Michał Pius Römer

Michał Pius Römer
	; 1930
Data i miejsce urodzenia	7 maja 1880 ; Bohdaniszki, gubernia kowieńska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	22 lutego 1945 ; Wilno, Polska pod okupacją wojenną, ZSRR
Zawód, zajęcie	prawnik
	Multimedia w Wikimedia Commons

Michał Pius Römer, Mykolas Pijus Römeris (ur. 7 maja 1880 w Bohdaniszkach, zm. 22 lutego 1945 w Wilnie^[1]) – polsko-litewski prawnik i polityk, dziekan Wydziału Prawa Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie i rektor tego uniwersytetu (1927–1928 i 1933–1939)^[2], profesor litewskiego Uniwersytetu Wileńskiego (1939–1943 i 1944–1945).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w spolonizowanej rodzinie ziemiańskiej Niemców bałtyckich. Syn Michała Kazimierza Römera i Konstancji z Tukałłów, był ostatnim przedstawicielem bohdaniskiej linii Römerów. Przez dwa lata uczył się w I Gimnazjum w Wilnie, następnie od 1892 przez dziesięć lat studiował prawo w elitarnej Cesarskiej Szkole Prawniczej w Sankt-Petersburgu, będącej połączeniem średniej szkoły ogólnokształcącej o charakterze gimnazjum klasycznego z wyższą uczelnią prawniczą. Jego wykładowcami byli m.in. Leon Petrażycki, Nikołaj Tagancew, Władimir Nabokow i Fiodor Martens, z których najwyżej cenił Petrażyckiego. Opuścił Petersburg w 1901 i przez rok studiował historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uczestniczył w wykładach Stanisława Smolki, Wiktora Czermaka i Karola Potkańskiego. W 1902 zrezygnował ze studiów, stwierdzając, że aspekt społeczny w historii nie był, jego zdaniem należycie uwzględniany. Jesienią 1902 wstąpił na wydział ekonomii społecznej Wolnej Szkoły Nauk Politycznych w Paryżu (franc. Ecole Libre des Sciences Politiques), jej ówczesnymi wykładowcami byli m.in. Albert Sorel, André Tardieu, Anatole Leroy-Beaulieu(inne języki), u którego złożył pracę dyplomową Ustrój agrarny rosyjskiej wsi włościańskiej. Ponieważ nie przystąpił do egzaminu z ekonomii społecznej, dyplomu nie otrzymał.

W czasie pobytu w Paryżu aktywnie uczestniczył w życiu tamtejszej kolonii polsko-litewskiej, sympatyzował z Polską Partią Socjalistyczną. Latem 1905 wrócił na Litwę ogarniętą wrzeniem rewolucji 1905 roku, która ujawniła istnienie i siłę narodowego ruchu litewskiego. W młodości zwolennik krajowców. Był mistrzem loży wolnomularskiej „Litwa” powstałej w 1911, związał się z ruchem demokratów-postępowców.

