Mięta

Mięta
	; Mięta pieprzowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	mięta
	Nazwa systematyczna
	Mentha L.; Sp. Pl. 576. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Mentha spicata L.
Synonimy
	Audibertia Benth.; Menthella Pérard; Minthe St.-Lag.; Preslia Opiz; Pulegium Mill.;
	Audibertia Benth.; Menthella Pérard; Minthe St.-Lag.; Preslia Opiz; Pulegium Mill.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Mięta (Mentha L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). W zależności od ujęcia taksonomicznego (stopnia uwzględnienia taksonów mieszańcowych, częstych w tym rodzaju) należy tu od ok. 18–19^[5] do 24 gatunków^[4]. Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy i Ameryki Południowej (aczkolwiek na tej drugiej obecne są jako introdukowane). Rośliny te rosną na różnych siedliskach, najczęściej wilgotnych lub mokrych, ale też na suchych stepach^[6].

Mięty używane są jako zioła o specyficznym, miętowym aromacie, w kuchni, ale także w ziołolecznictwie. W Ameryce stosowany był tamtejszy gatunek – M. canadensis. W Starożytnym Rzymie głównie mięta nadwodna M. aquatica. Współcześnie największe znaczenie użytkowe mają: mięta zielona M. spicata, mięta wonna M. suaveolens, mięta pieprzowa M. × piperita, mięta długolistna M. longifolia, mięta polej M. pulegium. Jako roślina ozdobna na skalniakach uprawiana bywa mięta Requiena M. requienii^[5].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Rośliny z tego rodzaju najbardziej zróżnicowane są w Europie (10 gatunków^[6]^[5]), Azji i Afryce^[7], ale też 6 gatunków obecnych jest w Australii, jeden w Nowej Zelandii i jeden w Ameryce Północnej^[5]. Liczne gatunki i mieszańce rozprzestrzenione zostały na świecie i zdziczały na różnych obszarach^[6]^[4].

Gatunki flory Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

mięta długolistna Mentha longifolia (L.) L.
mięta kosmata Mentha ×niliaca (Juss.) ex Jacq. ≡ Mentha × rotundifolia (L.) Huds. – antropofit zadomowiony
mięta nadwodna Mentha aquatica L.
mięta okrągłolistna Mentha rotundifolia (L.) Huds. – antropofit zadomowiony
mięta okręgowa Mentha ×verticillata L.
mięta pieprzowa Mentha ×citrata L. ≡ Mentha ×piperita L.
mięta polej Mentha pulegium L.
mięta polna Mentha arvensis L.
mięta zielona Mentha spicata L. – antropofit zadomowiony
mięta szlachetna Mentha ×gentilis L. ≡ Mentha arvensis L.– efemerofit
mięta Smitha Mentha ×smithiana Graham ≡ Mentha × wirtgeniana F.W.Schultz – w Polsce gatunek uprawiany

Morfologia i biologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Byliny o płożących kłączach osiągające do 1,5 m wysokości, rzadko rośliny jednoroczne^[6]. Rośliny o silnym, charakterystycznym zapachu (nie zawsze „miętowym”)^[9].

Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście silnie aromatyczne, pojedyncze, jajowate lub eliptyczne^[9], całobrzegie, karbowane lub ząbkowane^[6].

Kwiaty: Drobne, zebrane w okółkach skupionych w szczytowej części pędu, rozdzielone wydłużonymi międzywęźlami lub skupionymi tak gęsto, że kwiatostan złożony jest kłosokształtny. Kielich zrosłodziałkowy, z czterema lub 5 ząbkami na szczycie, z 10 do 13 wiązkami przewodzącymi. Korona fioletowa, biała lub różowa. U nasady zrośnięte płatki tworzą krótką rurkę zakończoną czterema łatkami tworzącymi niezbyt wyraźnie dwie wargi, z górną łatką z reguły większą od pozostałych. Cztery pręciki w dwóch parach, wystają z rurki korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, z dwudzielnym znamieniem o niemal równych ramionach^[6].

Owoce: Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki^[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.) w obrębie której zaliczany jest do podrodziny Nepetoideae, plemienia Mentheae i podplemienia Menthinae^[7].

Podział rodzaju

W obrębie rodzaju gatunki klasyfikowane są do czterech sekcji: Eriodontes, Mentha, Pulegium i Tubulosae^[7].

Wykaz gatunków^[4]^[10]

Mentha alaica Boriss.
Mentha aquatica L. – mięta nadwodna
Mentha arvensis L. – mięta polna
Mentha atrolilacina B.J.Conn & D.J.Duval
Mentha australis R.Br.
Mentha canadensis L.
Mentha × carinthiaca Host
Mentha cervina L. – mięta jelenia
Mentha cunninghamii (Benth.) Benth.
Mentha dahurica Fisch. ex Benth.
Mentha × dalmatica Tausch
Mentha darvasica Boriss.
Mentha diemenica Spreng.
Mentha × dumetorum Schult.
Mentha gattefossei Maire
Mentha × gayeri Trautm.
Mentha × gracilis Sole
Mentha grandiflora Benth.
Mentha japonica (Miq.) Makino
Mentha × kuemmerlei Trautm.
Mentha laxiflora Benth.
Mentha × locyana Borbás
Mentha longifolia (L.) L. – mięta długolistna
Mentha micrantha (Fisch. ex Benth.) Heinr.Braun
Mentha pamiroalaica Boriss.
Mentha × piperita L. – mięta pieprzowa
Mentha pulegium L. – mięta polej
Mentha × pyramidalis Ten.
Mentha requienii Benth. – mięta Requiena
Mentha × rotundifolia (L.) Huds. – mięta okrągłolistna
Mentha royleana Wall. ex Benth.
Mentha satureioides R.Br.
Mentha spicata L. – mięta zielona
Mentha suaveolens Ehrh. – mięta wonna
Mentha × suavis Guss.
Mentha × verticillata L. – mięta okręgowa
Mentha × villosa Huds.
Mentha × villosa-nervata Opiz
Mentha × wirtgeniana F.W.Schultz – mięta Smitha

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Nazwa rodzaju Mentha pochodzi z greckiego od imienia nimfy Menthe (Mente, Minto, Minta, Minte), zamieszkującej Podziemie i będącej kochanką Hadesa. Ten chcąc ją uchronić przed zazdrością i prześladowaniami Persefony (żony) zamienił nimfę w roślinę miętę^[11].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Uprawiane są głównie ze względu na zapach i smak liści. Z liści m.in. mięty pieprzowej (łac. Mentha piperita, ang. peppermint) pozyskiwany jest olejek miętowy zawierający mentol, wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym, farmaceutycznym, spożywczym (m.in. do wyrobu słodyczy i ciast) oraz tytoniowym. Liście mięty zielonej (łac. Mentha spicata, ang. spearmint) używane są chętnie bezpośrednio jako przyprawa, a także stosowane są jako dodatek aromatyzujący do gumy do żucia i past do zębów.
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny lecznicze.
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-06].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Mentha L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-03].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 579, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 282. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c Genus: Mentha L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-03-12].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 116, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 123. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 232. ISBN 83-04-04673-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-06].

[powo-4] Mentha L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-03].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 579, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 282. ISBN 0-333-74890-5.

[grin-7] Genus: Mentha L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-03-12].

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 116, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[burnie-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[gawrys-10] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 123. ISBN 978-83-925110-5-2.

[P._Grimal_(83-04-04673-3)-11] Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 232. ISBN 83-04-04673-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]