Mitologia bałtyjska

Mitologia bałtyjska – zespół wierzeń i mitów Bałtów, zaliczany do systemu politeistycznych religii etnicznych. Blisko spokrewniony z mitologią słowiańską. Różnice polegały głównie na tym, że bóstwa nie występowały pod postacią ludzką i częściej były płci żeńskiej.

Szczególne znaczenie miały dla Bałtów bóstwa nieba, ciał niebieskich (zwłaszcza Słońca i Księżyca tworzących boską parę), ziemi i urodzaju. Wierzono w różne demony, zaś Łotysze w ponad 70 dobrych i złych duchów zwanych Matkami. W wierzeniach litewskich duszami zmarłych opiekował się bóg Sovi(j), a w łotewskich Velu mate („matka dusz”).

Nie znano świątyń; za miejsce kultu służyły święte gaje, dąbrowy, źródła i kamienie. Powszechny był kult świętych drzew, w które miały przenikać dusze zmarłych oraz kult ognia mającego właściwości oczyszczające. Składano ofiary ze zwierząt i płodów rolnych i czasem z jeńców wojennych.

Obchodzono święta o charakterze agrarnym, zwłaszcza na jesień związane ze składaniem darów dla zmarłych.

Anonimowy autor (Czech, Niemiec lub Polak) napisanego między rokiem 1255 a 1260 po łacinie traktatu „Opis krajów” (Descriptio Terrarum) zawarł w 9. rozdziale takie uwagi o religii Prusów i ich obrządku pogrzebowym, właściwym wszystkim ludom bałtyjskim:

„	Prusowie ci czcili w szczególny sposób wybrane lasy jako bogów. Kierowali się bardzo wróżbami. Zmarłych palili wraz z końmi i zbroją oraz we wspaniałych szatach. Wierzą bowiem, że tymi i innymi rzeczami, które zostaną spalone, będą mogli posługiwać się w przyszłym życiu.	”
— „Opis krajów” [w:] Spotkanie dwóch światów. Stolica Apostolska a świat mongolski w połowie XIII wieku, pod red. Jerzego Strzelczyka, Wydawnictwo ABOS, Poznań 1993, s. 289-301, ​ISBN 83-85337-24-5​

Literatura w języku polskim

a) specjalistyczna:

• G. Białuński - Studia z dziejów plemion pruskich i jacwińskich, Olsztyn 1999.
• Aleksander Brückner - Starożytna Litwa. Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne, Pojezierze 1985.
• Arthur Cottereu - Słownik mitów świata, Wyd. „Książnica” 1996.
• Piotr z Dusburga, Kronika ziemi pruskiej, Toruń 2004, ​ISBN 83-231-1744-6​
• Algirdas Julien Greimas - O Bogach i ludziach. Studia o mitologii litewskiej, przeł. Bogusław Marszalik, "Biblioteka Klasyków Antropologii",Wyd. Marek Derewecki, Kęty 2007 ​ISBN 978-83-89637-39-0​
• Aleksander Kamiński - Jaćwież, Łódź 1953.
• Andrzej M. Kempiński - Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Iskry 2001.
• Andrzej M. Kempiński - Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, SAWW 1993.
• ks. Jan Leo, Dzieje Prus, z braniewskiego wydania z roku 1725 przełożył bp. Julian Wojtkowski, Olsztyn 2008, ​ISBN 978-83-925440-1-2​
• Łucja Okulicz-Kozaryn - Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów., PIW, Warszawa 1983.
• Łucja Okulicz-Kozaryn - Dzieje Prusów, Wrocław 1997.
• Jerzy Suchocki - Mitologia bałtyjska, seria: „Mitologie świata”, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1991.
• "Ludy Bałtyckie. Pierwotna wiara i kulty",[w:] Aleksander Brückner, Mitologia słowiańska i polska, Warszawa 1985.
• "Opis krajów" [w:] Spotkanie dwóch światów. Stolica Apostolska a świat mongolski w połowie XIII wieku, pod red. Jerzego Strzelczyka, Wydawnictwo ABOS, Poznań 1993, s. 289-301, ​ISBN 83-85337-24-5​

b) popularna:

• Jan Kierszka, Mity i legendy Prusów, Elbląg 1999, ​ISBN 83-911771-0-6​
• Wojciech Giełżyński - Jaćwięgi są wśród nas, Iskry, Warszawa 2001.
• "Królowa węży" [w:] Oskar Miłosz, Legendy i podania litewskie, Olsztyn 1985.
• Legendy i przypowieści romantycznej Wysoczyzny Elbląskiej (rdz. Tolmicko: trzy córy Hoggos, kozioł, marchewka i...po ptakach, Elbląg: od Hommuli do Kumieli, bitwa w Leśnym Oczku, oj Kumielo, Kumpelko), Sztutowo 1995.
• "Narzeczona z morskiego miasta", [w:] Baśnie narodów republik nadbałtyckich. Baśnie narodów ZSRR, Warszawa 1987.
• "O pięknej Egle i królu jezior – Żaltysie", [w:] Legendy i podania Polskie, pod red. M. Orłoń, J. Tyszkiewicz, Warszawa 1986.
• Jan Skorupski - Synowie drzew. Powieść o Jaćwingach na podstawie zapisków rycerza krzyżackiego, WAM, Kraków 2006.