Mowa zależna w języku angielskim

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Mowa zależna w języku angielskim – zbiór zasad i konstrukcji w języku angielskim służących do omawiania wypowiedzi. W języku angielskim przy referowaniu wypowiedzi w sposób omowny występuje cały szereg zmian w zdaniu podrzędnym. Zmienia się relacja czasowa, zjawisko nieznane w języku polskim: czasy teraźniejsze zmieniają się w przeszłe, przeszłe w zaprzeszłe, a przyszłe w przyszłe w przeszłości. Odrębnie zachowują się pytania i wykrzykniki.

Mowa niezależna a mowa zależna[edytuj | edytuj kod]

W mowie niezależnej (łac. oratio recta) wypowiedź jest cytowana dosłownie tak, jak została wypowiedziana[1]. Może dotyczyć nie tylko wypowiedzianych słów, ale również myśli[2]. W formie graficznej cytowane wypowiedzi zaznacza się dwukropkiem i następującym po nim cudzysłowem: He asked: "Where are you going?"Zapytał: Dokąd idziesz?" Oba zdania podrzędne funkcjonują niezależnie.

Innym sposobem na przytaczanie cudzych słów jest uczynienie ich częścią zdania wypowiadanego przez mówiącego[2], co w gramatyce nosi nazwę mowy zależnej (oratio obliqua):

Mowa niezależna Mowa zależna
She asked: What are you doing? She asked what I was doing

Słowa, które zostały wypowiedziane przez jedną osobę w jednym miejscu i czasie, mogą zostać przytoczone w innym miejscu i czasie, nawet przez kogoś innego. Z tego powodu występują często różnice gramatyczne między mową zależną a mową niezależną[2].

Transformacja mowy niezależnej w mowę zależną[edytuj | edytuj kod]

Przy zmianie mowy niezależnej w zależną należy wykonać kilka niezbędnych operacji gramatycznych: zmienić zaimki, dostosować relacje czasowe, wreszcie zmienić formy gramatyczne czasowników i, zwłaszcza w pytaniach, szyk zdania podrzędnego. Pojawia się również zaimek względny that, który jednak (zwłaszcza w mowie potocznej) jest pomijany[2].

Szyk zdania[edytuj | edytuj kod]

Przy cytowaniu zdania oznajmującego, jego szyk w mowie zależnej nie zmienia się[3]. W zdaniu pytającym forma pytająca jest zastępowana odpowiednią dla zdania oznajmującego.

Zaimki[edytuj | edytuj kod]

Zmiana podmiotu zdania podrzędnego (mówiącego) pociąga za sobą zmianę zaimka[2].

Mowa niezależna Mowa zależna
Billy said: I don`t like the party Billy said he didn`t like the party

W mowie niezależnej Billy powiedział I, odnosząc się do samego siebie. Przytaczający jego wypowiedź musi więc dostosować osobę do treści wypowiedzi.

Określenia miejsca i czasu[edytuj | edytuj kod]

Zmiana czasu i sytuacji oznacza zmianę słów odnoszących się do czasu, kiedy cytowana wypowiedź miała miejsce[2].

Mowa niezależna Mowa zależna
Billy said: I`ll be here tomorrow Billy said he would be there the next day

W momencie wypowiadania tych słów dla mówiącego dzień następny był jutrem. Przytoczone w mowie zależnej zdanie zostało zapewne wypowiedziane w innej sytuacji: następnego dnia, a może nawet w następnym roku. Dlatego w zdaniu podrzędnym zmieniają się zasady informowania o czasie zdarzenia; podobnie jest z miejscem, jeśli wyrażenia czasowe określane są wyrazami oznaczającymi bliskość, zmieniają się na oznaczające oddalenie[2][1].

