Monety obiegowe III Rzeczypospolitej

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Monety obiegowe III RP)
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Monety obiegowe III Rzeczypospolitej – monety obiegowe emitowane przez Narodowy Bank Polski od 1990 r. z umieszczoną na awersie nazwą państwa „Rzeczpospolita Polska” oraz godłem w postaci orła w koronie[1].

Na początku lat 90. XX w. w Polsce panowała wysoka inflacja, wobec czego bank centralny emitował coraz to wyższe nominały zarówno monet jak i banknotów[2].

1 stycznia 1995 r., na podstawie ustawy z 7 lipca 1994 r., przeprowadzono denominację złotego. Nowy polski złoty (PLN) równał się 10 000 starych złotych. Monety przeddenominacyjne, zarówno te z nazwą państwa Polska Rzeczpospolita Ludowa jak i Rzeczpospolita Polska, wycofano z obiegu już 1 stycznia 1995 r[3]., banknoty zaś sukcesywnie zastępowano nowymi znakami pieniężnymi[4].

Stare pieniądze można było wymieniać w kasach NBP do 31 grudnia 2010 r[4].

Okres przed denominacją[edytuj | edytuj kod]

W 1990 r. na nowo emitowanych monetach zmieniono godło i nazwę państwa, wprowadzając obiegowe 50- i 100-złotówkę[5] oraz okolicznościowe monety upamiętniające 10. rocznicę powstania związku zawodowego Solidarność[6].

Monety powszechnego obiegu[edytuj | edytuj kod]

W okresie przeddenominacyjnym (1990–1994) wybito i wprowadzono tylko dwie monety powszechnego obiegu[7]:

Nominał Rok emisji Metal Średnica (mm) Masa (g) Rant Nakład (sztuk)
50 złotych 1990 miedzionikiel 26 6,8 gładki 28 707 000
100 złotych 1990 miedzionikiel 28 7,68 gładki 37 341 000

W 1990 r. wybito również monety: 1, 2, 5, 10 i 20 złotych z nazwą państwa „POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA” i godłem w postaci orła bez korony – były to jednak kontynuacje wzorów monet powszechnego obiegu PRL, wprowadzonych 28 grudnia 1988 r[8].

Monety okolicznościowe[edytuj | edytuj kod]

W latach 1990–1994 wprowadzono 12 monet okolicznościowych o nominałach 10 000, 20 000 i 100 000 złotych. Były to[9][10]:

Nominał Rok emisji Temat Metal Średnica (mm) Masa (g) Rant Nakład (sztuk)
10 000 złotych 1990 Solidarność 1980–1990 miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 15 164 010
100 000 złotych 1990 Solidarność 1980–1990 srebro (Ag999) 39,0 31,1 gładki 500 000
10 000 złotych 1991 200. rocznica ustanowienia Konstytucji 3 maja żelazonikiel 29,5 9,47 ząbkowany 2 604 601
10 000 złotych 1992 Władysław III Warneńczyk miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 2 500 000
20 000 złotych 1993 Zamek w Łańcucie miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 500 000
20 000 złotych 1993 Jaskółki miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 520 000
20 000 złotych 1993 Kazimierz IV Jagiellończyk miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 1 500 000
20 000 złotych 1993 Lillehammer 1994 miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 988 000
20 000 złotych 1994 75 lat Związku Inwalidów Wojennych RP miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 76 000
20 000 złotych 1994 Zygmunt I Stary miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 1 500 000
20 000 złotych 1994 Otwarcie nowego gmachu Mennicy Państwowej miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 252 000
20 000 złotych 1994 200. rocznica powstania kościuszkowskiego miedzionikiel 29,5 10,8 ząbkowany 100 000

W 1990 r., 25 czerwca, do obiegu wprowadzono okolicznościową 500-złotówkę z Władysławem II Jagiełłą, na której wybite były:

  • rok 1989,
  • nazwa państwa „POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA” i
  • godło w postaci orła bez korony[11].

Moneta ta w katalogach zaliczana jest jednak do okresu PRL[12].

Okres po denominacji[edytuj | edytuj kod]

W wyniku przeprowadzonej denominacji, 1 stycznia 1995 r. w powszechnym obiegu pojawiło się 9 nominałów monet: 1, 2, 5, 10, 20 i 50 groszy oraz 1, 2 i 5 złotych[13]. Od 1995 r. w srebrze lub złocie bite są również monety kolekcjonerskie, rozprowadzane jednak na rynku po cenach wyższych niż ich nominał[14].

Monety powszechnego obiegu[edytuj | edytuj kod]

Na awersach monet w centralnej części znajduje się godło – orzeł w koronie, dookoła w otoku napis „Rzeczpospolita Polska”, poniżej orła umieszczany jest rok bicia. Na rewersach widnieją oznaczenia nominałów z symbolicznie przedstawionymi elementami roślinnymi[13]. Autorami projektów monet wprowadzonych do obiegu 1 stycznia 1995 r. są[15]:

W latach 2013–2017 zmieniono rysunek awersu nominałów od 1 grosza do 1 złotego. Autorem nowego wzoru głównej strony monet jest Sebastian Mikołajczak[16].

