50°14′21″N 24°08′45″E/50,239167 24,145833Mosty Wielkie
| |||||
.jpg) Synagoga | |||||
| |||||
| Państwo |  Ukraina
| ||||
| Obwód |  lwowski
| ||||
| Rejon | sokalski | ||||
| Powierzchnia | 0,791 km² | ||||
| Populacja (2004) • liczba ludności • gęstość |
6037 7632 os./km² | ||||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego   Mosty Wielkie | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  Mosty Wielkie | |||||
| 50°14′21″N 24°08′45″E/50,239167 24,145833
| |||||
Portal  Ukraina
| |||||
Mosty Wielkie[1] (dawniej Augustów, Mostki, Mosty, ukr. Великі Мо́сти – Wełyki Mosty, hebr. מוסט רבתי, niem. Groß-Mosty) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie sokalskim.
Miasto królewskie Mosty lokowane w 1549 roku położone było w XVI wieku w województwie bełskim[2]. Wchodziło w skład starostwa mostowskiego w XVIII wieku[3].
Do 1945[4] w Polsce, w województwie lwowskim, w powiecie żółkiewskim, siedziba gminy Mosty Wielkie.
Mosty Wielkie leżą około 45 km od granicy z Polską.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miasto należało do dóbr koronnych, dzierżawy królewskie, w powiecie i województwie bełskim tworzącym starostwo. Początkowo była to wieś założona na prawie wołoskim w roku 1472. Następnie zniszczona przez Tatarów. W roku 1497 przez wieś przeszedł oddział 400 zbrojnych, wielkiego mistrza Jana Tiefena wezwanego przez króla Jana Olbrachta na wyprawę wojenną. 9 lipca 1497 sekretarz wielkiego mistrza Naker, odnotował „in eyn wurste dorff genent zcur Brucke und das flies dabey Rotha”. Przywilej miejski otrzymały Mosty w dniu 23 lipca 1549. Pierwszym wójtem miasta założonym na prawie magdeburskim król Zygmunt August uczynił Andrzeja Rokickiego. Na uposażenia wójta w Mostach składało się wówczas 3 łany ziemi, rzeźnia, słodownia, browar, wyszynk gorzałki, 3 miara z młyna. Targ raz w tygodniu obowiązywał w środę, jarmarki na Boże Ciało i Wszystkich Świętych. Oprócz podatku czopowego, miasto zostało zwolnione na 10 lat od szosu, ceł, myt, podatku targowego. Przywilejami objęto również przybyłych do Mostów Żydów. Kolejne przywileje z roku 1550, 1553, 1566, przywileje Stefana Batorego z roku 1576, kolejnych królów z roku 1583, 1604. Do roku 1772 siedziba starostwa. 19 lutego 1796 dawniejsze przywileje miejskie potwierdził cesarz Franciszek I. W roku 1846 właściciel Mostów Józef Udrycki wybudował na terenie miasta nowe koszary wojskowe. W okolicy Mostów znajdują się liczne stanowiska archeologiczne z okresu epoki brązu.
W roku 1880 miasto liczyło 3809 mieszkańców, parafia łacińska w miejscu, dekanat bełski, diecezja lwowska, kościół pararafialny założony przez króla Zygmunta Augusta w roku 1549. Kościół murowany, konsekrowany w roku 1837, cerkiew drewniana wystawiona w roku 1712.
W okresie II Rzeczypospolitej w Mostach Wielkich znajdowała się Centralna Szkoła Policji Państwowej, której komendantem od 1936 był insp. Jan Schuch. Po ataku Niemiec i agresji ZSRR na Polskę, kadeci szkoły, wraz z ostatnim dowódcą szkoły insp. Witoldem Dunin-Wąsowiczem, zostali wymordowani przez NKWD ogniem z karabinów maszynowych po zgromadzeniu się na placu apelowym szkoły na wezwanie okupanta[5][6].
27 czerwca 1941 zajęte przez Wehrmacht. W dniach 6-8 lipca 1941 w mieście odbyły się pogromy, 19 Żydów spalono w synagodze. 22 lipca 1941 Niemcy przy udziale ukraińskich policjantów rozstrzelali 100 przedstawicieli żydowskiej inteligencji. Utworzono otwarte getto, z którego w październiku i listopadzie 1942 roku przesiedlono dużą część Żydów do Sokala i Żółkwi. W Mostach Wielkich pozostało niespełna 4 tys. Żydów, funkcjonował obóz pracy. Likwidacja getta nastąpiła 10 lutego 1943 roku, gdy niemieccy i ukraińscy policjanci rozstrzelali 1150-2000 Żydów w lesie w pobliżu miasta. Obóz pracy zlikwidowano w maju 1943 rozstrzeliwując większość więźniów a 300-400 osób przenosząc do Rawy Ruskiej (gdzie miesiąc później zostali poddani eksterminacji)[7][8].
W nocy z 27 na 28 stycznia 1944 roku Ukraińcy zabili w Mostach Wielkich 17 Polaków (leśniczych z rodzinami)[9]. Łącznie w latach 1943-1944 z rąk ukraińskich nacjonalistów zginęło 73 mieszkańców miejscowości[10]. W 1996 roku na cmentarzu w Mostach Wielkich odsłonięto pomnik ofiar[11][12].
W Mostach Wielkich działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[13].
Ludzie związani z miastem[edytuj | edytuj kod]
- kpt. Aleksander Osipowski – burmistrz w II Rzeczypospolitej
- Włodzimierz Puchalski – polski przyrodnik, fotografik, reżyser filmów przyrodniczych
- Włodzimierz Stożek – polski matematyk, jeden z przedstawicieli lwowskiej szkoły matematycznej, profesor Politechniki Lwowskiej
- Wołodymyr Szaszkewycz – ukraiński poeta, tłumacz i działacz oświatowy, syn Markijana Szaszkewycza[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 173.
- ↑ Wiesław Bondyra, Własność ziemska w województwie bełskim w czasach saskich, Lublin 2015, s. 38.
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Krystyna Balicka Zagłada policji polskiej w: Cracovia Leopolis nr 4(40)/2004, Czas wojny, czas zagłady.
- ↑ Krystyna Balicka: Zagłada policji polskiej. [dostęp 2015-05-02].
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s. 138
- ↑ Historia – Społeczność żydowska przed 1989 (pol.). Wirtualny sztetl. [dostęp 2016-01-17].
- ↑ Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”, Kraków 2011, ISBN 978-83-08-04576-3, s. 233
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947, Wrocław: Wydawnictwo Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1130, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Na rubieży, nr 87, s.34
- ↑ Na rubieży, nr 36, s.26
- ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.
- ↑ Ігор Мельник. Володимир Шашкевич — син Маркіяна. „Zbruč”. 7 kwietnia 2014. (ukr.)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mosty Wielkie, (6) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. VI: Malczyce – Netreba. Warszawa 1885.
- Lipniki (2), las w Mostach Wielkich w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. V: Kutowa Wola – Malczyce. Warszawa 1884.
| ||||||||||||||
