Michał Elwiro Andriolli
Michał Elwiro Andriolli – metrykalnie Elwiro Michał Andriolli[1][2][3] (ur. 14 listopada[4][5] 1836 roku w Wilnie, zm. 23 sierpnia 1893 roku w Nałęczowie) – polski rysownik, ilustrator i malarz, przedstawiciel romantyzmu. Mąż rzeźbiarki Natalii Andriolli z d. Tarnowskiej.
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]Elwiro [Elwiryon[6]] Michał Andriolli był synem Franciszka Andriollego oraz polskiej szlachcianki herbu Nowina Petroneli Gośniewskiej córki Michała i Anny Toszewskiej. Ojciec Elwiro Michała Andriollego – Francesco Andriolli urodził się w 1794 r. w Brentonico[7] w pobliżu miasta Rovereto w Tyrolu, obecnie leżącym we Włoszech. W 1812 r. uczestniczył w kampanii napoleońskiej, a po klęsce Wielkiej Armii, w randze kapitana, trafił do niewoli rosyjskiej. W 1818 osiadł w Wilnie, gdzie wkrótce rozpoczął współpracę z „Kurierem Litewskim”, nazywając się „artystą wydoskonalonym w snycerstwie tak z drzewa, jako też i z kamienia”. W 1827 przyjął poddaństwo rosyjskie i wkrótce się ożenił. W 1832 Francesco Andriolli złożył w Wilnie egzamin uprawniający go do wykonywania zawodu dekoratora i malarza oraz do wykładania rysunku w szkołach powiatowych. Po przedłożeniu kilku prac do oceny przez Cesarską Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu, w 1839 zdobył wysoko ceniony dyplom akademii. Francesco Andriolli zmarł pod koniec lat sześćdziesiątych, miał pięcioro dzieci, z których Erminio (starszy brat Elwira), Adela (młodsza siostra Elwira) oraz Elwiro dożyli pełnoletniości[8][9].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Elwiro Michał Andriolli, według metryki chrztu Elwiryon Michał Andriolli[10], według oficjalnych dokumentów Elwiro (Elwir) Michał Andriolli lub Elwiro Francewicz Andriolli, znany również jako Michał Elwiro Andriolli, Michał Andriolli lub Michał Francewicz Andriolli jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych ilustratorów literatury polskiej i obcej drugiej połowy XIX w. Artysta urodził się w Wilnie 14 listopada 1836, a 5 grudnia tegoż roku został ochrzczony w wileńskim kościele (wg kalendarza juliańskiego odpowiednio 2 listopada i 23 listopada 1836). Pierwszym po ojcu mistrzem i nauczycielem chłopca był zamożny ziemianin, utalentowany malarz oraz rysownik Antoni Zaleski, który wywarł ogromny wpływ na rozwój zainteresowań przyszłego artysty.
W latach 1855–1858 studiował Andriolli w Moskiewskiej Szkole Malarstwa i Rzeźby pod kierunkiem S. Zaranki oraz w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Sankt Petersburgu, a od 1861 w Akademii Świętego Łukasza w Rzymie. W 1857 roku za Portret studenta Akademia w Petersburgu nadała mu tytuł „niekłassnyj chudożnik”. Andriolli uczestniczył w powstaniu styczniowym w oddziale Ludwika Narbutta. Po klęsce insurekcji ukrywał się pod nazwiskiem Malinowski, a następnie Brzozowski; w październiku aresztowano go w Petersburgu. Po aresztowaniu w 1864 uciekł z więzienia i przedostał się do Londynu, a następnie do Paryża. Do kraju wrócił jako emisariusz Komitetu Emigracji Polskiej; w 1866 ponownie został aresztowany i zesłany do Wiatki w środkowej Rosji[11]. Ułaskawiony w 1871, przyjechał do Warszawy, gdzie pracował jako ilustrator.
W 1873 zakupił ziemię i zamieszkał w Stasinowie koło ówczesnego Nowomińska (dziś w granicach Mińska Mazowieckiego). W 1877 poślubił młodszą o 19 lat Natalię Tarnowską. Nowe wyzwania oraz tragiczne wydarzenie z 1878 roku – śmierć półtorarocznej córeczki, a następnie śmierć matki, a także krajobrazowe zafascynowanie doliną Świdra przyczyniły się do zmiany miejsca pobytu.
