Mrówinek ciemny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mrówinek ciemny
Cercomacroides tyrannina[1]
(P. L. Sclater, 1855)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

tyrankowce

Rodzina

chronkowate

Podrodzina

chronki

Plemię

Pithyini

Rodzaj

Cercomacroides

Gatunek

mrówinek ciemny

Synonimy
  • Cercomacra tyrannina (P. L. Sclater, 1855)
  • Pyriglena tyrannina P. L. Sclater, 1855
Podgatunki

zobacz opis w tekście

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Mrówinek ciemny[3] (Cercomacroides tyrannina) – gatunek małego ptaka z rodziny chronkowatych (Thamnophilidae). Występuje w Meksyku, Ameryce Centralnej i północnej części Ameryki Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Tablica barwna załączona do 1. opisu

Gatunek opisał po raz pierwszy Philip Lutley Sclater. Opis ukazał się w 1855 na łamach Proceedings of the Zoological Society of London, załączona była do niego tablica barwna opatrzona numerem XCVIII. Holotyp pochodził z Kolumbii. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Pyriglena tyrannina[4]. Obecnie (2020) akceptowana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) nazwa to Cercomacroides tyrannina[5]. Rodzaj Cercomacroides został w 2014 wydzielony z Cercomacra[6]. Prawdopodobnie najbliżej spokrewnionym z mrówinkiem ciemnym jest mrówinek śniady (C. laeta), z którym był niegdyś traktowany jako jeden gatunek[7]. IOC wyróżnia 4 podgatunki[5]; opisany został również C. t. rufiventris, jednak różnice w upierzeniu nie są znaczące i włączany jest do podgatunku nominatywnego[7].

Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

IOC wyróżnia następujące podgatunki[5]:

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała wynosi 11,7[8]–14,5 cm, masa ciała 15–19 g[7]. Wymiary szczegółowe dla 2 podgatunków przedstawia tabelka (w mm)[8]:

Podgatunek Płeć (n) Długość skrzydła D. ogona D. dzioba D. skoku D. środkowego palca
C. t. tyrannina 9♂ 59–64,5 52,5–59 15,5–17,5 21,5–23 12,5–13
11♀ 57–61 50–60 15,5–17 21,5–23 11,5–13
C. t. crepera 44♂ 124–148 60–67 54,5–62,5 15–18 21,5–24
39♀ 57–63 51–64 14–17 20,5–23,5 12,5–14

Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. Opis dotyczy podgatunku nominatywnego. Samiec podgatunku nominatywnego na wierzchu ciała porośnięty jest piórami barwy łupkowoszarej, ma nieco ciemniejsze skrzydła i ogon oraz białą plamę między barkówkami. Pokrywy skrzydłowe i zewnętrzne sterówki mają białe zakończenia. Spód ciała jaśniejszy, najbardziej na brodzie; z tyłu spodu ciała występuje odcień gliniasty. Tęczówka czekoladowobrązowa. U samicy wierzch głowy i wierzch ciała ciemne, oliwkowobrązowe, z płowym odcieniem; plama między barkówkami niemal niewidoczna. Pokrywy skrzydłowe mają cynamonowe krawędzie. Sterówki szarobrązowe, brew, gardło i spód ciała żółtopłowe. Boki ciała z oliwkowym odcieniem. Kolor tęczówki zależy od wieku ptaka: u pierwszorocznych jest szara lub szarobrązowa, w 3. roku życia staje się czekoladowobrązowa. Młode w 1. roku życia przypominają upierzeniem samicę[7].

Samce z podgatunku C. t. crepera są ciemniejsze, mają bardziej zredukowane białe końcówki sterówek i pokryw skrzydłowych; samice są bardziej rdzawe. U samców C. t. vicina skrzydła mają bardziej brązowooliwkowe skrzydła, ogon i boki; samce C. t. saturatior wyróżniają się bardziej czarnym upierzeniem i białymi końcówkami piór wokół kloaki, zaś samice – bardziej szarymi piórami z wierzchu ciała[7].

Środowisko życia[edytuj | edytuj kod]

Środowiskiem życia mrówinków ciemnych jest gęsty podszyt skrajów i przecinek oraz okolic strumieni lasów wiecznie zielonych, zarówno tych nizinnych, jak i na zboczach górskich. Zamieszkuje również lasy wtórne z gęstymi krzewami i winoroślami. Stwierdzany głównie poniżej 1200 m n.p.m., okazjonalnie do 1900 m n.p.m. W Ameryce Centralnej przeważnie poniżej 750 m n.p.m., okazjonalnie do 1200 m n.p.m.; w Panamie sporadycznie wyżej. W Kolumbii do 750 m n.p.m.; rzekome stwierdzenia na wysokościach 1130–1850 m n.p.m. najprawdopodobniej są błędne i odnoszą się do mrówinków samotnych (C. parkeri). W Ekwadorze głównie do 800 m n.p.m., lokalnie do 1400 m n.p.m. Mrówinki ciemne rzadko zapuszczają się w głąb lasów[7].

Zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Mrówinki ciemne żywią się różnorodnymi bezkręgowcami, w tym chrząszczami (Coleoptera; m.in. kózkowatymi), larwami motyli, błonkoskrzydłymi, pluskwiakami (w tym równoskrzydłymi), prostoskrzydłymi, karaczanowatymi i pajęczakami. Mrówinki ciemne są ze sobą blisko, zarówno w parach jak i stadach; żerują do około 5 m nad ziemią. Zwykle rzadko dołącza do wielogatunkowych stad, jednak w Panamie dość często dołącza do żerujących mrowińców (Myrmeciza longipes). Podczas żerowania mrówinki ciemne są aktywne, poruszają się krótkimi skokami, z częstymi przerwami po 1–3 s na rozglądanie się. Przeważnie ogon trzymany jest w jednej linii z ciałem. Ptak często potrząsa skrzydłami. Żeruje głównie w cienistych zaroślach i w pnączach, czasami na ziemi. Pokarm zbiera głównie z obydwu stron liści, pnączy i gałęzi. Możliwe, że czasem przeszukuje martwe liście, jednak zwykle ignoruje je. W Panamie regularnie obserwowany podczas podążania za wędrownymi mrówkami[7].

Śpiewają zarówno samce, jak i samice. Liczba dźwięków w pieśni, jak i długość ich trwania, różnią się w zależności od miejsca życia ptaków; przykładowo, w Meksyku jest to 8 dźwięków w 1 sekundę, w Gujanie 2 dźwięki w 2 sekundy[7].

Lęgi[edytuj | edytuj kod]

Okres lęgowy w Kostaryce i Panamie trwa od lutego do października, od sierpnia do listopada w amazońskiej części Brazylii. Znane są również opisy gniazd i jaj z Nikaragui i Kolumbii oraz samych jaj z Meksyku i Wenezueli. Gniazdo u ptaków badanych w Ameryce Centralnej ma formę głębokiej, wiszącej sakiewki ze skośnym wejściem przy górze gniazda. Na budulec składają się martwe liście, włókna roślinne, źdźbła traw, liście palmowe, uzupełnione strzępkami grzybni; gniazdo zawieszone jest 0,6–3 m nad ziemią. Typowe zniesienie składa się z 2 jaj; inkubacja trwa 18–20 dni w Panamie, co najmniej 14 dni w Brazylii; w nocy wysiaduje tylko samica, za dnia ptaki zmieniają się. Pisklęta przebywają w gnieździe przez około 11 dni w Kostaryce i 9–11 dni w Panamie[7].

Stwierdzono niszczenie jaj przez inne gatunki. 30 maja 1993 odkryto w Panamie gniazdo z dwoma jajami. Zaobserwowano pręgostrzyżyka skromnego (Cantorchilus modestus), który wtykał głowę do gniazda; następnie zauważono połyskującą substancję na jego dziobie i resztki skorupki – jedno z jaj miało dziurkę w skorupie. Pręgostrzyżyk został przegoniony przez samicę mrówinka ciemnego. Innym razem, 27 maja, odkryto gniazdo również z dwoma jajami. Dwa dni później jaj nie było; mrówinki zakładały nowe gniazdo, zaś strzyżale czarnobrzuche (Pheugopedius fasciatoventris) nosiły materiał na gniazdo w okolicach opuszczonego gniazda mrówinków[9].

Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

IUCN uznaje mrówinka ciemnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 2000 roku (stan w 2020)[10]. Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[2]. Są to ptaki dość pospolite, w swym zasięgu mają również obszary chronione. Do tego dodatkowym zabezpieczeniem jest dla nich akceptowanie roślinności wtórnej[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Cercomacroides tyrannina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b Cercomacroides tyrannina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Pithyini Ridgway, 1911 (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-12].
  4. Philip Lutley Sclater. Descriptions of some New Species od Ant Thrushes from Santa Fé di Bogota. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 23, s. 90, 1855. 
  5. a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Antbirds. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-12]. (ang.).
  6. Jose G. Tello, Marcos Raposo, John M. Bates, Gustavo A. Bravo, Carlos Daniel Cadena i Marcos Maldonado-Coelho. Reassessment of the systematics of the widespread Neotropical genus Cercomacra (Aves: Thamnophilidae). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 170 (3), s. 555, 2014. DOI: 10.1111/zoj.12116. 
  7. a b c d e f g h i j k l m n J. del Hoyo, A. Elliot, D.A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003, s. 629–630. ISBN 84-87334-50-4.
  8. a b Robert Ridgway: The birds of North and Middle America. T. 5. 1911, s. 93–97.
  9. Robert C. Fleischer & Cheryl L. Tarr. Plain Wren destroys egg of Dusky Antbird. „Journal of Field Ornithology”. 66 (3). s. 404–405. 
  10. Species factsheet: Cercomacroides tyrannina. BirdLife International. [dostęp 2020-12-12].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]