Modrzew
| ||
 Modrzew europejski | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe | |
| Nadgromada | rośliny nasienne | |
| Gromada | nagonasienne | |
| Podgromada | nagonasienne drobnolistne | |
| Klasa | iglaste | |
| Rząd | sosnowce | |
| Rodzina | sosnowate | |
| Podrodzina | modrzewiowe (Laricoideae) | |
| Rodzaj | modrzew | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Larix Mill. Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754 | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
| Larix decidua Mill.[1] | ||
_langs_het_voetpad_tussen_Grimentz_en_Vercorin.jpg)
Modrzew (Larix Mill.) – rodzaj drzew z rodziny sosnowatych. Obejmuje 10[2][3][4], w niektórych ujęciach kilkanaście gatunków[5]. Występują one na obszarach umiarkowanych i chłodnych półkuli północnej. W strefie umiarkowanej zasiedlają obszary górskie, w strefie chłodnej rosną w lasach borealnych i lasotundrze, będąc najdalej na północ sięgającymi drzewami[6]. W Polsce występuje modrzew europejski typowy L. decidua subsp. decidua rosnący w Tatrach, gdzie sięga do górnej granicy lasu, oraz modrzew europejski polski L. decidua subsp. polonica rosnący środkowej i południowo-wschodniej części kraju[6][7].
Drewno modrzewi (pochodzące od różnych gatunków ma zbliżone właściwości) jest cenionym surowcem o długiej tradycji zastosowań – jest ciężkie, twarde, ale łatwo łupliwe. Po wysuszeniu jest łatwe w obróbce, daje się też łatwo toczyć i polerować. Trwałe jest w podobnym stopniu jak dębowe. W kontakcie z wodą ulega petryfikacji[8]. Od Starożytności uznawane było za idealne do budowy mostów, budowli wodnych, umacniania podmokłych gruntów, stosowane było do budowy rozmaitych budynków, łodzi i okrętów, mebli, skrzyń i beczek, podkładów kolejowych, kopalniaków, słupów telegraficznych, instrumentów muzycznych, boazerii, ogrodzeń i bram[8][3]. Z żywic modrzewia europejskiego wytwarzano terpentynę wenecką, kora używana była do garbowania skór[3]. Ze względu na walory drewna, ale też małe wymagania i szybki wzrost drzewa te są popularnie uprawiane. Dobrze rosną także na terenach zanieczyszczonych i miejskich, mogą być przycinane i formowane w żywopłoty[9].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Drzewa osiągające od ok. 10–15 m (modrzew Griffitha) do 70–80 m (modrzew zachodni), przy pierśnicy sięgającej do 3 m[6]. Korona jest luźna[4], piramidalna[10] (od bardzo wąskiej u modrzewia amerykańskiego, do bardzo szerokiej u modrzewia japońskiego[11]) z konarami wyrastającymi w nieregularnych okółkach[5] lub okółków brak[11]. Konary rozpościerają się poziomo[5][11] natomiast boczne gałęzie zwykle zwisają[11]. Pędy dwojakiego rodzaju – długopędy, ulistnione tylko w pierwszym roku, i krótkopędy rozwijające się na dwuletnich i starszych pędach w kątach liści[5][11]. Długopędy są brudowane, ale gładkie (ślady po igłach drobne i płaskie). Kolor pędów, owłosienie, obecność nalotu woskowego jest zróżnicowane u różnych gatunków i ma duże znaczenie taksonomiczne. Kora szybko zaczyna się łuszczyć, zwykle tarczkowato, z wiekiem kora staje się gruba i głęboko spękana (dość cienka pozostaje tylko u modrzewia amerykańskiego i zachodniego)[11].
- Liście
- Sezonowe (tylko na rocznych siewkach zimozielone) – rozwijają się wczesną wiosną, a jesienią żółkną i opadają. Mają barwę żywozieloną do niebieskawozielonej (np. modrzew japoński), kształt szpilkowaty, są miękkie, płaskie, trójkątne do czworokątnych[11], na szczycie zaostrzone lub zaokrąglone[4]. Osiągają zwykle od 1,5 do 3,5 cm długości[11], przy szerokości do 1,8 mm[5], dłuższe (nawet do 10 cm) wyrastają tylko na silnie rosnących długopędach. Liście wyrastają skrętolegle – luźno na długopędach i gęsto skupione w pęczki (po 10 do 60[4]) na krótkopędach[11].