W 1880 osiedlił się na północ od Karczewa, w folwarku Anielin (ok. 200 hektarów na terenie dzisiejszego Otwocka i Józefowa), zakupionym od Zygmunta Kurtza, byłego właściciela majątku Otwock Wielki. W swojej posiadłości nad Świdrem artysta wybudował według własnych projektów oprócz swej willi również kilkanaście domów na wynajem, nadając im specyficzny styl, dla którego określenia przyjęła się później nazwa świdermajer, wymyślona już w XX wieku przez Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego[12] (forma pośrednia pomiędzy stylem mazowieckim i szwajcarskich schronisk alpejskich). Andriolli był prekursorem działalności letniskowej i wypoczynkowej na terenie dzisiejszego Józefowa, Świdra i Otwocka, czym istotnie przyczynił się do rozwoju tych miejscowości.
W marcu 1883 artysta wyjechał razem z żoną do Paryża, gdzie zamieszkali u Władysława Mickiewicza – najstarszego syna Adama Mickiewicza. Do 1886 pracował jako ilustrator przede wszystkim dla wydawców Firmin-Didot i Hachette. Jego małżeństwo z Natalią, na które mocno wpłynęła śmierć małoletniej córki, zakończyło się ostatecznie w 1887. Para rozwiodła się z orzeczeniem winy po jego stronie[13]. Andriolli żył i pracował w różnych krajach, współpracował i przyjaźnił się z wieloma polskimi pisarzami, publicystami i osobami powszechnie znanymi[14]. Od 1871 jego losy były związane z Warszawą, a także z obszarami południowo-wschodniego Mazowsza, do których należą dzisiejsze miejscowości: Mińsk Mazowiecki, Kałuszyn, Karczew, Otwock i Józefów, oraz odleglejszy Nałęczów, gdzie twórca zmarł i został pochowany[8][9][15][16][17][18].
Twórczość artystyczna
[edytuj | edytuj kod]Andriolli specjalizował się w malarstwie oraz grafice. Posługiwał się głównie ołówkiem, tuszem oraz gwaszem. Współpracował m.in. z polskimi czasopismami ilustrowanymi: „Tygodnik Illustrowany”, „Kłosy”, „Tygodnik Powszechny”, „Biesiada Literacka”, „Wieniec”, dla których wykonał wiele ilustracji przedstawiających obiekty zbudowane na ziemiach Rzeczypospolitej (znajdujących się na obecnych terytoriach Polski, Litwy, Ukrainy i Białorusi) – wielu już dziś nieistniejących.
Był wziętym ilustratorem książkowym, który współpracował z warszawskimi, paryskimi i londyńskimi wydawcami. Spośród najbardziej znanych utworów literatury polskiej i obcej ilustrowanych przez Andriollego, należy wymienić takie jak: Stara baśń J.I. Kraszewskiego, Lilla Weneda J. Słowackiego, Meir Ezofowicz E. Orzeszkowej, Urodzony Jan Dęboróg W. Syrokomli, Pamiętniki kwestarza I. Chodźki, Marya A. Malczewskiego oraz Ostatni z Mohikanów J.F. Coopera, Legenda wieków W. Hugo czy Romeo i Julia W. Szekspira. Artysta intensywnie pracował nad obrazami do dzieł Adama Mickiewicza, będąc autorem m.in. najbardziej znanych i dotąd najpopularniejszych ilustracji do Pana Tadeusza.
Osobną część twórczości Andriollego stanowi malarstwo olejne, w szczególności malarstwo religijne. Andriolli wykonał obrazy dla świątyń prawosławnych w Wiatce (Kirów, Rosja) i dla kościołów katolickich w Karczewie, Kownie, Nowogrodzie i Kałuszynie[15][16][19][9][20] oraz w okolicy Otwocka[21].
Jego cykle ilustracyjne wprawdzie formalnie pokrewne były podobnej twórczości Gustawa Doré, lecz silnie osadzone w polskiej tradycji i obyczajowości, reprezentatywne dla rodzimej kultury szlacheckiej. Fantazyjne i o brawurowym rysunku, dokumentowały również codzienność życia Warszawy (dla czasopism Andriolli pisywał ilustrowane korespondencje). Jednakże wskutek uporczywego pozostawania w tej samej konwencji i maniery powielania kompozycji wcześniejszych, artysta w ostatnim dziesięcioleciu stopniowo tracił popularność w kraju[21].
Prace swe wystawiał na Salonach paryskich, w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych i w warszawskiej „Zachęcie”, jak również na licznych ekspozycjach indywidualnych[21].
