Disa

*Disa*
	; Disa uniflora
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	Disa
	Nazwa systematyczna
	Disa P.J.Bergius; Descriptiones Plantarum ex Capite Bonae Spei, ... 348. 1767
	Typ nomenklatoryczny
	D. uniflora P.J.Bergius
Synonimy
	Amphigena Rolfe ; Forficaria Lindl. ; Gamaria Raf. ; Herschelia Lindl. ; Herschelianthe Rauschert ; × Herscheliodisa H.P.Linder ; Monadenia Lindl. ; Orthopenthea Rolfe ; Penthea Lindl. ; Repandra Lindl. ; Schizodium Lindl.
	Amphigena Rolfe ; Forficaria Lindl. ; Gamaria Raf. ; Herschelia Lindl. ; Herschelianthe Rauschert ; × Herscheliodisa H.P.Linder ; Monadenia Lindl. ; Orthopenthea Rolfe ; Penthea Lindl. ; Repandra Lindl. ; Schizodium Lindl.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Disa – rodzaj roślin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Obejmuje ok. 185 gatunków. Rośliny te występują w Afryce subsaharyjskiej w takich krajach jak: Kenia, Tanzania, Uganda, Etiopia, Sudan, Angola, Malawi, Mozambik, Zambia, Zimbabwe, RPA, Gwinea, Lesotho, Wybrzeże Kości Słoniowej, Liberia, Niger, Nigeria, Sierra Leone, Burundi, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Kongo, Gabon, Rwanda, DRK, Madagaskar, Reunion oraz na Półwyspie Arabskim w Jemenie^[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Płonne pędy wytwarzane są rzadko, osiągają do 15 cm długości z kilkoma ostro zakończonymi liśćmi do 40 cm długości. Płodne pędy mają do 100 cm długości. Liście lancetowate do owalnych, zwykle ostro zakończonymi. Kwiatostan z pojedynczym lub dużą liczbą kwiatów. Kwiat nie odwrócony, czasem podwójnie. Kwiaty od 4 do 80 mm średnicy, najczęściej czerwone lub białe, rzadziej niebieskie, żółte lub zielone^[7].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rośliny rosną w bardzo zróżnicowanych środowiskach. Choć większość gatunków rośnie na siedliskach naturalnych, niektóre preferują także siedliska przekształcone np. wycinki pod drogi (D. woodii, D. chrysostachya) lub rośnie na sosnowych plantacjach (D. bracteata). Większość gatunków występuje w wilgotnych i mokrych środowiskach. Jednym z niewielu wyjątków, który występuje na terenach suchych jest gatunek D. karooica. Kilka gatunków rozwija się tylko po pożarach (D. introrsa, D. micropetala, D subtenuicornis, D. atrorubens, D. bodkinii, D. begleyi), a u większości zaobserwowano wzmożone kwitnienie po pożarach lasów^[7]. Kwitnienie u większości gatunków następuje wiosną, tylko gatunki występujące w wyższych górach oraz na brzegach strumieni kwitną późną wiosną lub wczesnym latem. Rzadko kwitnienie ma miejsce latem lub jesienią^[7].

Niektóre gatunki rosną pojedynczo (np. D. cornuta) albo w mniej lub bardziej rozproszonych skupiskach (D. ferruginea, D. graminifolia, D. purpurascens). Wiele gatunków można także zaobserwować w wielkich skupiskach po kilkaset okazów rosnących blisko siebie (D. tenella, D. sagittalis, D. cooperi, D. obtusa, D. bivalvata, D.comosa, D. bolusiana)^[7].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj sklasyfikowany do podplemienia Disinae w plemieniu Diseae z podrodziny storczykowych (Orchidoideae) w rodzinie storczykowatych (Orchidaceae), rząd szparagowce (Asparagales) w obrębie roślin jednoliściennych^[4]^[8]^[9]^[5].