Monety bimetaliczne – 2 i 5 złotych – bite są na krążkach składających się rdzenia otoczonego pierścieniem. W przypadku monety 2 złote rdzeń jest wykonany z miedzioniklu, a pierścień – ze stopu brązu z aluminium. W przypadku monety 5-złotowej stopy rdzenia i pierścienia zamieniono[17].

Monety o nominałach 1, 2 i 5 groszy bito z mosiądzu manganowego do 2014 r., potem zmieniono materiał na stal powlekaną mosiądzem[18].

2 stycznia 2020 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do powszechnego obiegu monety[18]:

ze stali pokrytej miedzią i niklem, bez zmiany wzorów awersu i rewersu, parametrów metrologicznych i typu rantu w porównaniu z wzorami z 2017 r[18].

1 września 2021 r. w kasach NBP udostępniono monety: 10, 20, 50 groszy oraz 1 złoty rocznika 2019 wybite w stali pokrytej miedzią i niklem a nie w miedzioniklu, jaki był wykorzystany do emisji tych nominałów zarówno tego rocznika jak i roczników wcześniejszych[19].

Rodzaj wykorzystanego materiału oraz parametry metrologiczne i typy rantu monet przedstawiono w tabeli[18]:

Nominał Materiał Średnica (mm) Masa (g) Rant
1 grosz stal powlekana mosiądzem / mosiądz manganowy (MM59) 15,5 1,64 ząbkowany
2 grosze stal powlekana mosiądzem / mosiądz manganowy (MM59) 17,5 2,13 gładki
5 groszy stal powlekana mosiądzem / mosiądz manganowy (MM59) 19,48 (stal powlekana)
19,5 (mosiądz manganowy) 		2,59 na przemian gładki i ząbkowany
10 groszy stal pokryta miedzią i niklem / miedzionikiel (MN25) 16,5 2,51 na przemian gładki i ząbkowany
20 groszy stal pokryta miedzią i niklem / miedzionikiel (MN25) 18,5 3,22 ząbkowany
50 groszy stal pokryta miedzią i niklem / miedzionikiel (MN25) 20,5 3,94 ząbkowany
1 złoty stal pokryta miedzią i niklem / miedzionikiel (MN25) 23,0 5,00 na przemian gładki i ząbkowany
2 złote rdzeń: miedzionikiel (MN25)
pierścień: brązal (CuAl6Ni2) 		21,5 (rdzeń: 12,0) 5,21 gładki
5 złotych rdzeń: brązal (CuAl6Ni2)
pierścień: miedzionikiel (MN25) 		24,0 (rdzeń: 16,0) 6,54 moletowany nieregularnie

Nakłady[edytuj | edytuj kod]

W tabeli zebrano nakłady w sztukach poszczególnych nominałów[20]:

Rok 1 grosz 2 grosze 5 groszy 10 groszy 20 groszy 50 groszy 1 złoty 2 złote 5 złotych
1990 29 140 000 34 400 000 70 240 000 43 055 000 25 100 000 29 152 000 20 240 000 – –
1991 79 000 000 97 410 000 171 040 000 123 164 300 75 400 000 99 120 000 60 080 000 – –
1992 362 000 000 157 000 003 103 784 000 210 005 000 106 100 001 116 000 000 102 240 000 – –
1993 80 780 000 – 20 280 101 80 240 008 – – 20 904 000 – –
1994 – – – – – – 69 956 000 79 644 000 112 896 033
1995 102 280 109 – – – – 101 600 113 99 740 122 122 880 020 –
1996 – – – – 29 745 000 – – – 52 940 003
1997 103 080 002 92 400 002 – – 59 755 000 – – – –
1998 257 640 003 154 840 050 93 472 002 62 695 000 52 500 000 – – – –
1999 203 970 000 187 900 000 99 024 000 47 040 000 25 985 000 – – – –
2000 210 100 000 94 500 000 75 600 000 104 060 000 52 135 000 – – – –
2001 210 000 020 84 000 000 67 368 000 62 820 000 41 980 001 – – – –
2002 240 000 000 83 910 000 67 200 000 10 500 000 10 500 000 – – – –
2003 250 000 000 80 000 000 48 000 000 31 500 000 20 400 000 – – – –
2004 300 000 000 100 000 000 62 500 000 70 500 000 40 000 025 – – – –
2005 375 000 000 163 003 250 113 000 000 94 000 000 37 000 025 – – 5 000 000 –
2006 184 000 000 105 000 000 54 000 000 40 000 000 35 000 000 – – 5 000 000 –
2007 330 000 000 160 000 000 116 000 000 100 000 000 68 000 000 – – 20 000 000 –
2008 316 000 000 172 000 000 107 000 000 103 000 000 91 000 000 13 000 000 5 000 000 15 000 000 5 000 000
2009 338 000 000 222 000 000 160 000 000 146 000 000 133 000 000 57 000 000 34 000 000 62 000 000 59 000 000
2010 150 000 000 120 000 000 100 000 000 62 000 000 45 000 000 12 000 000 3 000 000 15 000 000 30 000 000
2011 270 000 000 150 000 000 90 000 000 80 000 000 15 000 000 10 000 000 – – –

