Mieczysław Rakowski

Mieczysław Rakowski

Mieczysław Rakowski (2006)
Data i miejsce urodzenia	1 grudnia 1926 Kowalewko-Folwark
Data i miejsce śmierci	8 listopada 2008 Warszawa
I sekretarz KC PZPR
Okres	od 29 lipca 1989 do 29 stycznia 1990
Poprzednik	Wojciech Jaruzelski
Następca	brak (partia przestała istnieć)
Prezes Rady Ministrów
Okres	od 27 września 1988 do 2 sierpnia 1989
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Poprzednik	Zbigniew Messner
Następca	Czesław Kiszczak
Wiceprezes Rady Ministrów
Okres	od 12 lutego 1981 do 12 listopada 1985
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Wicemarszałek Sejmu IX kadencji (PRL)
Okres	od 6 listopada 1985 do 17 czerwca 1988
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Odznaczenia

Mieczysław Franciszek Rakowski (ur. 1 grudnia 1926 w Kowalewku-Folwarku, zm. 8 listopada 2008 w Warszawie) – polski polityk komunistyczny, historyk i dziennikarz.

Wiceprezes Rady Ministrów w rządzie Wojciecha Jaruzelskiego (1981–1985), prezes Rady Ministrów w latach 1988–1989, poseł na Sejm PRL VI, VII, VIII i IX kadencji, ostatni I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1989–1990).

Życiorys

Młodość

M.F. Rakowski jako młody żołnierz (1945)

Pochodził z Wielkopolski. Urodził się 1 grudnia 1926. Był synem rolnika Franciszka Rakowskiego i Marii Mazurkiewicz. Do wybuchu wojny ukończył cztery klasy szkoły powszechnej. Jego ojciec został rozstrzelany przez Niemców, a rodzina wysiedlona. W okresie okupacji niemieckiej nie chodził do żadnej szkoły.

Pracował w Poznaniu jako robotnik w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego. 23 stycznia 1945 zgłosił się do wojska. W kwietniu tego samego roku został skierowany do szkoły oficerskiej. Odbył kilkumiesięczne szkolenie w Szkole Oficerów Polityczno-Wychowawczych im. Ludwika Waryńskiego w Łodzi. W 1951 został przeniesiony do rezerwy w stopniu kapitana.

W 1949 ukończył kurs dziennikarzy KC PZPR. Studiował następnie w Instytucie Nauk Społecznych w Warszawie (studia ukończył w 1955). W 1956 doktoryzował się tam z nauk historycznych pod kierunkiem Bronisława Krauzego.

Działalność polityczna w Polsce Ludowej

Lata 1946–1988

W grudniu 1946 Mieczysław Rakowski wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, następnie działał w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej od początku jej istnienia (tj. od 1948). Zaliczany do „puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w połowie lat pięćdziesiątych. Od 1957 był pracownikiem politycznym Komitetu Centralnego PZPR w Warszawie (z przerwami na naukę).

Po likwidacji przez władze pisma „Po prostu” i wprowadzeniu na rynek mającej być mniej krytyczną wobec władz „Polityki”, od 1958 do 1982 pozostawał związany z tym pismem jako zastępca, a później redaktor naczelny tego pisma (do 1982).

Działał w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich (od 1951), będąc m.in. prezesem zarządu głównego w okresie 1958–1961. Od 1982 był członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL.

Od 1972 do 1989 nieprzerwanie sprawował mandat posła na Sejm PRL. W Sejmie IX kadencji piastował funkcję wicemarszałka (do 17 czerwca 1988).

W 1975 został członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W latach 1981–1983 był członkiem Komisji KC PZPR powołanej dla wyjaśnienia przyczyn i przebiegu konfliktów społecznych w dziejach Polski Ludowej.

W 1981 Sejm PRL VIII kadencji powołał go na urząd wicepremiera w rządzie Wojciecha Jaruzelskiego, który sprawował do 1985. Równolegle sprawował stanowisko przewodniczącego Komisji Rady Ministrów ds. Dialogu ze Związkami Zawodowymi (1981–1985) i członka Narodowej Rady Kultury (1983–1990). 25 sierpnia 1983 wziął udział w spotkaniu ze stoczniowcami Stoczni Gdańskiej w sali BHP. Wśród nich był Lech Wałęsa. W latach 1986–1988 członek Społecznego Komitetu Odnowy Starego Miasta Zamościa.

Po wprowadzeniu stanu wojennego Rakowski był jednym ze zwolenników rozwiązania PZPR lub zawieszenia jej działalności – powoływał się na rozwiązanie węgierskie, gdzie w 1956 w miejsce Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej powstała Węgierska Partia Pracujących. Rakowski twierdził, że taki krok „uwiarygodniłby decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego”. Wojciech Jaruzelski był przeciwny takiemu rozwiązaniu. Uważał, że na Węgrzech nowa partia powstała po „pełnym załamaniu się swej poprzedniczki”, zaś w Polsce PZPR, choć w 1981 utraciła pewną liczbę swych członków i sporo swojego autorytetu, zachowała strukturę organizacyjną i stanowi nadal pewną siłę polityczną. Innym powodem przeciwko rozwiązaniu partii była też utrata wizerunku międzynarodowego wśród sojuszników.

