Mordwini

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Mordwini (Erzja i Moksza)
Liczebność ogółem ponad 1.054.000
Regiony zamieszkania Federacja Rosyjska
Języki język erzja, język moksza
Główne religie prawosławie
Pokrewne grupy etniczne Czeremisi
Grupa kobiet w mordwińskich strojach ludowych

Mordwini (Mordwa) – ludność mówiąca językami ugrofińskimi z grupy języków wołżańskich; zamieszkuje (w rozrzuconych skupiskach) głównie Federację Rosyjską: Republikę Mordwińską oraz Republikę Tatarstanu i obwody: samarski, penzeński, orenburski, niżnonowogrodzki oraz Syberię; także w Azji Środkowej w Armenii i w USA. W 2003 było około 1 054 000 Mordwinów.

Mordwini z Tatarstanu, zwani „Karataj” lub „Muksza”, mówią obecnie językiem tatarskim z domieszką słów mordwińskich, a Mordwini z okręgu Niżny Nowogród (zwani „Terjukanami” lub „Mordwa”) od XIX w. mówią językiem rosyjskim. Najbardziej wysunięta na zachód i odizolowana grupa Mordwinów Erzja jest nazywana „Szoksza” lub „Szokszo”.

Określenie „Mordwini” jest sztuczne, ponieważ ludność ta składa się z dwóch grup etnicznych: Erzja i Moksza, mówiących dwoma różniącymi się językami (brak jednego języka ogólnonarodowego) i uważających się za dwa odrębne narody. W Republice Mordwińskiej zamieszkuje mniej niż 1/3 ogólnej liczby Mordwinów. Językami urzędowymi w republice, obok rosyjskiego, są dwa języki mordwińskie: język erzja i język moksza. Stały się one językami literackimi dopiero na początku XIX w., kiedy pojawiły się pierwsze prawosławne teksty religijne w tych językach. Większy rozwój literatury mordwińskiej nastąpił po I wojnie światowej. Wraz z rozwojem oświaty w ZSRR nastąpiło jednak wypieranie języków mordwińskich przez język rosyjski, szczególnie od lat 50.

Wierzące – głównie prawosławni, są też zwolennicy religii ludowej (nazywa się mokszeń i erzjań koj)[1], luteranie[2] i mołokanie.

Drukowane media i wydania[edytuj]

Narodowym dziełem epickim literatury mordwińskiej jest Mastorawa (Matka Ziemia) – zbiór ustnych przekazów, zebranych i opublikowanych przez A. M. Szaronowa w 1994. Współcześnie wydawane są następujące publikacje w językach mordwińskich:

  • Czilisema (dla dzieci)
  • Erzjań prawda (czasopismo)
  • Erzjań Mastor (niezależna gazeta)
  • Moksza (pismo literacko-kulturalne)
  • Mokszeń prawda (czasopismo)
  • Sjatko (pismo literacko-kulturalne)
  • Jakster Tjasztenia (dla dzieci)

W obwodzie Uljanowskim wydają miesięcznik "Ялгат" (Jalgat - pl. "Przyjaciele").

Symbolika[edytuj]

Flaga erzjańska narodowa

Erzjańska flaga[edytuj]

Flaga ma trzy podstawowych kolorów, które pochodzą z narodowych męskich i żeńskich kostiumów tego narodu. Z góry w dół: biały – wolność; czerwony – życie, krew; czarny – ziemia. Inna wersja tłumaczenia: biały (główny bóg Erzjan - Ineszkipaz), czerwony – erzjańska krew, czerwony – Mastorawa, Matka Ziemia.

Mokszańska flaga[edytuj]

Flaga mokszańska narodowa

Projekt flagi pojawił się odnośnie niedawno. Został przyjęty w głosowaniu na stronie internetowej, poświęconej narodowościom ugro-fińskim Uralistica.com. Dziś jest używany tylko w internecie. Kolor malonowy to popularny kolor narodowego kostiumu mokszan. Biały kolor – to kolor czystości. Kolor czarny symbolizuje Ojczyznę, Mastorawę (Matka Ziemia) oraz pamięć przodków. Znak (w j. moksz. Teszks) „Moksza” w centrum flagi – starożytny wariant solarnego znaka, który znaczy „wyzwolenie”[3].