2012

365 000 000 100 000 000 60 000 000 136 000 000 38 000 000 12 000 000 10 000 000 – –

2013 (MW)

323 000 000 150 000 000 88 000 000 142 000 000 36 000 000 30 000 000 21 000 000 – –
2013 (RM) 1 000 000 1 000 000 1 000 000 – – – – – –

2014 (MW)

86 000 000 20 000 000 15 000 000 88 000 000 46 000 000 28 400 000 35 250 000 28 000 000 –

2014 (RM)

333 924 900 116 084 750 80 004 500 – – – – – –

2015 (MW)

– – – 112 050 000 78 030 000 44 010 000 39 000 000 34 350 000 38 040 000

2015 (RM)

388 560 000 129 870 000 115 050 000 – – – – – –

2016 (MW)

– – – 116 700 000 69 120 000 28 980 000 29 775 000 35 150 000 35 040 000

2016 (RM)

266 011 103 142 741 600 120 900 100 – – – – – –

2017

391 200 000 143 910 000 126 150 000 154 200 000 88 695 000 44 370 000 41 175 000 30 900 000 23 220 000
2018 435 840 000 161 850 000 144 600 000 169 800 000 89 100 000 42 030 000 42 000 000 37 425 000 –
2019 413 520 000 167 115 000 116 100 000 128 700 000 58 320 000 54 990 000 60 750 000 27 975 000 –
2020 400 080 000 161 460 000 135 000 000 170 100 000 94 230 000 41 580 000 42 000 000 33 525 000 6 436 000

gdzie:

Monety okolicznościowe[edytuj | edytuj kod]

W 1995 r. Narodowy Bank Polski rozpoczął emisję okolicznościowych monet 2-złotowych, początkowo w miedzioniklu, a od 1996 do kwietnia 2014 r. w stopie nordic gold. Monety te upamiętniały m.in. ważne wydarzenia lub wybitnych Polaków[21].

 Osobny artykuł: Monety okolicznościowe 2 złote (III RP).

Od maja 2014 r. NBP rozpoczął emisję serii Odkryj Polskę monet okolicznościowych w standardzie obiegowej 5-złotówki[13].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 299–385, ISBN 83-87355-37-2.
  2. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 44, 262, ISBN 978-83-913361-4-4.
  3. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 195–237, 301–321, ISBN 83-87355-37-2.
  4. ↑ a b Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 262, ISBN 978-83-913361-4-4.
  5. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 301, ISBN 83-87355-37-2.
  6. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 302, 306, ISBN 83-87355-37-2.
  7. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 301–321, ISBN 83-87355-37-2.
  8. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 198–200, 205, 208, ISBN 83-87355-37-2.
  9. ↑ Adam Łanowy (red.), Katalog monet polskich i z Polską związanych XX i XIX wiek, monety koronne Stanisława Augusta Poniatowskiego, wyd. XIV (poprawione i uzupełnione), Bytom: FISCHER, 2012, s. 24–27, ISBN 978-83-62457-44-1.
  10. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 302–306, ISBN 83-87355-37-2.
  11. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 228, ISBN 83-87355-37-2.
  12. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 195–237, ISBN 83-87355-37-2.
  13. ↑ a b c Banknoty i monety – Monety obiegowe (pol.). Narodowy Bank Polski. [dostęp 2009-07-18].
  14. ↑ Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny, www.nbp.pl [dostęp 2020-03-31] (pol.).
  15. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 324–325, 340, ISBN 83-87355-37-2.
  16. ↑ OpenSolution.org, projektant monet sebastian Mikołajczak designer coins - KIERUNEK RZEŹBA: Zakład Rzeźby, : Uniwersytet Mikołaja Kopernika, www.rzezba.umk.pl [dostęp 2017-10-18].
  17. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 325, 340, ISBN 83-87355-37-2.
  18. ↑ a b c d Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny, www.nbp.pl [dostęp 2020-03-29] (pol.).
  19. ↑ Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny, www.nbp.pl [dostęp 2021-09-12] (pol.).
  20. ↑ Nakłady emisji monet obiegowych (pol.). nbp.pl. [dostęp 2012-01-27].
  21. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 326–339, ISBN 83-87355-37-2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Monety_obiegowe_III_Rzeczypospolitej&oldid=64523925”