Spuścizna Andriollego
[edytuj | edytuj kod]- Grafika i malarstwo[9][15][19][22][20].
- Architektura świdermajer, styl nadświdrzański (świdermajer), wilegiatura linii otwockiej[16][17][18][23][24].
Ilustracje w wydaniach utworów[25]
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Bełza
- Kobieta w poezji polskiej, 1885
- Antologia polska, 1887
- Ignacy Chodźko
- Pamiętniki kwestarza, 1881
- James Fenimore Cooper
- Le Dernier des Mohicans, 1884
- L’Espion, 1884
- Les Pionniers, 1885
- La Prairie, 1885
- Deotyma (Jadwiga Łuszczewska)
- Branki w jasyrze, 1889
- Eryk Jachowicz
- Ilustrowany przewodnik po Warszawie, 1893
- Józef Ignacy Kraszewski
- Stara baśń, 1879
- Witolorauda, 1879
- Dwa światy, 1881
- Powieść bez tytułu, 1881
- Chata za wsią, 1881
- Kunigas, 1882[26]
- Bajeczki, 1882
- Antoni Malczewski
- Marya, 1876
- Adam Mickiewicz
- Pan Tadeusz, 1882[27]
- Konrad Wallenrod, 1883
- Ballady i romanse, sonety, sonety krymskie i pomniejsze poezje, 1891[28]
- Pani Twardowska
- Lilie
- Czaty
- Ludwik Niemojowski
- Obrazki Syberii, 1875[29]
- Eliza Orzeszkowa
- Meir Ezofowicz, 1879[30]
- Niziny, 1885[31]
- Dziurdziowie[32]
- Adam Pług
- Bakałarze, 1875
- Duch i krew, 1875
- Sroczka, 1875
- Trzy legendy z dawnych lat, 1889
- Henryk Rzewuski
- Les récits d’un vieux gentilhomme polonais, 1865[33]
- Votum, 1875
- Pamiątki starego szlachcica litewskiego, 1884
- William Szekspir
- Romeo et Juliette, 1886[34]
- Juliusz Słowacki
- Lilla Weneda, 1883[35]
- Balladyna
- W Szwajcarii
- Władysław Syrokomla
- Święty Franciszek z Asyżu, 1857
- Urodzony Jan Dęboróg, 1880
- Kazimierz Władysław Wóycicki
- Klechdy. Starożytne podania i powieści ludowe, 1876
Czasopisma publikujące ilustracje Andriollego[25]
[edytuj | edytuj kod]- Czasopisma w języku polskim
- Tygodnik Ilustrowany
- Kłosy
- Tygodnik Powszechny
- Biesiada Literacka
- Wieniec
- Czasopisma w języku francuskim
- La Chasse illustrée
- Le Monde illustré
- Le Figaro illustré
- Czasopisma w języku włoskim
- L’Illustrazione Italiana
- Czasopisma w języku angielskim
- The Graphic
Malarstwo Andriollego[25]
[edytuj | edytuj kod]- Gwasz
- Walka powstańcza (Scena z powstania 1863 roku), 1889, Muzeum Narodowe w Krakowie[36].
- Skąd Litwini wracali?..., 1892, Muzeum Narodowe w Warszawie[37].
- Malarstwo olejne
- Święty Jan Apostoł, 1868–1871, Muzeum im. Wiktora i Apolinarego Wasniecowych w Kirowie, Rosja[38].
- Pejzaż morski, 1868–1871, Muzeum im. Wiktora i Apolinarego Wasniecowych w Kirowie, Rosja[38].
- Elena Karłowna Lichanowa, 1868–1871, zbiory Alberta Lichanowa, Moskwa, Rosja[38].
- Bogurodzica z dzieciątkiem, 1870, Muzeum Krajoznawcze w Słobodskoj, Rosja[38].
- Portret kobiety, 1874, Muzeum im. Wiktora i Apolinarego Wasniecowych w Kirowie, Rosja[38].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]22 lutego 1980 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Bemowo zostało nadanie imię Michała Elwira Andriollego[39]. Także jedna z ulic w Otwocku i Nałęczowie nosi imię Michała Elwira Andriollego.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Robert Lewandowski, Imiona Andriollego. Materiały źródłowe, w: „Rocznik Józefowski”, tom 1(2015), s. 99–106.
