Mizocz
50°24′25″N 26°08′42″E/50,406944 26,145000 Kościół, obecnie Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Powierzchnia |
16,24 km² | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 3652 | ||||
| Kod pocztowy |
35740 | ||||
Położenie na mapie obwodu rówieńskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
| 50°24′25″N 26°08′42″E/50,406944 26,145000
| |||||
Mizocz (ukr. Мізоч) – osiedle typu miejskiego w rejonie zdołbunowskim obwodu rówieńskiego Ukrainy, na Wołyniu.
Prywatna wieś szlachecka, położona w województwie wołyńskim, w 1739 roku należała wraz z folwarkiem do klucza Międzyrzecz Lubomirskich[2]. W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Mizocz w powiecie dubieńskim, a od 1 stycznia 1925 r. w zdołbunowskim[3] województwa wołyńskiego. Po napaści ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. miasteczko znalazło się po okupacją i zostało wcielone do Ukraińskiej SRR.
Leży w malowniczej okolicy gór Dermańskich. Znajduje się tu zabytkowy kościół pw. św. Jana Nepomucena, niedawno przebudowany na cerkiew prawosławną.
Historia[edytuj | edytuj kod]
23 września 1761 r. król Polski August III zezwolił na założenie miasta pod nazwą Wielki Mizocz i nadał mu prawo magdeburskie.
Wielki wkład w historię miasteczka i całego Wołynia włożyła polska rodzina Dunin-Karwickich. Pochodził stąd Krzysztof Dunin-Karwicki – generał lejtnant wojsk koronnych. 24 stycznia 1833 urodził się tutaj Józef Dunin-Karwicki, polski pisarz i pamiętnikarz Wołynia. Jest on autorem m.in. następujących dzieł: „Szkice obyczajowe i historyczne” (Warszawa 1882), „Wędrówka od źródeł do ujścia Horynia” (Kraków 1881), „Jak to in illo tempore bywało”, „Kartka z drugiej połowy XVIII wieku, wyjęta z papierów familijnych domu Dunin-Karwickich” (Kraków 1896), „Wspomnienia Wołyniaka” (Lwów 1897), „Opowiadania historyczne z dziejów okolicy Słuczy i jej dopływów” (Kraków 1897), „Opowiadania historyczne” (Lwów 1898), „Ze starego autoramentu”, „Typy i obrazki wołyńskie” (Warszawa 1899), „Z zamglonej i niedawno minionej przeszłości”, „Wołyńskie opowiadania historyczne” (Warszawa 1901), „Z moich wspomnień” (Warszawa 1901-1903) i inne.
Znajdowała się tu znana cukrownia „Karwice” Abrahama Horensteina. W okresie międzywojennym była tu strażnica KOP-u oraz szkoła dla podoficerów niezawodowych w I Brygadzie przy 11 batalionie.
We wrześniu 1939 Mizocz został zajęty przez Armię Czerwoną. Józef Dunin-Karwicki wraz z rodziną został deportowany przez Sowietów na wschód[4]. 27 czerwca 1941 do miasteczka wkroczył Wehrmacht. Na drugi dzień po tym wydarzeniu miejscowi Ukraińcy urządzili trwający tydzień pogrom, podczas którego zabito i pobito kilkudziesięciu Żydów oraz grabiono żydowskie mienie[4][5]. W marcu 1942 Niemcy zamknęli ludność żydowską (szacunkowo 1,7 tys. osób) w getcie. Getto zostało zlikwidowane w dniach 14–15 października 1942[5]. Podczas likwidacji podziemna organizacja żydowska podpaliła getto i podjęła walkę[5], co pozwoliło części Żydów (według niektórych danych – kilkuset osobom[6]) na ucieczkę do lasu; ludzie ci sformowali potem oddział partyzancki[5]. W pożarze getta zginęło 200 osób, pozostałych rozstrzelano[5] w miasteczku oraz koło Kredowej Góry[6]. Nieco inny opis likwidacji getta dają Władysław i Ewa Siemaszkowie. Według nich egzekucje zaczęły się 13 października; przez wiele dni policjanci ukraińscy rozstrzeliwali Żydów w jarze pod wsią Stubło, a getto zostało podpalone dopiero po zakończeniu egzekucji[4].
28 listopada 1942 roku urodził się w miejscowości Jonasz Kofta – polski poeta, dramaturg, satyryk i piosenkarz.
Od początku okupacji niemieckiej Ukraińcy z Mizocza zaczęli okazywać wrogość wobec Polaków, jednak zdaniem W. i E. Siemaszków obecność na miejscu kompanii Niemców powstrzymywała ich do lata 1943 przed większymi antypolskimi wystąpieniami. Dochodziło do zabójstw pojedynczych osób oraz w lipcu 1943 do mordu na 15 osobach pasących bydło. Podczas rzezi wołyńskiej do miasta ściągali polscy uchodźcy z eksterminowanych przez UPA wiosek; na cmentarzu codziennie dochodziło do pochówków przywiezionych zwłok. Część przybyłych nie widząc możliwości przetrwania zgłaszała się na roboty przymusowe w III Rzeszy. Niemcy zwerbowali wśród uchodźców 40 mężczyzn do policji. Od 1943 roku w miasteczku stacjonowała także kompania węgierska, która pomagała Polakom, dokarmiając ich oraz przekazując broń. W sierpniu 1943 mizoczanie żyli w oczekiwaniu na atak UPA; tuż przed napadem Ukraińcy wyprowadzili się poza miasteczko[4].
Pod koniec sierpnia 1943 (w nocy z 24 na 25 sierpnia bądź z 31 sierpnia na 1 września) oddziały UPA zaatakowały Mizocz i przystąpiły do eksterminacji Polaków oraz walki z załogą węgierską i policją. Liczbę ofiar W. i E. Siemaszkowie oceniają na ponad 100[4]. Nad ranem do Mizocza przybyły węgierskie posiłki ze Zdołbunowa i upowcy wycofali się. Następnego dnia Polacy pochowali zabitych w zbiorowej mogile i niemal wszyscy opuścili spalone w 80% miasteczko, ewakuując się koleją do Zdołbunowa[4].
3 i 4 listopada 1943 po zajęciu przez UPA miasteczka, Niemcy spalili w okolicy 3 wsie ukraińskie i zbombardowali upowski szpital.
6 lutego 1944 Mizocz został ponownie zajęty przez Armię Czerwoną.
W 1989 liczyło 4220 mieszkańców[7].
W 2013 liczyło 3561 mieszkańców[8].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mizocz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 513.
- Mizocz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 341.
- Mizocz na stronie Rady Najwyższej Ukrainy
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.61
- ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok XV, zeszyt 3 (58), 1972, s. 438.
- ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 68, poz. 655
- ↑ a b c d e f Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 977-980, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
- ↑ a b c d e Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.587
- ↑ a b Gmina żydowska w Mizoczu. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2012-10-28]. (pol.).
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
