Mozyrz
52°03′N 29°16′E/52,050000 29,266667.jpg)
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Powierzchnia |
36,74 km² | ||||
| Populacja (2014) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+375 2351 | ||||
| Kod pocztowy |
247760, 247770 – 247777, 247779, 247780, 247782 – 247787 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
3 | ||||
Położenie na mapie obwodu homelskiego  | |||||
Położenie na mapie Białorusi  | |||||
| 52°03′N 29°16′E/52,050000 29,266667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Mozyrz (biał. Мазыр, Mazyr) – miasto na Białorusi w obwodzie homelskim, siedziba rejonu mozyrskiego. Historycznie na Polesiu. W mieście znajduje port rzeczny nad Prypecią, rafineria ropy naftowej, zakładu przemysłu drzewnego i elektrotechnicznego. W 2014 liczyło 112 tys. mieszkańców.
W mieście jest stacja kolejowa Mozyrz.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Przed 1142 w miejscowości istniały dwa klasztory prawosławne: żeński św. Paraskiewy i męski św. św. Piotra i Pawła[2]. Prawa miejskie nadał Mozyrzowi w 1609 król Zygmunt III Waza. Miasto królewskie w 1782 roku[3].
Miejsce obrad sejmików ziemskich powiatu mozyrskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[4][5].
W latach 1907–1909 w Mozyrzu działało koło prowincjonalne Polskiego Towarzystwa „Oświata” w Mińsku, które zajmowało się wspieraniem polskiej edukacji[6]. W 1909 roku naczelnik policji powiatu mozyrskiego wydał raport, w którym donosił, że koło to prowadziło nielegalnie 5 polskich szkółek. Doprowadziło to do likwidacji całej organizacji[7]. W 1909 roku, w czasie wyborów samorządowych, do rady miejskiej zostało wybranych 13 Rosjan, 1 Polak i 1 Żyd[8].
W okresie wielkiego terroru Sobór św. Michała Archanioła służył jako więzienie NKWD obwodu poleskiego. W kryptach świątyni zamordowano około 300 osób[9][10]. Masowe groby z tego okresu znajdują się również w pobliżu miejscowości Rudnia, 27 km na południe od Mozyrza[11].
Podczas okupacji hitlerowskiej, jesienią 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000 osób. 7 stycznia 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali w okolicy wsi Bóbr. Sprawcami zbrodni była niemiecka żandarmeria, żołnierze z czechosłowackiego batalionu oraz białoruska policja[12].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół i klasztor bernardynów – barokowy z lat 1645–54, fundacji pułkownika Stefana Łoszki (Łozki), przebudowane w 1760–65 przez Kazimierza Oskierkę, marszałka mozyrskiego. Kościół zamieniono w 1865 r. na sobór prawosławny – czynny obecnie jako cerkiew katedralna św. Archanioła Michała. Korpus klasztorny po kasacie klasztoru w 1832 r. przebudowano na szpital, obecnie we władaniu duchowieństwa prawosławnego.
- Kimbarówka[13] – wieś nad brzegiem Prypeci, która znalazła się obecnie w granicach miasta Mozyrz. Zabytki na terenie Kimbarówki:
- Vallis Umbrosa (Ciemna Dolina) – kościół i klasztor cystersów – barokowy, wybudowany w 1711 r. przez okolicznych mieszkańców pod przewodnictwem Zygmunta Szukszty, podczaszego kijowskiego. Kościół był bogato uposażony przez króla Augusta II i Augusta III. Po kasacie zakonu budynki i teren wykupiło miasto Mozyrz. Kościół stał się cerkwią prawosławną, a w budynku klasztoru powstała fabryka zapałek. Po przewrocie bolszewickim kompleks oddany na fabrykę mebli, która była tu do 2010 roku i zbankrutowała. Kościół i klasztor sprzedano na aukcji lokalnemu przedsiębiorcy, który zajął się odnowieniem budynków.
- Vallis Angelica (Anielska Dolina) – kościół i klasztor cysterek – późnobarokowy z 1743–45 r., fundacji Benedykta Różańskiego. Po kasacie zakonu budynki przekazano prawosławnym, kościół przebudowano na cerkiew w 1893 r. W latach 30. XX w. nieczynna. W 1990 r. kościół zwrócono katolikom[14]. Obecnie w zabudowaniach klasztornych jest browar[potrzebny przypis], a w skrzydle klasztoru – szkoła muzyczna.
Ludzie związani z miastem
[edytuj | edytuj kod]- Jan Niemirowicz Szczytt – namiestnik mozyrski (1516)
- Aleksander Łowieniecki – cześnik i podstarości Mozyrski w 1648 roku.
- Witold Iwicki – polski ksiądz katolicki, działacz oświatowy, rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Pińsku, wikariusz generalny diecezji pińskiej, męczennik za wiarę
- Zbigniew Morsztyn – polski szlachcic (herbu Leliwa) i poeta epoki baroku, żołnierz, działacz braci polskich, miecznik mozyrski. Kuzyn i współpracownik Jana Andrzeja Morsztyna
- Józef Niemirowicz Szczytt – marszałek powiatu mozyrskiego (1802–1805)
- Edward Piekarski – polski badacz Syberii, lingwista, sybirak
- Jan Wiernikowski – polski językoznawca, nauczyciel
- Stanisław Bułak-Bałachowicz – polsko-białoruski generał
- Ludwik Klukowski - 1784 - regent ziemski i grodzki mozyrski (Metr.Kor.Lubel, Ks.Gr. Czerskie,Don.Vars.Boniecki)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- 2 Pułk Przedniej Straży Buławy Wielkiej Litewskiej
- 3 Pułk Przedniej Straży Buławy Polnej Litewskiej
- Synagoga w Turowie
- Gimnazjum w Mozyrzu
- Tramwaje w Mozyrzu
- Rafineria w Mozyrzu
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ [1]
- ↑ Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI-XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 260. ISBN 978-83-61209-55-3.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 15.
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33.
- ↑ na czas okupacji rosyjskiej sejmiki przeniesiono w 1659 roku do Kobrynia
- ↑ Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją…. s. 34–37.
- ↑ Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją…. s. 39–40.
- ↑ W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny. W: Między nadzieją…. s. 168–169.
- ↑ "За захоўванне дробнаразменнай манеты" [online], Стартовая страница Беларуси. 21.by [dostęp 2020-10-15] (ros.).
- ↑ НКУС расстрэльваў людзей проста ў храме. Цяпер тут памінаюць ахвяраў рэпрэсій [online], Навіны Беларусі | euroradio.fm [dostęp 2020-10-15] (biał.).
- ↑ Анна Камінскі, Месцы паМяці ахвяраў камунізму ў Беларусі [online], 2011 (biał.).
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1548.
- ↑ Kimbarówka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 98.
- ↑ K. Shastouski, Kościół Św. Michała Archanioła i klasztor cystersek | miasto Mozyrz obwód homelski [online], www.radzima.org [dostęp 2021-03-02].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Mozyrz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 754.
- Mozyrz na Radzima.org