- ↑ Przemek Skoczek, Elwiro wpycha się przed Michała, w: „Linia Otwocka”, 10.08.2016.
- ↑ Andriolli.
- ↑ Andriolli urodził się 14 listopada w Wilnie, a 5 grudnia 1836 został ochrzczony w wileńskim kościele (wg kalendarza juliańskiego odpowiednio 2 listopada i 23 listopada 1836).
- ↑ Robert Lewandowski: Imiona Andriollego. Materiały źródłowe, w: „Rocznik Józefowski”, tom 1(2015), s. 99–106. http://www.rocznikjozefowski.pl/images/RJ_web.pdf http://www.andriollowka.pl/archiwum/gazeta/andriolowka_79.pdf.
- ↑ Imiona Andriollego. Materiały źródłowe, w: „Rocznik Józefowski”, tom 1(2015), s. 101. http://www.rocznikjozefowski.pl/images/RJ_web.pdf.
- ↑ http://www.andriollowka.pl/archiwum/gazeta/andriolowka_79.pdf
- ↑ a b Janina Wiercińska: Andriolli. Opowieść biograficzna, Warszawa 1981.
- ↑ a b c d Robert Lewandowski: Andriolli... właściciel obu brzegów Świdra... Józefów 2006.
- ↑ Robert Lewandowski, w: Polski Słownik Biograficzny. Zeszyt 207, tom L, s.XIII (Uzupełnienia i sprostowania), Warszawa – Kraków 2014–2015.
- ↑ Wiatka Andriollego.
- ↑ Świdermajer.
- ↑ Janina Wiercińska , Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1, Wrocław 1971, s. 31–32 .
- ↑ Listy Andriollego do Władysława Bełzy (podpisane: Andriolli, Andriollego, Elwiro Andriolli, Michał), rękopis w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 6197/I. [Listy Michała E. Andriollego do Władysława Bełzy z lat 1881–1891. Sztuk 16].
- ↑ a b c Henryk Piątkowski, Henryk Dobrzycki: Andriolli: w sztuce i życiu społecznem. Józefów 2011 [repr., oryg.: Warszawa: nakł. Henryka Dobrzyckiego, 1904].
- ↑ a b c Robert Lewandowski: Brzegi Andriollego. Józefów 2010.
- ↑ a b Robert Lewandowski: Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej. Józefów 2011.
- ↑ a b Robert Lewandowski: Twórcy stylu świdermajer. Józefów 2012.
- ↑ a b Janina Wiercińska (opr.), Władysława Jaworska (red.): Andriolli – świadek swoich czasów. Listy i wspomnienia. Źródła do Dziejów Sztuki Polskiej, t. 16, Wrocław 1976.
- ↑ a b Biuletyny.
- ↑ a b c Anna Lewicka-Morawska, Marek Machowski, Maria Anna Rudzka: Słownik malarzy polskich. T. 1: Od średniowiecza do modernizmu. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1998, s. 9.
- ↑ Gabriela Socha: Andriolli i rozwój drzeworytu w Polsce. Wrocław 1988.
- ↑ Świdermajer Team https://www.facebook.com/swidermajerteam/.
- ↑ Zob. wystawa pt. Miasteczko w stylu świdermajer. Dziedzictwo Andriollego, https://archive.ph/143E0.
- ↑ a b c Por. Robert Lewandowski: Brzegi Andriollego. Józefów 2010, s. 38–40.
- ↑ Kunigas. Powieść z podań litewskich przez J. I. Kraszewski ; z piętnastu drzeworytami M.E. Andriollego [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
- ↑ Pan Tadeusz. Adam Mickiewicz ; z il. E. M. Andriollego, wyd. 1882 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
- ↑ Ballady i romanse, sonety miłośne, sonety krymskie i pomniejsze poezye. Adam Mickiewicz ; z il. E. M. Andriollego [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
- ↑ Obrazki Syberyi przez Ludwika Niemojowskiego ; il. E. M. Andriolli [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
- ↑ Meir Ezofowicz. Powieść z życia Żydów przez Elizę Orzeszkową ; z 26 il. M. Andriollego [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
- ↑ Niziny. Powieść. Eliza Orzeszkowa [online], z il. E.M. Andriollego, polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
- ↑ Dziurdziowie. Powieść. Eliza Orzeszkowa ; z il. E. M. Andriollego, wyd. 1888 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
- ↑ Les récits d’un vieux gentilhomme polonais trad. préf. et notes par Ladislas Mickiewicz; avec eaux fortes et ill. de Bronislas Zaleski et Elviro Andriolli [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
- ↑ Oferta Aquila [online], andriollowka.pl [dostęp 2024-04-28] .