W grudniu 1987 został członkiem Biura Politycznego KC PZPR.

Rząd Mieczysława Rakowskiego

27 września 1988 został powołany na Prezesa Rady Ministrów, zastępując Zbigniewa Messnera. Rząd Mieczysława Rakowskiego podjął próby reform gospodarczych, doprowadzając m.in. do uchwalenia w 1988 przez Sejm IX kadencji przejrzystej i korzystnej dla drobnych i średnich przedsiębiorców ustawy o działalności gospodarczej tzw. ustawy Wilczka (każda niezabroniona działalność gospodarcza jest dozwolona i popierana), przygotowanej przez ówczesnego ministra przemysłu Mieczysława Wilczka, kładącej podstawy pod przywrócenie w Polsce wolnego rynku po upadku i demontażu tzw. realnego socjalizmu. Obecnie już nieobowiązująca ustawa Wilczka była często chwalona za swoje odbiurokratyzowanie i przejrzystość przez ekonomistów i polityków różnych opcji. Rząd Rakowskiego doprowadził także do przyjęcia ustaw umożliwiających komercjalizację niektórych przedsiębiorstw państwowych i urynkawiających ceny. Natomiast szczególne kontrowersje i krytykę, zwłaszcza wśród ówczesnych środowisk opozycyjnych, wywołała decyzja rządu o złożeniu do sądu wniosku o upadłość Stoczni Gdańskiej im. Lenina, historycznej kolebki ruchu związkowego i społecznego „Solidarność”. Rządowi Rakowskiego wytykano także przygotowanie i doprowadzenie do uchwalenia 17 maja 1989 przez Sejm szczególnie korzystnej dla polskiego Kościoła rzymskokatolickiego ustawy o stosunku państwa do Kościoła, powołującej m.in. Komisję Majątkową, legitymizującej – funkcjonującą już wcześniej w okresie PRL, tj. od 1949 – Komisję Wspólną Rządu i Episkopatu jako nadrzędne ciało konsultatywne pomiędzy władzami państwowymi a kościelnymi, czy też poszerzającej uprawnienia finansowe Funduszu Kościelnego. W związku z tym niektórzy późniejsi krytycy polityki premiera Rakowskiego zarzucali mu położenie podwalin pod powstanie w Polsce państwa wyznaniowego.

15 marca 1989 Rada Ministrów pod jego przewodnictwem podjęła uchwałę o anulowaniu decyzji Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z września 1946 o pozbawieniu obywatelstwa m.in. generałów Andersa, Kopańskiego, Chruściela i Maczka, a także Stanisława Mikołajczyka. 26 lutego 1989 dostarczono generałowi Maczkowi prywatny list od premiera Rakowskiego z przeprosinami za odebranie obywatelstwa.

Mieczysław Rakowski był wielkim entuzjastą reform Deng Xiaopinga, wnioskować to można po jego przemyśleniach znajdujących się w książce Przemiany i szanse socjalizmu (2004) wydanej przez Stowarzyszenie Marksistów Polskich. Wpływ na to mogło mieć rzekomo wydanie książki przez wydawnictwo Książka i Wiedza pt. Chińska droga do socjalizmu Deng Xiaopinga w 1988. Podobne przeświadczenia na temat podobieństw, wykładał w ostatnich latach prof. Andrzej Zawistowski ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, bądź polski publicysta Jakub Majmurek z „Krytyki Politycznej”.

Obrady Okrągłego Stołu, wybory w 1989

Za jego premierostwa doszło także do historycznych rozmów Okrągłego Stołu (poprzedzonych rozmowami w Magdalence, rozpoczętymi równolegle z powołaniem Mieczysława Rakowskiego na stanowisko premiera) pomiędzy rządzącą wówczas PZPR a opozycyjną „Solidarnością”, wskutek których podpisano porozumienie obejmujące m.in. przeprowadzenie 4 czerwca 1989 pierwszych w Polsce po II wojnie światowej – częściowo – wolnych wyborów parlamentarnych do tzw. Sejmu kontraktowego – Sejmu PRL X kadencji (1989–1991). W wyniku wyborów parlamentarnych z czerwca 1989 otrzymał 8 213 671 (48,17%) głosów i nie uzyskał mandatu parlamentarnego. 2 sierpnia podał się do dymisji z funkcji premiera.

Dalsza działalność w III RP

Lata 1989–1999

W lipcu 1989 po odejściu Wojciecha Jaruzelskiego z kierownictwa partii objął funkcję pierwszego sekretarza KC PZPR, doprowadzając do jej rozwiązania w styczniu 1990. Następnie został członkiem Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej, którym był aż do jej rozwiązania w 1999.

W wyniku prowadzonego w latach 1990–1993 postępowania w związku z tzw. moskiewską pożyczką został mu przedstawiony zarzut popełnienia przestępstwa. Postępowanie zostało umorzone w 1993.

