Mikołaj Radziwiłł (1515–1565)
Trąby | |
Rodzina | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
4 lutego 1515 |
Data i miejsce śmierci |
28 lub 29 maja 1565 |
Ojciec | |
Matka |
Anna Kiszka |
Żona | |
Dzieci |
z Elżbietą Szydłowiecką: |
Mikołaj Krzysztof Radziwiłł książę herbu Trąby, zwany Czarnym (ur. 4 lutego 1515 w Nieświeżu, zm. 28 lub 29 maja 1565 w Łukiszkach) – marszałek wielki litewski, kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński.
Książę od 1547, pochodzący z litewskiego rodu Radziwiłłów, syn kasztelana trockiego Jana i Anny z Kiszków. Wprowadził i umocnił na Litwie kalwinizm, który propagował także w Koronie, pod koniec życia poparł jednak braci polskich. Stworzył potęgę rodu Radziwiłłów.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Lata nauki i kariera
[edytuj | edytuj kod]Otrzymał wszechstronne wykształcenie, studiował w Wittenberdze, następnie przebywał na dworze królewskim w Krakowie, gdzie poznał przyszłego króla Zygmunta II Augusta. Związek, a następnie małżeństwo siostry stryjecznej Mikołaja – Barbary Radziwiłłówny z Zygmuntem Augustem umocnił jego pozycję, w 1551, nadał mu Zygmunt II August przywilej chronienia w archiwum nieświeskim wszystkich dokumentów, dotyczących dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego: w 1544 Mikołaj został marszałkiem ziemskim, w 1550 kanclerzem, w 1551 wojewodą wileńskim, kumulując najwyższe urzędy w państwie i stając się wraz z bratem Mikołajem Radziwiłłem Rudym najbardziej wpływowym dygnitarzem na Litwie.
Od 1548 jego żoną była Elżbieta Szydłowiecka, która wniosła w posagu tzw. „Dobra Szydłowieckie” które otrzymała w spadku po ojcu Krzysztofie Szydłowieckim.
Działalność polityczna
[edytuj | edytuj kod]Mikołaj Czarny prowadził politykę mającą na celu umocnienie pozycji Wielkiego Księstwa Litewskiego, które znajdowało się w unii z Polską; w 1561 doprowadził do włączenia Liwonii do Litwy. Wzmacniał również wpływy swojego rodu nawiązując niezależne od Korony kontakty polityczne z Habsburgami. Sprzeciwiał się unii lubelskiej i z powodu tej opozycji został odsunięty przez króla od wpływu na politykę.
Na sejmie bielskim 1564 roku był świadkiem wydania przywileju bielskiego przez króla Zygmunta II Augusta[1].
Protektor reformacji
[edytuj | edytuj kod]W 1553 Mikołaj Radziwiłł Czarny poparł Reformację i w wyniku tego porzucił katolicyzm. Początkowo zainteresował się luteranizmem, ale dwa lata później nawiązał korespondencję z wybitnymi teologami kalwinizmu, w tym z samym Janem Kalwinem. Około 1557 przyłączył się do Zboru (Kościoła) Reformowanego (kalwinizm), którego stał się najbardziej wpływowym protektorem w Rzeczypospolitej.
W tym 1557 roku ufundował w Wilnie pierwszy na Litwie kościół (zbór) i szkołę wyznania reformowanego. Wkrótce zaczął energicznie zwalczać katolicyzm i prawosławie w swoich litewskich i małopolskich posiadłościach: od 1560 odebrał katolikom kościoły w Nieświeżu, Klecku, Ołyce, Subotnikach, Mordach i Szydłowcu i przekazał je pastorom kalwińskim. Zaczął też aktywnie propagować protestantyzm, otwierając drukarnie w Nieświeżu i Brześciu Litewskim, gdzie w 1563 wydrukowano Biblię brzeską, zwaną też Radziwiłłowską – pierwsze tłumaczenie całego Pisma Świętego na język polski z języków oryginalnych (Mikołaj Czarny finansował zarówno prace zespołu tłumaczącego Biblię w Pińczowie, jak i wydanie jej w Brześciu). Wspierał również działaczy reformacji, takich jak Francesco Stancaro, Szymon Budny, Marcin Czechowic i Jan Łaski.
Poparcie braci polskich
[edytuj | edytuj kod]Na początku lat 60. XVI wieku w łonie polskiego Zboru (Kościoła) Reformowanego nastąpił spór dotyczący nauki o Trójcy Świętej. Początkowo Mikołaj Czarny poparł stronę trynitarian, wygnał nawet Szymona Budnego, którego sobór kalwiński uznał za winnego odrzucenia doktryny Trójcy. Jednak w roku 1563, przede wszystkim pod wpływem Leliusza Socyna i Jerzego Blandraty, poparł unitarianizm i zaczął aktywnie wspierać braci polskich[2].
