/54,163889 24,186111

Merecz (lit. Merkinė) – miasteczko na południowym zachodzie Litwy, na historycznym szlaku z Warszawy do Wilna, u ujścia Mereczanki do Niemna.

Miejsce śmierci króla Polski Władysława IV Wazy.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

I Rzeczpospolita

[edytuj | edytuj kod]
Dom, w którym zmarł król Polski Władysław IV Waza

W XIV wieku wzniesiono tam zamek obronny, znany w źródłach krzyżackich z 1377 roku pod nazwą Merkenpille. Okoliczne lasy były ulubionym miejscem polowań urządzanych przez wielkich książąt litewskich i królów polskich. W 1418 roku król Władysław II Jagiełło przebywał w Mereczu w okresie świąt Bożego Narodzenia, a w 1421 roku przyjmował tam posłów czeskich, ofiarujących mu koronę. W 1501 roku wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk nadał część lasów mereczeńskich Michałowi Glińskiemu. W tym czasie w rejonie Merecza rozwinęło się osadnictwo wiejskie. Osady były zakładane głównie przez ludność litewską. W późniejszym czasie zamek mereczeński rozbudowano i często był nazywany zamkiem królowej Bony.

Miasto otrzymało prawa miejskie (lokacja na prawie magdeburskim) od króla Zygmunta II Augusta w 1569 roku wraz z herbem (Jednorożec). Merecz położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie trockim województwa trockiego[1].

W Mereczu zmarł 20 maja 1648 roku król polski i wielki książę litewski Władysław IV, a w 1744 roku książę Michał Serwacy Wiśniowiecki, wojewoda wołyński i hetman wielki litewski, ostatni z męskich potomków książęcej rodziny Wiśniowieckich. Po jego śmierci majątki Wiśniowieckich przeszły w ręce rodów Ogińskich, Zamoyskich i Mniszchów. Na mocy uchwały sejmu Rzeczypospolitej zebranego w Grodnie (tzw. sejm grodzieński (1793)), podjętej 23 września 1793 roku, Merecz wyznaczono na stolicę województwa.

Pod zaborami

[edytuj | edytuj kod]
Merecz w XIX w. (Napoleon Orda)

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku miasto przeszło pod panowanie Rosji. W okresie wojny Napoleona z Rosją (1812) Merecz uległ poważnym zniszczeniom. 2 września 1838 roku wójt/burmistrz Merecza P. [Piotr?] Derwiński w imieniu mieszkańców zwrócił się z pismem do rosyjskiego ministra Kiesielowa o odszkodowanie w wysokości 10 tys. rubli za szkody i straty, jakie miasto poniosło w czasie wojen napoleońskich (1812–1814). Przy tej okazji powoływał się na przywileje, jakie Merecz otrzymał od królów polskich i wielkich książąt litewskich. Sprawa była rozpatrywana w sądzie w 1840 roku, ale nie została rozwiązana. W związku z tym mieszkańcy Merecza zwrócili się od odszkodowanie do ministra skarbu rządu rosyjskiego, ten z kolei odesłał ich prośbę do generała-gubernatora w Wilnie, który odpowiedział negatywnie. W XIX wieku koło Merecza przebiegała granica celna między Królestwem Polskim i Cesarstwem Rosyjskim, a okolice miasta słynęły z przemytu wódki.

Merecz ok. 1912

W połowie XIX wieku rozebrano dawny klasztor, a na miejscu ratusza wzniesiono cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego[2]. Zachował się natomiast gotycki kościół parafialny ufundowany przez króla Władysława Jagiełłę. Według przekazu Zygmunta Glogera przy drodze do Turgiel znajdował się neogotycki pałac Oktawiusza Choiseul-Gouffiera, po którym pozostała tylko 14-metrowej wysokości kaplica z połowy XIX wieku. W Mereczu istniał młyn turbinowy, który spłonął w 1908 roku. Przed 1914 rokiem okolice miasteczka opustoszały wskutek słabych gleb i masowej emigracji do Ameryki. W wyniku I wojny światowej Merecz znalazł się w granicach Pierwszej Republiki Litewskiej.