Wycofanie się z życia publicznego

Od tego czasu Rakowski wycofał się z czynnego życia politycznego, brał jednak udział w debatach publicznych – był redaktorem naczelnym pisma „Dziś”, pisywał do „Trybuny”, wydał dzienniki (10 tomów obejmujących lata 1958–1989), jak również dziennik z lat 1991–2006 (Polski przekładaniec). Od 2003 do 2004 prowadził swój własny talk-show w stacji TVP3, do którego zapraszał znane postaci z okresu PRL.

Był członkiem komitetu wyborczego Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich w 2005.

Praca akademicka

Był wykładowcą Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.

Śmierć i pogrzeb

Henryk Schönker, Mieczysław Rakowski, Daniel Beauvois i Andrzej Chwalba podczas przyznawania Nagrody Historycznej Polityki w 2006

Grób Mieczysława Rakowskiego na Powązkach

W ostatnich latach życia cierpiał na nowotwór. Zmarł w szpitalu w Warszawie. Został pochowany 18 listopada 2008 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A3 tuje-1-10). Przemówienie w domu przedpogrzebowym wygłosił były prezydent RP Wojciech Jaruzelski, a nad grobem były prezydent RP Aleksander Kwaśniewski oraz dziennikarz Daniel Passent w imieniu dziennikarzy tygodnika „Polityka”.

Życie prywatne

Był mężem skrzypaczki Wandy Wiłkomirskiej, z którą miał dwóch synów. W 1986 ożenił się z aktorką Elżbietą Kępińską, z którą pozostał do swojej śmierci w 2008.

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1997)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Order Sztandaru Pracy II klasy
• Złoty Krzyż Zasługi
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
• Medal 40-lecia Polski Ludowej
• Medal im. Ludwika Waryńskiego (1988)
• Odznaka honorowa I stopnia „Zasłużony dla Polskich Linii Lotniczych – Lot” z trzema diamentami (1989)
• Odznaka „Za zasługi dla rozwoju prasy polskiej i Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich” (1974)
• Złota odznaka Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL (1987)
• Medal pamiątkowy „40-lecia PZPR” (1988)
• Nagroda indywidualna RSW „Prasa-Książka-Ruch” za rok 1975
• Nagroda im. Ludwika Waryńskiego (1988) za wspomnienia wydane pt. Czasy nadziei i rozczarowań (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1987)

Publikacje

• Niemiecka Republika Federalna z bliska (1958)
• Nowy świat: notatki z podróży po ZSRR (1959)
• Socjaldemokratyczna Partia Niemiec w okresie powojennym, 1949–1954: problemy i idee (1960)
• Ameryka wielopiętrowa: dziennik podróży (1964)
• Dyskusje, propozycje, decyzje (1965)
• Tematy dnia (1967)
• Klimaty w RFN (1971)
• Polityka zagraniczna PRL: szkice z historii trzydziestolecia (1974)
• Dymisja kanclerza (1975)
• Polska polityka zagraniczna (1975)
• Spełnione i niespełnione (1977)
• Przesilenie grudniowe: przyczynek do dziejów najnowszych (1981)
• Rzeczpospolita na progu lat osiemdziesiątych (1981)
• Partnerstwo (1982)
• Trudny dialog (1983)
• Czasy nadziei i rozczarowań (1986)
• Jak to się stało? (1991)
• Zanim stanę przed Trybunałem (1992)
• Gorbaczow: pierwszy i ostatni (1992)
• Do M.F. Rakowskiego pisali (1993)
• Dzienniki polityczne (1998–2005, dziesięć tomów obejmujących lata 1958–1990)
• Polska pod rządami PZPR, praca zbiorowa (2000)
• Polski przekładaniec. Tom 1 1991–1996 (2002)
• Polski przekładaniec. Tom 2 1997–2001 (2002)
• Przemiany i szanse socjalizmu (w konfrontacji z kapitalizmem od czasów Marksa po bliską przyszłość) (2004)
• Polski przekładaniec. Tom 3 2002–2003 (2007)
• Polski przekładaniec. Tom 4 2004–2006 (2007)

Zobacz też

• Rząd Mieczysława Rakowskiego
• Rząd Zbigniewa Messnera
• Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej

Bibliografia

• Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 1082–1083.
• Od kwietnia do sierpnia. W: Mieczysław Rakowski: Jak to się stało. Warszawa: POW „BGW”, 1991. ISBN 83-85167-39-0.
• Jerzy Eisler: Siedmiu Wspaniałych. Warszawa: Czerwone i Czarne, 2014. ISBN 978-83-7700-042-7.
• Marta Stremecka: Jerzy Urban o swoim życiu. Warszawa: Czerwone i Czarne, 2013, s. 99. ISBN 978-83-7700-108-0.
• Październik i „Mała stabilizacja”. W: Jerzy Eisler: Zarys dziejów politycznych Polski 1944–1989. Warszawa: POW „BGW”, 1992, s. 61–62. ISBN 83-7066-208-0.

Linki zewnętrzne

• O znajomości z Mieczysławem Rakowskim pisze Daniel Passent