Zmiany określeń czasu w mowie zależnej[1]:

Mowa niezależna Mowa zależna
today that day
now then
tomorrow the next day
yesterday the day before
next day the next day, the following day
ago before
next week the next week, the following week
this that
these those

Czasy gramatyczne[edytuj | edytuj kod]

W mowie zależnej możliwe są następujące przypadki: podmiot zdania nadrzędnego może wypowiadać się w czasie teraźniejszym lub przyszłym, jak również w przeszłym[1]:

  • She will say: I don`t give a damnOna powie: Mam to w nosie
  • She said she didn't give a damnPowiedziała, że ma to w nosie.

W przypadku, gdy czas zdania nadrzędnego jest teraźniejszy (w sensie gramatycznym), struktury czasowe zdania podrzędnego nie ulegają zmianie[1][2]: He's said he will be watching the matchWłaśnie powiedział, że będzie oglądał mecz. Choć zdanie nadrzędne ma aspekt przeszły, czas Present Perfect jest formalnie czasem teraźniejszym, stąd w mowie zależnej nie narusza struktury czasowej zdania podrzędnego.

Jeśli podmiot zdania wypowiada swą kwestię w jednym czasów przeszłych, czas zdania podrzędnego zmienia się:

Mowa niezależna Mowa zależna Mowa niezależna Mowa zależna
Czasy teraźniejsze
Present Simple Past Simple He said: I want to see her He said he wanted to see her
Present Progressive Past Progressive She said I`m going home She told us she was going home
Present Perfect Past Perfect He said: I`ve broken my car He said he had broken his car
Present Perfect Progressive Past Perfect Progressive He asked What have you been doing? He asked what I had been doing
Czasy przeszłe
Past Simple Past Perfect Ann said: I grew up in Kenya Ann said she`d grown up in Kenya
Past Continuous Past Perfect Continuous She said: I was watching TV the whole afternoon She said she had been watching TV the whole afternoon.
Czasy przyszłe
Future Simple Future in the Past He said: I`ll come He said he would come
Future Progressive Future Progressive in the Past He informed: I'll be swimming at this time He informed he would be swimming at that time
Future Perfect Future Perfect in the Past He said: I`ll have read that book by tomorrow He said he would have read that book by the following day
Future Perfect Progressive Future Perfect Progressive in the Past My wife said: By midnight I`ll have been coughing for a week My wife said that by that evening she'd have been coughing for a week

Ogólnie można powiedzieć, że poziom czasu przesuwa się: czasy teraźniejsze przechodzą w przeszłe, przeszłe w zaprzeszłe, przyszłe zaś stają się przyszłymi w przeszłości. Czas zaprzeszły, zarówno w aspekcie prostym, jak i postępującym (Progressive), nie zmienia się[2]. Z reguły wszystkie czasy przeszłe przechodzą w czas zaprzeszły. Jednak czas przeszły nie zmienia się w zaprzeszły, jeśli relacje czasowe są oczywiste bez zmiany formy czasu gramatycznego[2]: We were glad to hear you (had) enjoyed your trip to FinlandMiło nam było słyszeć, że udała ci się wycieczka do Finlandii.

Pozostałe zasady zmian czasów:

  • Czasowniki modalne will, can, may zmieniają swoje formy odpowiednio na would, could, might[2]: He said: it may rainHe said it might rain.
  • Czasowniki would i could nie zmieniają swej formy[2]: It would be nice if we could comeHe said it would be nice if we could come.
  • Po czasownikach w czasie przeszłym w zdaniu głównym czasy ulegają zmianie nawet, jeśli sytuacja nie zmienia się mimo upływu czasu[2]: He told the police he was BritishPowiedział policjantom, że jest Brytyjczykiem (i zapewne jest Brytyjczykiem do tej pory). Nie jest jednak błędem utrzymanie czasu teraźniejszego w takiej sytuacji[2]: I asked how old you areSpytałem, ile masz lat.
  • Jeśli ktoś mówi o tzw. prawdach ogólnych lub sytuacjach stałych, niezmiennych w przyszłości, jest możliwe utrzymanie czasu teraźniejszego bądź jego zmiana na przeszły. Obie konstrukcje są poprawne i używane[2]: Copernicus proved that the earth goes/went around the sunKopernik udowodnił, że Ziemia kręci się wokół słońca.
  • W drugim trybie warunkowym formy czasowników nie zmieniają się[2]: It would be best if we started earlyShe said it would be best if they started early. Jeśli warunek odnosi się do sytuacji nierzeczywistej, zmiana jest możliwa i wtedy II tryb warunkowy przechodzi w trzeci: If I had any money, I would buy you a drinkShe said that if she had had any money, she would have bought me a drink lub teś: She said that if she had any money, she would buy me a drink.
  • Po zaimkach względnych who, which, what możliwe są dwa rodzaje szyku[2]:
    • She asked: What`s the matter? → Zapytała: O co chodzi?
    • She asked what was' the matter.
    • She asked what the matter was.

