Mosze Markuze
Mosze Markuze (1743 -?) - żydowski lekarz i autor traktatu medycznego pt. Sejfer refues hanikre Ezer Yisroel opisującego podstawowe zagadnienia z dziedziny higieny i medycyny.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Mosze Markuze urodził się w 1743 roku w Słonimiu (na terenie dzisiejszej Białorusi). Uzyskał solidną edukację talmudyczną. W latach 1766–1768 studiował medycynę na uniwersytecie w Królewcu. Po studiach wyjechał do Holandii, następnie do Anglii. Do Europy Wschodniej powrócił w 1774 roku. Rozpoczął pracę jako lekarz w posiadłości rodziny Lubomirskich w miejscowości Kopyś niedaleko Szkłowa (w 1772 roku terytorium to zostało włączone do Rosji). Następnie pracował jako medyk w kilku gminach żydowskich m.in. w Turyjsku na Wołyniu. Prawdopodobnie pełnił także funkcję lekarza króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a ponadto niektórych członków Komisji Skarbca Koronnego. Zasłynął jako autor dzieła pt. Sejfer refues hanikre Ezer Yisroel.
Sejfer refues hanikre Ezer Yisroel[edytuj | edytuj kod]
Mosze Markuze jest autorem traktatu medycznego napisanego w języku jidysz pt.Sejfer refues hanikre Ezer Yisroel. Został on opublikowany w 1790 roku. Była to adaptacja niemieckiego tłumaczenia książki francuskiego lekarza Simona-André Tissota pt. Avis au peuple sur sa santé.[potrzebny przypis]
Mosze Markuze chciał, aby jego dzieło było łatwe w odbiorze dla niewykształconych Żydów zamieszkujących Europę Wschodnią. Dlatego dostosował się do potrzeb odbiorców i spisał swoją książkę w potocznej wersji języka jidysz używanej na tym obszarze. Celem autora było poszerzenie zakresu wiedzy społeczeństwa z zakresu medycyny i higieny. Mosze Markuze liczył na poprawę fizycznej kondycji kalek oraz pragnął zapobiec przedwczesnej umieralności.[1]
Sejfer refues hanikre Ezer Yisroel przedstawia negatywny obraz znachorów, uzdrowicieli i wszystkich tych, którzy zajmowali się leczeniem nie posiadając uprawnień lekarza. Mosze Markuze potępia ich, a nawet porównuje do morderców.[2] Według autora brakowało im podstawowej wiedzy, gdyż często wyrządzali szkody, a nawet przyczyniali się do śmierci zamiast pomagać w odzyskaniu zdrowia. Mosze Markuze przyznaje, iż widział niejednokrotnie jak w wyniku niekompetencji akuszerek umierały matki i dzieci.[3]
Oprócz wiedzy medycznej, traktat zawiera wiele przemyśleń autora na temat unowocześnienia ówczesnego społeczeństwa. Mosze Markuze zachęcał Żydów do agraryzacji[potrzebny przypis]. Oprócz tego, postulował zmiany m.in. w systemie edukacji. Krytykował niski poziom nauczania w chederach. Idee zawarte w dziele zgodne są z programem haskalistycznym, mimo to brakuje jednoznacznych dowodów, by stwierdzić, że Mosze Markuze popierał Haskalę[potrzebny przypis].
Współcześnie za główne walory dzieła uznaje się przede wszystkim kolokwialny język oraz zapis zwyczajów żydowskich kultywowanych w XVIII-wiecznej Polsce.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Epstein Lisa, Dr. Spock for the 1890s: Medical Advice Literature for Jews of the Russian Empire, „Shofar” 4 (1999), [online] https://www.jstor.org/stable/42942934?read-now=1&seq=7#page_scan_tab_contents [dostęp: 6 grudnia 2019], s.7.
- ↑ Tamże, s.8.
- ↑ Goldberg Jacob, Jewish Marriage in Eighteenth-Century Poland, [w:] Jews in Early Modern Poland, red. Hundert Gershon David, (Polin, t.10), London; Portland, Oregon : The Littman Library of Jewish Civilization 1997, s. 22.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Epstein Lisa, Dr. Spock for the 1890s: Medical Advice Literature for Jews of the Russian Empire, „Shofar” 4(1999), [online] https://www.jstor.org/stable/42942934?read-now=1&seq=7#page_scan_tab_contents [dostęp: 6 grudnia 2019].
- Goldberg Jacob, Jewish Marriage in Eighteenth-Century Poland, [w:] Jews in Early Modern Poland, red. Hundert Gershon David, (Polin, t.10), London; Portland, Oregon : The Littman Library of Jewish Civilization 1997.
- Wodziński Marcin, [hasło] Markuze, Moyshe, [w:] The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, [online] https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Markuze_Moyshe [dostęp: 6 grudnia 2019].
- Żebrowski Rafał, [hasło] Markuze Mojżesz, [w:] Polski Słownik Judaistyczny Delet, [online] https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=14356 [dostęp: 2021-05-06].