Mitologia[edytuj]

To całość mitologicznych wyobrażeń grup ugro-fińskich norodowości moksza i erzja. W składzie tych wierzeń wyróżniają się archaiczny plast (kult bóstw żeńskich, kult przodków), które mają wpływ innych tradycji religijnych – irańskich, muzułmańskich, ludowo-chrześcjańskich.

Ma miejsce wyobrażenie najwyższego boga Szkaja (Moksza) lub Niszkie (Erzja). Przy tym Niszkie przedstawia się synem boga Słońca Czipaza. Starożytni Mordwini wierzyli w zoomorfnych przodków. Częsty temat – to ślub młodej panny z niedźwiedziem, który mieszka w głębi lasu w specjalnym niedźwiedzim kraju. Inne sakralne zwierzęta to są łabędzie i ryby. Zgodnie z mitologią mordwińską w stworzeniu światu i ziemi brała udział kaczka, która podjęła garść ziemi w dziobie z dna wielkiego jeziora. Mniej-więcej ten temat spotyka się w mitologii każdego ugro-fińskiego narodu na przestrzeni od Uralu do Węgier.

Wielką rolę w mitologii odgrywają bóstwa żeńskie (erz., moksz. ava – „matka”, „kobieta”):

Vir’-ava – bóstwo leśnie (erz., moksz. vir’ – “las”)

Varma-ava – bóstwa wiatra (erz., moksz. varma – „wiatr”)

Norov-ava (Paks’-ava) – bóstwo, patronka pola (erz., moksz. norov, paksia – „pole”)

Tol-ava – bóstwo ognia (erz., moksz. tol - ogień)

Erzja[edytuj]

Purgine — bóg piorunów

Muzyka i twórczość w języku erzjańskim[edytuj]

Najbardziej znanym zespołem w ugro-fińskim świecie, który pisze i śpiewa piosenki w języku erzjańskim jest zespół folkowy Torama.

W roku 2005 założono art-folk zespół Mordens, który jest dziś popularny wśród młodzieży. W roku 2010 w stolice Mordowii mieżcie Sarańsk został stworzony zespół Merema. W 2011 roku w Moskwie pojawił się zespół Oyme, który z jego założycielką Jeżewiką Spirkiną jest dziś bardzo znany nawet poza Mordowią ale w całej Rosji ale też w krajach europejskich.

Nowoczesne piosenki w języku erzjańskim śpiewają Bakicz Widiaj, Jeżewika Spirkina, Anna Paniszewa, Jewgenij Samarkin[4][5], Wiktor Rautkin i inne.

  • OYME, Tallinn Music Week, 2015

  • Merema, Obinitca, na Seto Kuningriigipäevad.

  • Folk-art zespół Mordens

  • Zespół Torama

Znani Mordwini[edytuj]

Przypisy

  1. ↑ ЭРЗЯНЬ РАСЬКЕНЬ ОЗКС _ВСЕЭРЗЯНСКОЕ МОЛЕНИЕ 2004-це ие год кода те ульнесь как это было - 24 Сентября 2007 - Персональный сайт, erzyany-rasyke.ucoz.ru [dostęp 2017-09-29].
  2. ↑ Евангелическо-Лютеранская Церковь Ингрии – на территории России, www.elci.ru [dostęp 2017-09-29] (ros.).
  3. ↑ флаги народов, населяющих Россию, www.vexillographia.ru [dostęp 2017-09-29].
  4. ↑ Finno-Ugric People, www.elupuu.org [dostęp 2017-09-29].
  5. ↑ Administrator, ЧАУНЗАНСЕТНЕ – ВАСЕНЦЕТЬ!, www.erziapr.ru [dostęp 2017-09-29] (ros.).
  6. ↑ Патриарх Кирилл как новый Никон
  7. ↑ Мордовия – по родной земле Патриарха Кирилла

Linki zewnętrzne[edytuj]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mordwini&oldid=50490478”