Tryb rozkazujący[edytuj | edytuj kod]

Przy transformowaniu trybu rozkazującego, a także po słowach ask, advise, tell używa się struktury dopełnienie + bezokolicznik (accusativus cum infinitivo, ACI)[2]: I told my son to be carefulPowiedziałem synowi, by był ostrożny. The policeman told me not to park herePolicjant zabronił mi tu parkować. Zdania odnoszące się do obietnic, zakazów, nakazów, ofert itp. w mowie zależnej często występują w okolicznikach[2]: I shall writeHe promised to write. He said: Go away! → he wanted me to go away.

Po czasowniku suggest bezokolicznika nie stosuje się[2]: I suggested that he try the main car park lub I suggested trying the main car park.

Pytania i odpowiedzi[edytuj | edytuj kod]

W zamianie pytań na mowę zależną szyk zdania zmienia się na właściwy dla zdania oznajmującego. Pytaniami wprowadzającymi są if, whether (czy) w przypadku pytań o rozstrzygnięcie (yes-no questions) lub where, what, why, how w przypadku pytań szczegółowych (wh-questions)[3]. Znak zapytania na końcu zdania pomija się, gdyż po tej transformacji zdanie ma wszelkie cechy oznajmującego[2].

  • Pytania yes-no: He asked: are you going to the cinema? → He asked whether I was going to the cinema.
  • Pytania wh-: Where is Alice? → She wanted to know where Alice was.

Inne zasady obowiązujące w transformacji pytań na mowę zależną:

  • W pytaniach zawierających should w mowie zależnej występuje bezokolicznik[2]: She asked: How should I bake a cake? → She asked how to bake a cake.
  • W konstrukcji shall I, oznaczającej ofertę bądź chęć pomocy, czasownik shall zmienia się w will bądź would[2]: He asks: Shall I help you"He wants to know if he will help her
  • W pytaniach zaprzeczonych wyrażających emocje takie jak zdziwienie lub entuzjazm transformacja wygląda inaczej[2]: She exclaimed: Don't the children like the icecreams?She was surprised that the children did`t like the icecreams. Isn't she lovely? → I remarked how lovely she was.

Wykrzykniki[edytuj | edytuj kod]

Wykrzykniki wyrażają stany emocjonalne, toteż w mowie zależnej można je omówić wyłącznie w sposób opisowy. Służą do tego czasowniki wprowadzające, jak: exclaim, remark, greet, be surprised, swear itp[1]: She said: Blast! I shall be late for my trainShe swore mildly and said she`d be late for her train. She said: What the lovely night!She remarked what a lovely night it was. Oh, I sprained my ankle!He cried out with pain and hollered that he'd sprained his ankle. Shit! You've broken my favourite cup!She was furious to find out that he had broken her favourite cup.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f A. Prejbisz, R. Gozdawa Gołębiowski, B. Jasińska, S. Kryński: Nowa gramatyka angielska w ćwiczeniach. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1997, s. 300-310. ISBN 83-7195-192-2.
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 246-250. ISBN 978-0-19-442098-3.
  3. a b Geoffrey Leech: An A – Z of English Grammar and Usage. Harlow: Longman, 2001, s. 220-225. ISBN 0-582-40574-2.