Po wybuchu I wojny światowej i złożeniu w 1915 przysięgi adwokackiej opuścił 27 maja 1915 Wilno i poprzez Odessę udał się do Rumunii, a dalej do Galicji. W delegaturze Naczelnego Komitetu Narodowego został przyjęty do Legionów Polskich i skierowany do Biura Prasowego Departamentu Wojskowego NKN w Piotrkowie. 28 sierpnia 1915 opuścił Piotrków, pragnąć wziąć udział w walce zbrojnej. 14 września 1915 po osobistej rozmowie z Józefem Piłsudskim w Kowlu został przydzielony do 1 Pułku Piechoty Legionów i pod pseudonimem Mateusz Rzymski wziął udział w kampanii wołyńskiej jako szeregowiec. Wkrótce zachorował i na dłuższy okres trafił do szpitala – w Rzeszowie, później Krakowie, gdzie przebywał do lutego 1916. Po okresie służby w Departamencie Wojskowym NKN, we wrześniu 1916 powrócił do 1 kompanii 1 batalionu 1 Pułku Piechoty Legionów na front do Grywiatki, następnie wraz z pułkiem do Baranowicz i Łomży. W czasie kryzysu przysięgowego w lipcu 1917 odmówił złożenia przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu i został 18 lipca 1917 internowany w obozie w Szczypiornie. W sierpniu 1917 dzięki staraniom warszawskich przyjaciół został zwolniony z obozu i otrzymał nominację na sędziego pokoju w Kolnie w Królestwie Polskim, po roku przeniesiono go na stanowisko sędziego okręgowego w Łomży^[3]. W kwietniu 1919 po zajęciu Wilna przez Wojsko Polskie na prośbę Naczelnika Państwa udał się z tajną misją dyplomatyczną do Kowna, w celu przekonania Litwinów do związku państwowego z Polską. W koncepcji federacyjnej Piłsudskiego przewidziany był na stanowisko premiera rządu polsko-litewskiego w Wilnie. Po kategorycznej odmowie Litwinów, będąc przeciwnikiem rozwiązań siłowych, zrezygnował z misji i nie wszedł do Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. Jednocześnie wizyta w Kownie i obserwacja państwowości litewskiej skłoniły go do podjęcia decyzji o wyjeździe na Litwę Kowieńską. W październiku 1919 nawiązał kontakt z władzami litewskimi sondując możliwość uzyskania stanowiska w formującym się sądownictwie litewskim. 20 marca 1920 opuścił Łomżę i po miesięcznym pobycie w Wilnie udał się 20 kwietnia do Kowna, gdzie 12 maja 1920 został mianowany sędzią Sądu Okręgowego. Dalsze swe życie związał z niepodległą Litwą, wycofując się z życia politycznego i poświęcając pracy zawodowej i naukowej^[4].

Po zajęciu Wilna przez wojska generała Lucjana Żeligowskiego w październiku 1920 roku odmówił przyjęcia urzędu premiera Litwy Środkowej, wystosował otwarty list protestacyjny do Józefa Piłsudskiego i wyjechał do Kowna. W latach 1921–28 zasiadał w litewskim Sądzie Najwyższym, po 1922 roku pracował w Uniwersytecie Litewskim Witolda Wielkiego, w katedrze prawa. W latach 1927–1928 i 1933–1939 był rektorem tej uczelni^[1].

W 1932 roku reprezentował Litwę w Trybunale Haskim^[1], gdzie sądził w sprawie wypadków w Kłajpedzie związanych z działalnością Otto Böttchera.

Jest uważany za jednego z najwybitniejszych specjalistów od prawa (w tym konstytucyjnego) międzywojennej Litwy^[1]. W 2004 roku jego imię nadano Litewskiemu Uniwersytetowi Prawa w Wilnie.