- ↑ Lilla Weneda. Tragedya w pięciu aktach przez Juliusza Słowackiego ; il. A. M. Andriolli [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
- ↑ http://www.andriollowka.pl/archiwum/gazeta/andriolowka_99.pdf
- ↑ Zaproszenie do Karczewa.cdr [online], andriollowka.pl [dostęp 2024-04-28] .
- ↑ a b c d e http://www.andriollowka.pl/archiwum/gazeta/andriolowka_98.pdf
- ↑ Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 2.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Robert Lewandowski , Andriolli... właściciel obu brzegów Świdra..., Józefów: Robert Lewandowski, 2006, ISBN 83-924935-0-8, ISBN 978-83-924935-0-1, OCLC 750717745 .
- Robert Lewandowski , Brzegi Andriollego, Józefów: Robert Lewandowski, 2010, ISBN 978-83-929130-1-6, OCLC 750717692 .
- Robert Lewandowski , Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej, Józefów: Robert Lewandowski, 2011, ISBN 978-83-933117-1-2, OCLC 838714138 .
- Robert Lewandowski , Twórcy stylu świdermajer, Józefów: Wydawnictwo Świdermajer, 2012, ISBN 978-83-933117-2-9 .
- Robert Lewandowski, w: Polski Słownik Biograficzny. Zeszyt 207, tom L, s.XIII (Uzupełnienia i sprostowania), Warszawa – Kraków 2014–2015, ISBN 978-83-63352-53-0.
- Henryk Piątkowski, Henryk Dobrzycki: Andriolli: w sztuce i życiu społecznem. Józefów 2011 [repr., oryg.: Warszawa: nakł. Henryka Dobrzyckiego, 1904.], ISBN 978-83-929130-5-4.
- Gabriela Socha: Andriolli i rozwój drzeworytu w Polsce. Wrocław 1988, ISBN 83-04-02685-6.
- Janina Wiercińska , Andriolli. Opowieść biograficzna, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1981, ISBN 83-205-3215-9, OCLC 830251717 .
- Janina Wiercińska (opr.), Władysława Jaworska (red.): Andriolli – świadek swoich czasów. Listy i wspomnienia. „Źródła do Dziejów Sztuki Polskiej”, t. 16, Wrocław 1976.
- http://www.andriollowka.pl/
- http://www.rocznikjozefowski.pl/
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Twórczość Michała Elwiro Andriolli
- Biograficzne Muzeum Elwiro Michała Andriollego
- Strona www poświęcona artyście
- Fundacja Andriollego
- 2011 – Inauguracja Roku Andriollego na Mazowszu
- 2011 – Rok Andriollego na Mazowszu. Wystawa w Centrum Historycznym Ziemi Karczewskiej Muzeum „Stara Plebania”
- Wystawa 2006 – Andriolli i rozwój drzeworytu w Polsce. Wernisaż wystawy. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
- Wystawa 2011 – Andriolli. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
- Wystawa 2011 – Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej
- Wystawa 2012 – Zaczarowane domy Andriollego. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
- Wystawa 2013 – Nieznane szczegóły z życia Andriollego 1863–1872. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
- Wystawa 2015 – Sceny walki w twórczości Elwiro Michała Andriollego. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
- Wystawa 2015 – Miasteczko w stylu świdermajer. Dziedzictwo Andriollego
- Dziedzictwo Andriollego – Świdermajer Team
- Wydawnictwo Świdermajer. swidermajer.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-24)].
- Kolekcja książek z ilustracjami Michała Elwiro Andriollego w bibliotece Polona
- Absolwenci i studenci Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu
- Artyści związani z Wilnem
- Ludzie urodzeni w Wilnie
- Ludzie związani z Józefowem (powiat otwocki)
- Ludzie związani z Otwockiem
- Ludzie związani z Nałęczowem
- Ludzie związani z Wilnem (Imperium Rosyjskie)
- Polscy ilustratorzy
- Polscy malarze XIX wieku
- Polscy malarze romantyzmu
- Polscy rysownicy
- Polscy zesłańcy do Wiatki
- Polscy zesłańcy w Imperium Rosyjskim
- Urodzeni w 1836
- Zmarli w 1893
- Żołnierze powstania styczniowego