Monochord

Monochord (z greki: monos – jeden, chordé – struna) – w starożytnej Grecji instrument muzyczny i jednocześnie przyrząd mierniczy służący do określania stosunków długości struny do wysokości dźwięku. Jego wynalezienie przypisuje się Pitagorasowi ok. połowy VI w. p.n.e.

Charakterystyka

Monochord z XVII w.

Zbudowany z pudła rezonansowego opatrzonego jedną struną na przesuwalnym podstawku (bloczku), pozwalającym na zmianę dźwięków. Można było zagrać na nim jednocześnie tylko jeden dźwięk, ponadto przesuwanie podstawka uniemożliwiało precyzyjną zmianę dźwięku i nie można było uniknąć glissanda. Przesuwanie podstawka powodowało też piski; by je zatuszować Ptolemeusz radzi, by grać z aulosem lub syringą (grecką fletnią pana). Wykorzystywany był głównie przy nauce śpiewu.

Do celów muzycznych używany był również w średniowieczu, np. skandynawski psalmodikon. W średniowieczu monochordem nazywano tubmarynę, instrument smyczkowy mający również jedną strunę.

Od monochordu pochodzi klawikord, wykorzystujący podobną zasadę konstrukcyjną. Funkcję przesuwanego podstawka pełnią klawisze i tangenty. W początkowym okresie istnienia (do XV w.) klawikord nazywano monochordem.

Monochordem nazywa się również jednostrunowe skrzypce.

Przyrząd mierniczy

Jako przyrządu (występował również pod nazwą kanon) używano go w ten sposób, że przy pomocy podstawka dzielono strunę na odcinki o różnej długości i następnie w sposób geometryczny mierzono, a potem oznaczano wysokość odpowiednich dźwięków. Badania takie przeprowadzał m.in. w IV w. p.n.e. Euklides, który ich wyniki zawarł w traktacie Katatomé kanonos (Podział monochordu).

Zobacz też

• polichord
• muzyka starożytnej Grecji

Bibliografia

• Don S. Lemons: Fizyka w rysunkach. 2600 lat odkryć od Talesa do Higssa. Michał Tarnowski (tłum.). Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018. ISBN 978-83-01-20072-5.