Mięta
Mięta (Mentha L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). W zależności od ujęcia taksonomicznego (stopnia uwzględnienia taksonów mieszańcowych, częstych w tym rodzaju) obejmuje ok. 18–19[3], 25[4], 30[5] lub nawet ponad 40[6] gatunków i ich mieszańców. Występują głównie w Europie (10 gatunków[4]), Azji i Afryce[5], ale też 6 gatunków obecnych jest w Australii, jeden w Nowej Zelandii i jeden w Ameryce Północnej[3]. Liczne gatunki i mieszańce rozprzestrzenione zostały na świecie i zdziczały na różnych obszarach[4]. Rosną na różnych siedliskach, najczęściej wilgotnych lub mokrych, ale też na suchych stepach[4]. Używane są jako zioła o specyficznym, miętowym aromacie, w kuchni, ale także w ziołolecznictwie. W Ameryce stosowany był tamtejszy gatunek – M. canadensis. W Starożytnym Rzymie głównie mięta nadwodna M. aquatica. Współcześnie największe znaczenie użytkowe mają: mięta zielona M. spicata, mięta wonna M. suaveolens, mięta pieprzowa M. × piperita, mięta długolistna M. longifolia, mięta polej M. pulegium. Jako roślina ozdobna na skalniakach uprawiana bywa mięta Requiena M. requienii[3].
Morfologia i biologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Byliny o płożących kłączach osiągające do 1,5 m wysokości, rzadko rośliny jednoroczne[4]. Rośliny o silnym, charakterystycznym zapachu (nie zawsze „miętowym”)[7].
- Liście
- Ulistnienie naprzeciwległe. Liście silnie aromatyczne, pojedyncze, jajowate lub eliptyczne[7], całobrzegie, karbowane lub ząbkowane[4].
- Kwiaty
- Drobne, zebrane w okółkach skupionych w szczytowej części pędu, rozdzielone wydłużonymi międzywęźlami lub skupionymi tak gęsto, że kwiatostan złożony jest kłosokształtny. Kielich zrosłodziałkowy, z czterema lub 5 ząbkami na szczycie, z 10 do 13 wiązkami przewodzącymi. Korona fioletowa, biała lub różowa. U nasady zrośnięte płatki tworzą krótką rurkę zakończoną czterema łatkami tworzącymi niezbyt wyraźnie dwie wargi, z górną łatką z reguły większą od pozostałych. Cztery pręciki w dwóch parach, wystają z rurki korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, z dwudzielnym znamieniem o niemal równych ramionach[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Preslia Opiz, Pulegium Mill.
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.) w obrębie której zaliczany jest do podrodziny Nepetoideae, plemienia Mentheae i podplemienia Menthinae[5].
- Podział rodzaju
W obrębie rodzaju gatunki klasyfikowane są do czterech sekcji: Eriodontes, Mentha, Pulegium i Tubulosae[5].
- Gatunki flory Polski[8]
- mięta długolistna (Mentha longifolia (L.) L.)
- mięta kosmata (Mentha ×niliaca (Juss.) ex Jacq.) – antropofit zadomowiony (wg The Plant List synonim M. ×rotundifolia)
- mięta nadwodna (Mentha aquatica L.)
- mięta okrągłolistna (Mentha rotundifolia (L.) Huds.) – antropofit zadomowiony
- mięta okręgowa (Mentha ×verticillata L.)
- mięta pieprzowa, m. lekarska (Mentha ×citrata L.)
- mięta polej (Mentha pulegium L.)
- mięta polna (Mentha arvensis L.)
- mięta zielona, m. kłosowa (Mentha spicata L. em. L.) – antropofit zadomowiony
- Mentha ×gentilis L. – efemerofit
- Mentha ×smithiana Graham – w Polsce gatunek uprawiany
- Mentha alaica Boriss.
- Mentha alopecuroides Hull
- Mentha aquatica L. – mięta nadwodna
- Mentha arvensis L. – mięta polna
- Mentha atrolilacina B.J.Conn & D.J.Duval
- Mentha australis R.Br.
- Mentha canadensis L.
- Mentha cardiaca J. Gerard ex Baker
- Mentha × carinthiaca Host
- Mentha cervina L. – mięta jelenia
- Mentha cunninghamii (Benth.) Benth.
- Mentha dahurica Fisch. ex Benth.
- Mentha × dalmatica Tausch
- Mentha darvasica Boriss.
- Mentha diemenica Spreng.
- Mentha × dumetorum Schult.
- Mentha gattefossei Maire
- Mentha × gayeri Trautm.
- Mentha × gentilis L. – mięta pokrewna
- Mentha grandiflora Benth.
- Mentha japonica (Miq.) Makino
- Mentha × kuemmerlei Trautm.
- Mentha laxiflora Benth.
- Mentha × locyana Borbás
- Mentha longifolia (L.) L. – mięta długolistna
- Mentha × maximilianea F.W.Schultz
- Mentha micrantha (Fisch. ex Benth.) Heinr.Braun
- Mentha nemorosa Willd.
- Mentha pamiroalaica Boriss.
- Mentha × piperita L. – mięta pieprzowa
- Mentha pulegium L. – mięta polej
- Mentha × pyramidalis Ten.
- Mentha requienii Benth. – mięta Requiena
- Mentha × rotundifolia (L.) Huds. – mięta okrągłolistna
- Mentha royleana Wall. ex Benth.
- Mentha saturejoides R.Br.
- Mentha × smithiana R.A.Graham – mięta Smitha
- Mentha spicata L. – mięta zielona
- Mentha suaveolens Ehrh. – mięta wonna
- Mentha × verticillata L. – mięta okręgowa
- Mentha × villosa Huds.
- Mentha × villosa-nervata Opiz
Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Nazwa rodzaju Mentha pochodzi z greckiego od imienia nimfy Menthe (Mente, Minto, Minta, Minte), zamieszkującej Podziemie i będącej kochanką Hadesa. Ten chcąc ją uchronić przed zazdrością i prześladowaniami Persefony (żony) zamienił nimfę w roślinę miętę[10].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Uprawiane są głównie ze względu na zapach i smak liści. Z liści m.in. mięty pieprzowej (łac. Mentha piperita, ang. peppermint) pozyskiwany jest olejek miętowy zawierający mentol, wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym, farmaceutycznym, spożywczym (m.in. do wyrobu słodyczy i ciast) oraz tytoniowym. Liście mięty zielonej (łac. Mentha spicata, ang. spearmint) używane są chętnie bezpośrednio jako przyprawa, a także stosowane są jako dodatek aromatyzujący do gumy do żucia i past do zębów.
- Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny lecznicze.
- Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-31].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-06].
- ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 579. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 282. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e Genus: Mentha L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-03-12].
- ↑ a b Mentha. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-03-12].
- ↑ a b Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.Sprawdź autora:1.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 123. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 232. ISBN 83-04-04673-3.