Incydent polsko-litewski w 1919 roku

[edytuj | edytuj kod]

W lipcu 1919 roku w Mereczu doszło do antypolskiego incydentu. Sołtys o nazwisku Janulis oraz jego syn otrzymali od litewskich władz karę po 25 uderzeń stemplem na gołe ciało za to, że otwarcie deklarowali narodowość polską. Wyrok został wykonany naprzeciwko okien plebanii miejscowej parafii katolickiej. W tym okresie służyli tam proboszcz Rylikowski (Rybikowski) i ksiądz Bakszyn (Bakszyc). Obaj uważali się za Litwinów i z niechęcią odnosili się do Polaków. W czasie egzekucji stali w oknach plebanii, uśmiechali się z zadowoleniem i komentowali: Polakom tak i trzeba. Wkrótce potem, w dniach 7, 8 i 9 lipca 1919 roku Merecz został zajęty przez dwa szwadrony polskie, które przybyły w nieodległych terytoriów pod polską administracją. Dowiedziawszy się od miejscowych mieszkańców o incydencie, żołnierze polscy postanowili zabrać obu księży ze sobą. Wydarzenie to spotkało się z rewanżem ze strony litewskiej – komenda litewska aresztowała 40 mieszkających w Mereczu Polaków. Ponieważ nie udało im się postawić żadnych zarzutów, Litwini wydali im polecenie posprzątania pomieszczenia pełnego odchodów, śpiewając pieśń „Boże, coś Polskę”. Zdarzenie to wstrząsnęło mieszkańcami Merecza, w tym także miejscowymi Litwinami i Żydami[3][4].

Po I wojnie światowej

[edytuj | edytuj kod]

Po Traktacie Ryskim w 1921 r. Merecz był na terytorium RP. Na początku lat 20 XX wieku w Mereczu znajdował się tajny sztab czwartej grupy operacyjnej podległej Białoruskiej Partii Socjalistyczno-Rewolucyjnej, która dążyła do utworzenia niezależnej Republiki Białoruś. Dowódcą grupy był Wiaczesław Razumowicz ps. „Chmara”. W składu sztabu wchodzili księża katoliccy ks. Bakszic i ks. Blazujelis, prof. gimnazjum Korczyński i Razumowicz. Grupa ta współpracowała ze sztabem generalnym armii litewskiej i w razie wojny Litwy z Polską miała współpracować z armią litewską. Organizacja ta przez niektórych historyków określana jest jako Bractwo Włościan Białorusinów (19211922), została rozbita przez polską policję w marcu 1922 r.

W okresie II wojny światowej ludność żydowska Merecza została w większości wymordowana i pochowana w zbiorowych mogiłach w pobliskim lesie. Okolice Merecza są obszarem Dzukijskiego Parku Narodowego (Dzūkija National Park).

Cmentarz w Mereczu wraz z drewnianą kaplicą jest ogrodzony i położony w pięknym sosnowym lesie. Na cmentarzu bardzo dużo starych grobów z nazwiskami po polsku. Na pięknym wzgórzu obok kaplicy (za szkołą) jest góra krzyży (nie jest ona tak popularna jak Święta Góra pod Szawlami - Zbigniew Harbuz) - miejsce pamięci poświęcone ludziom tamtejszym, bohaterom którzy zginęli w czasie wojny i w czasie powojennym[5][6]. Obecnie Merecz liczy ok. 1,4 tys. mieszkańców.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Wybrane zabytki:
  • Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - gotycko-renesansowy. Zbudowany w XIV wieku, przebudowany w 1648.
  • Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego - obecnie muzeum historyczno-krajoznawcze
  • Grodzisko na wzgórzu. Pozostałości zamku (majdan o rozmiarach 7×15 m i resztki wałów). Zamek istniejący w XIV wieku miał bronić linii Niemna przed atakami krzyżaków. Kilkakrotnie zdobywany i niszczony, ostatecznie stracił znaczenie po wojnie trzynastoletniej i został opuszczony na przełomie XV i XVI wieku.
  • Słupy z 1579, które wyznaczały ówczesne granice miasta. Pierwotnie istniały 4 słupy, do czasów współczesnych zachowały się dwa z nich[7].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266-267.
  2. Jarosław Swajdo i inni, Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Bielsko-Biała: Pascal, 2000, s. 184, ISBN 83-88355-30-9, OCLC 830224638.
  3. Joanna Gierowska-Kałłaur: Rozdział VIII. Program ZCZW w odniesieniu do ziem Litwy i Białorusi. W: Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2003, s. 280. ISBN 83-88973-60-6. (pol.).
  4. Lietuvos Mokslu Akademijos Biblioteka, Fond 13, Ap. 1 B. 103, k. 10, Notatka o zajściach w Mereczu 8 i 9 lipca do wiadomości Straży Kresowej w Wilnie.
  5. Genealogia [1]
  6. Wspomnienia z Litwy Zbigniew Harbuz, Łobeziak, Październik 1998,(numer 82)
  7. Grzegorz Rąkowski: Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Litwie. Warszawa: Burchard Edition, 1999-10-16, s. 172-174. ISBN 83-87654-07-8.

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]