- Kwiaty
- Modrzewie są jak inne sosnowate jednopienne[11]. Kwiaty męskie rozwijają się skupione w kotkowate strobile koloru żółtego, pojawiające się pojedynczo na krótkopędach na zwisających, zeszłorocznych lub starszych gałęziach[11]. Strobile składają się z licznych, spiralnie ułożonych mikrosporofili z dwoma komorami pyłkowymi[12]. Kwiaty żeńskie zebrane w szyszeczkowate, wyrastające na krótkopędach strobile, koloru zwykle czerwonego lub różowego, czasem żółte, zielone lub białawe (kolory bywają zmienne nawet na tym samym okazie). Łuski wspierające w początkowej fazie kwitnienia są dłuższe od łusek nasiennych, które potem je zwykle przerastają i zakrywają[11]. Na brzusznej (doosiowej) stronie łusek nasiennych rozwijają się po dwa zalążki[12].
- Szyszki
- Zawsze skierowane ku górze, długo utrzymują się na pędach nawet po wysypaniu nasion. Młode szyszki zwykle są zielone, u niektórych gatunków długo utrzymują jednak zabarwienie czerwone do ciemnofioletowego. Dojrzałe, zdrewniałe szyszki osiągają od ok. 1–1,5 cm długości (u modrzewia amerykańskiego) do 10 cm (u modrzewia Griffitha). U większości gatunków szyszki osiągają od 2 do 4 cm długości. Łuski nasienne są nagie lub owłosione (mocno u modrzewia syberyjskiego). Brzeżna część łuski bywa wyprostowana lub u niektórych gatunków w różnym stopniu wygięta. Nasiona rozwijają się po dwa na brzusznej stronie łusek nasiennych[11]. W zarysie trójkątne, zaopatrzone z półkoliste, błoniaste i trwałe skrzydełko[11][5].
Kwiatostany męskie (u góry) i rozwijający się żeński u dołu (modrzew japoński)
Kwiatostany męskie (po lewej) i żeński (po prawej) (modrzew europejski)
Dojrzewające szyszki modrzewia europejskiego
Dojrzała szyszka modrzewia europejskiego
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Wykaz gatunków[2]
europejskie:
- Larix decidua Mill. – modrzew europejski
azjatyckie:
- Larix gmelinii (Rupr.) Kuzen. – modrzew dahurski
- Larix griffithii Hook.f. – modrzew Griffitha
- Larix kaempferi (Lamb.) Carrière – modrzew japoński
- Larix mastersiana Rehder & E.H.Wilson
- Larix potaninii Batalin – modrzew chiński
- Larix sibirica Ledeb. – modrzew syberyjski
amerykańskie:
- Larix laricina (Du Roi) K.Koch – modrzew amerykański
- Larix lyallii Parl. – modrzew Lyalla
- Larix occidentalis Nutt. – modrzew zachodni
- Mieszańce
- Larix × czekanowskii Szafer – modrzew Czekanowskiego
- Larix × eurokurilensis Rohmeder & Dimpfelmeier – modrzew eurodahurski
- Larix × marschlinsii Coaz, syn. L. × eurolepis Henry – modrzew eurojapoński
- Larix × pendula (Solander) Salisbury – modrzew zwisły
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b Larix Mill.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-30].
- ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 505. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d William H. Parker: Larix Miller. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-11-30].
- ↑ a b c d e f Larix Miller. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-11-30].
- ↑ a b c Adam Boratyński: Systematyka i geograficzne rozmieszczenie. W: Modrzewie Larix Mill.. Stefan Białobok (red.). Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 63-108.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002, s. 99. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b Janusz Surmiński: Właściwości techniczne i możliwości użytkowania drewna modrzewia. W: Modrzewie Larix Mill.. Stefan Białobok (red.). Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 563-576.
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 532-533. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 40. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 250-256. ISBN 83-01-05225-2.
- ↑ a b K.U.Kramer, P.S. Green (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms. Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona: Springer-Verlag, 1990, s. 319-321. ISBN 0-387-51794-4.
|