Już w czerwcu 1563 roku w swoich dobrach w Mordach zorganizował synod ariański, a w następnym roku zaczął zastępować pastorów kalwińskich ministrami ariańskimi. Przekazał też do ich dyspozycji drukarnię w Nieświeżu. Wspierał również ruch antytrynitarny na arenie międzynarodowej. Próbował bronić Jerzego Blandratę oskarżonego przez Jana Kalwina oraz wspierał księcia Siemiogrodu Jana Zygmunta Zapolyę, który również popierał unitarian[3].
Pomimo wielokrotnych prób przekonania do katolicyzmu przez nuncjuszy papieskich, Mikołaj Czarny do przedwczesnej śmierci w 1565 roku pozostał wierny reformacji i arianizmowi. Ponieważ w chwili jego śmierci nie był jeszcze formalnie dokonany ostateczny podział polskiego obozu reformacyjnego na Zbór Większy (kalwinizm) i Zbór Mniejszy (braci polskich), obie grupy przyznają się do niego jako swojego wyznawcy i protektora.
Po śmierci Mikołaja Czarnego niedokończone dzieło wspierania reformacji (kalwinizmu) kontynuował Mikołaj Radziwiłł Rudy, a najważniejszymi obrońcami arian pozostali Jan Kiszka oraz jego matka księżna Anna Radziwiłłówna Kiszczyna.
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec życia Mikołaj Czarny Radziwiłł chorował na podagrę. Twierdzono, że za poradą lekarza Żyda wysmarował się rtęcią, aby złagodzić cierpienia związane z chorobą. Giovanni Francesco Commendone w liście z czerwca 1565 pisał: Wkrótce po tym namaszczeniu wzmogły się bóle, dręczyły go przez całe trzy dni bez przerwy tak dalece, iż naprzód popękały mu oczy, uszy i gęba, następnie rozparło mu boki, a na koniec głowa rozszczepiła się na dwie części tak, iż opuszczony od Boga, w okropnym wyciem wyzionął ducha[4].
Po jego śmierci nuncjusz papieski napisał: Tak oto umarł najbardziej wpływowy człowiek w tym kraju, bez którego zgody nic nie mogło się wydarzyć[5].
W 2004 w pozostałościach kościoła kalwińskiego w Dubinkach znaleziono szczątki, które zidentyfikowano jako należące do Mikołaja Radziwiłła Czarnego i jego krewnych (w tym Mikołaja Rudego). 5 września 2009 odbył się ich powtórny uroczysty pogrzeb[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Statut Litewski : drugiej redakcyi (1566) = Statutum Lituanicum : alterius editionis, Archiwum Komisji Prawniczej t. VII, Kraków 1900, s. 311-312.
- ↑ Henryk Merczyng Szymon Budny jako krytyk tekstów biblijnych, Kraków, 1913, s. 59.
- ↑ Hasło „Mikołaj Radziwiłł Czarny” ze Słownika Unitarian (ang.)
- ↑ Stanisław Cynarski: Zygmunt August. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 240. ISBN 83-04-02670-8.
- ↑ Hasło „Mikołaj Radziwiłł Czarny”.
- ↑ Litwa żegna Radziwiłłów.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- List Mikołaja Radziwiłła Czarnego do Lipomana.
- Dedykacja Biblii Brzeskiej królowi Zygmuntowi Augustowi.. geocities.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-27)].
- List Jana Kalwina do Mikołaja Radziwiłła.
- Mikołaj Krzysztof Radziwiłł h. Trąby, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2021-12-17].
- Kanclerze wielcy litewscy
- Marszałkowie wielcy litewscy
- Wojewodowie wileńscy (Wielkie Księstwo Litewskie)
- Starostowie brzeskolitewscy
- Urzędnicy ziemscy I Rzeczypospolitej
- Hrabiowie szydłowieccy
- Uczestnicy sejmu bielskiego 1564
- Świadkowie przywileju bielskiego 1564
- Polscy książęta Świętego Cesarstwa Rzymskiego
- Radziwiłłowie herbu Trąby
- Szlachta Wielkiego Księstwa Litewskiego
- Szlachta ariańska w Polsce
- Ludzie związani z Kleckiem (I Rzeczpospolita)
- Ludzie związani z Nieświeżem (I Rzeczpospolita)
- Ludzie związani z Ołyką (I Rzeczpospolita)
- Ludzie związani z Szydłowcem (I Rzeczpospolita)
- Ludzie urodzeni w Nieświeżu
- Urodzeni w 1515
- Zmarli w 1565