Pozostawił po sobie wiele tysięcy stron pisanych po polsku dzienników, obejmujących lata 1911–1945. Ich sześciotomowy wybór ukazał się w Warszawie w latach 2017–2019, nakładem Wydawnictwa Karta^[5].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Michał Römer, Stosunki etnograficzno-kulturalne na Litwie, Kraków 1906. wersja zdigitalizowana
Michał Römer, Litwa. Studyum o odrodzeniu narodu litewskiego, Lwów 1908. wersja zdigitalizowana
Michał Römer, Dzień 6 sierpnia 1914 roku, Warszawa 1916. wersja zdigitalizowana
Michał Römer, Litewskie stronnictwa polityczne, Wilno 1921. wersja zdigitalizowana
Michał Römer, Litwini w Prusiech Książęcych, Kraków 1911. wersja zdigitalizowana
Mykolas Römeris, Le système juridique des garanties de la souveraineté de la Lithuanie sur le territoire de Memel, Paris 1930.
Mykolas Römeris, Valstybė ir jos konstitucinė teisė, Kaunas 1934–1939.
Mykolas Römeris, Lietuvos konstitucinės teisės paskaitos (Cours de droit constitutionnel lithuanien), Kaunas 1937.
Michał Römer, Zasługi Ludwika Krzywickiego wobec nauki litewskiej, w: Ludwik Krzywicki. Praca zbiorowa poświęcona jego życiu i twórczości, Warszawa 1938, Wyd. Instytut Gospodarstwa Społecznego.
Michał Römer, Organizacja władzy politycznej w rozwoju konstytucyjnym Republiki Litewskiej, Warszawa 1939. wersja zdigitalizowana
Michael von Römer, Die Verfassungsreform Litauens vom Jahre 1928, München 1930.
Mykolas Römeris. Lietuva. Studija apie lietuvių tautos atgimimą. ISBN 9955-601-94-9
Mykolas Römeris. Konstitucinės ir teismo teisės pasieniuose. ISBN 9986-9004-1-7
Michał Römer, Dzienniki 1911–1945, t.1–6, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2
Michał Römer, Miłość z lupanaru. Dziennik intymny wileńskiego adwokata, wyd. Ośrodek KARTA, Warszawa 2019, ISBN 978-83-65979-59-9

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d (red.) Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene, Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo, Kraštotvarka, Kaunas, 1999, ISBN 9986-892-34-1, s. 127-128
↑ Rimantas Miknys, Leszek Zasztowt, Michał Romer i jego metryka w: Michał Römer, Dzienniki 1911–1913, t.1, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2, s. 31–32.
↑ Rimantas Miknys, Leszek Zasztowt, Michał Romer i jego metryka w: Michał Römer, Dzienniki 1911–1913, t.1, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2, s. 27.
↑ Rimantas Miknys, Leszek Zasztowt, Michał Romer i jego metryka w: Michał Römer, Dzienniki 1911–1913, t.1, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2, s. 28.
↑ Michał Römer, Dzienniki 1911–1945, t. 1–6, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2

Bibliografia, linki[edytuj | edytuj kod]

Stefan Kieniewicz, Michał Pius Romer (Römer) w: Polski Słownik Biograficzny t. XXXI, Warszawa-Kraków-Wrocław-Gdańsk 1988/89 s.653–655, wersja zdigitalizowana IPSB
Zbigniew Solak, Między Polską a Litwą. Życie i działalność Michała Römera 1880–1920, Kraków 2004.
Joanna Gierowska-Kałłaur, "Kwestia białoruska" w dzienniku Michała Römera : na podstawie zapisów pomiędzy 25 marca 1918 a 6 marca 1920 roku (tom 24, 25, 26 Diariusza). Przegląd Wschodni : historia i współczesność Polaków na Wschodzie. T. 14, z. 2 (2016), s. 335-360.
Sylwetka Michała Piusa Römera na stronie uniwersytetu. mruni.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-03)]. (język litewski)
Rimantas Miknys, Leszek Zasztowt, Michał Romer i jego metryka w: Michał Römer, Dzienniki 1911–1913, t.1, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2, s. 9–47.
Publikacje Michała Römera w serwisie Polona.pl

[Znajomość-1] (red.) Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene, Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo, Kraštotvarka, Kaunas, 1999, ISBN 9986-892-34-1, s. 127-128

[2] Rimantas Miknys, Leszek Zasztowt, Michał Romer i jego metryka w: Michał Römer, Dzienniki 1911–1913, t.1, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2, s. 31–32.

[3] Rimantas Miknys, Leszek Zasztowt, Michał Romer i jego metryka w: Michał Römer, Dzienniki 1911–1913, t.1, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2, s. 27.

[4] Rimantas Miknys, Leszek Zasztowt, Michał Romer i jego metryka w: Michał Römer, Dzienniki 1911–1913, t.1, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2, s. 28.

[5] Michał Römer, Dzienniki 1911–1945, t. 1–6, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017–2018, ISBN 978-83-64476-79-2

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]