Wykaz gatunków^[6]^[5]

Disa aconitoides Sond.
Disa aemula Bolus
Disa aequiloba Summerh.
Disa albomagentea E.G.H.Oliv. & Liltved
Disa alinae Szlach.
Disa alticola H.P.Linder
Disa amoena H.P.Linder
Disa andringitrana Schltr.
Disa aperta N.E.Br.
Disa arida Vlok
Disa aristata H.P.Linder
Disa atricapilla (Harv. ex Lindl.) Bolus
Disa atrorubens Schltr.
Disa aurata (Bolus) L.T.Parker & Koop.
Disa barbata (L.f.) Sw.
Disa basutorum Schltr.
Disa baurii Bolus
Disa begleyi L.Bolus
Disa bifida (Thunb.) Sw.
Disa biflora (L.) Druce
Disa bivalvata (L.f.) T.Durand & Schinz
Disa bodkinii Bolus
Disa bolusiana Schltr.
Disa borbonica Balf.f. & S.Moore
Disa brachyceras Lindl.
Disa bracteata Sw.
Disa brevicornis (Lindl.) Bolus
Disa brevipetala H.P.Linder
Disa buchenaviana Kraenzl.
Disa caffra Bolus
Disa cardinalis H.P.Linder
Disa caulescens Lindl.
Disa cedarbergensis H.P.Linder
Disa celata Summerh.
Disa cephalotes Rchb.f.
Disa cernua (Thunb.) Sw.
Disa chimanimaniensis (H.P.Linder) H.P.Linder
Disa chrysostachya Sw.
Disa clavicornis H.P.Linder
Disa cochlearis S.D.Johnson & Liltved
Disa comosa (Rchb.f.) Schltr.
Disa conferta Bolus
Disa cooperi Rchb.f.
Disa cornuta (L.) Sw.
Disa crassicornis Lindl.
Disa cryptantha Summerh.
Disa cylindrica (Thunb.) Sw.
Disa danielae Geerinck
Disa densiflora (Lindl.) Bolus
Disa dichroa Summerh.
Disa dracomontana Schelpe ex H.P.Linder
Disa draconis (L.f.) Sw.
Disa ecalcarata (G.J.Lewis) H.P.Linder
Disa elegans Sond. ex Rchb.f.
Disa eminii Kraenzl.
Disa engleriana Kraenzl.
Disa equestris Rchb.f.
Disa erubescens Rendle
Disa esterhuyseniae Schelpe ex H.P.Linder
Disa extinctoria Rchb.f.
Disa facula P.J.Cribb, C.Herrm. & Sebsebe
Disa fasciata Lindl.
Disa ferruginea Sw.
Disa filicornis (L.f.) Thunb.
Disa flexuosa (L.) Sw.
Disa forcipata Schltr.
Disa forficaria Bolus
Disa fragrans Schltr.
Disa galpinii Rolfe
Disa gladioliflora Burch. ex Lindl.
Disa glandulosa Burch. ex Lindl.
Disa graminifolia Ker Gawl. ex Spreng.
Disa hallackii Rolfe
Disa harveyana Lindl.
Disa hians (L.f.) Spreng.
Disa hircicornis Rchb.f.
Disa incarnata Lindl.
Disa inflexa (Lindl.) Mundt ex Bolus
Disa intermedia H.P.Linder
Disa introrsa Kurzweil, Liltved & H.P.Linder
Disa karooica S.D.Johnson & H.P.Linder
Disa katangensis De Wild.
Disa klugei McMurtry
Disa linderiana Bytebier & E.G.H.Oliv.
Disa lineata Bolus
Disa lisowskii Szlach.
Disa longicornu L.f.
Disa longifolia Lindl.
Disa longilabris Schltr.
Disa longipetala (Lindl.) Bolus
Disa lugens Bolus
Disa macrostachya (Lindl.) Bolus
Disa maculata L.f.
Disa maculomarronina McMurtry
Disa marlothii Bolus
Disa micropetala Schltr.
Disa miniata Summerh.
Disa minor (Sond.) Rchb.f.
Disa montana Sond.
Disa multifida Lindl.
Disa neglecta Sond.
Disa nervosa Lindl.
Disa newdigateae L.Bolus
Disa nigerica Rolfe
Disa nivea H.P.Linder
Disa nubigena H.P.Linder
Disa nyikensis H.P.Linder
Disa obliqua (Lindl.) Bolus
Disa obtusa Lindl.
Disa ocellata Bolus
Disa ochrostachya Rchb.f.
Disa oligantha Rchb.f.
Disa ophrydea (Lindl.) Bolus
Disa oreophila Bolus
Disa ornithantha Schltr.
Disa ovalifolia Sond.
Disa patula Sond.
Disa perplexa H.P.Linder
Disa physodes Sw.
Disa pillansii L.Bolus
Disa polygonoides Lindl.
Disa porrecta Sw.
Disa praecox (H.P.Linder) H.P.Linder
Disa procera H.P.Linder
Disa pulchella Hochst. ex A.Rich.
Disa pulchra Sond.
Disa purpurascens Bolus
Disa pygmaea Bolus
Disa racemosa L.f.
Disa remota H.P.Linder
Disa renziana Szlach.
Disa reticulata Bolus
Disa rhodantha Schltr.
Disa richardiana Lehm. ex Bolus
Disa robusta N.E.Br.
Disa roeperocharoides Kraenzl.
Disa rosea Lindl.
Disa roseovittata McMurtry & G.McDonald
Disa rufescens (Thunb.) Sw.
Disa rungweensis Schltr.
Disa sabulosa Bolus
Disa sagittalis (L.f.) Sw.
Disa salteri G.J.Lewis
Disa sanguinea Sond.
Disa sankeyi Rolfe
Disa satyriopsis Kraenzl.
Disa saxicola Schltr.
Disa schizodioides Sond.
Disa schlechteriana Bolus
Disa scullyi Bolus
Disa scutellifera A.Rich.
Disa similis Summerh.
Disa spathulata (L.f.) Sw.
Disa stachyoides Rchb.f.
Disa staerkeriana McMurtry & Bytebier
Disa stairsii Kraenzl.
Disa stricta Sond.
Disa subtenuicornis H.P.Linder
Disa telipogonis Rchb.f.
Disa tenella (L.f.) Sw.
Disa tenuicornis Bolus
Disa tenuifolia Sw.
Disa tenuis Lindl.
Disa thodei Schltr. ex Kraenzl.
Disa triloba Lindl.
Disa tripetaloides (L.f.) N.E.Br.
Disa tysonii Bolus
Disa ukingensis Schltr.
Disa uncinata Bolus
Disa uniflora P.J.Bergius
Disa vaginata Harv. ex Lindl.
Disa vasselotii Bolus ex Schltr.
Disa venosa Sw.
Disa venusta Bolus
Disa verdickii De Wild.
Disa versicolor Rchb.f.
Disa vigilans McMurtry & T.J.Edwards
Disa virginalis H.P.Linder
Disa walleri Rchb.f.
Disa walteri Schltr.
Disa welwitschii Rchb.f.
Disa woodii Schltr.
Disa zimbabweensis H.P.Linder
Disa zombica N.E.Br.
Disa zuluensis Rolfe

Hybrydy^[5]^[6]

Disa × brendae H.P.Linder
Disa × nuwebergensis H.P.Linder
Disa × paludicola J.Stewart & J.C.Manning
Disa × vogelpoelii (H.P.Linder) Bytebier

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2023-04-30] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-04-30] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2016-01-17].
↑ ^a ^b Disa. Tropicos.org. [dostęp 2016-01-17].
↑ ^a ^b ^c ^d Disa. [w:] Plants of the World online [on-line]. Kew Royal Botanic Gardens. [dostęp 2023-04-30].
↑ ^a ^b ^c Disa. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-04-30].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Disa. e-Monocot.org. [dostęp 2016-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-31)].
↑ Mark W. Chase, Kenneth M. Cameron, John V. Freudenstein, Alec M. Pridgeon i inni. An updated classification of Orchidaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 177, s. 151–174, 1 luty 2015. Linnean Society of London. DOI: 10.1111/BOJ.12234. (ang.).
↑ Disa. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-04-30].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2023-04-30] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-04-30] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2016-01-17].

[tropicos-4] Disa. Tropicos.org. [dostęp 2016-01-17].

[kew-5] Disa. [w:] Plants of the World online [on-line]. Kew Royal Botanic Gardens. [dostęp 2023-04-30].

[CoL-6] Disa. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-04-30].

[monocot-7] Disa. e-Monocot.org. [dostęp 2016-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-31)].

[CHASE-8] Mark W. Chase, Kenneth M. Cameron, John V. Freudenstein, Alec M. Pridgeon i inni. An updated classification of Orchidaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 177, s. 151–174, 1 luty 2015. Linnean Society of London. DOI: 10.1111/BOJ.12234. (ang.).

[NCBI-9] Disa. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-04-30].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]