Mrówkojad wielki
| Myrmecophaga tridactyla | |||
| Linnaeus, 1758[1] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
mrówkojad wielki | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[7] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 niebieski - obecny pomarańczowy - przypuszczalnie wytępiony | |||
Mrówkojad wielki[8] (Myrmecophaga tridactyla) – gatunek ssaka z rodziny mrówkojadowatych (Myrmecophagidae), występujący w Ameryce Środkowej i Południowej.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Myrmecophaga tridactyla[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Ameryka Południowa” (łac. Habitat in America meridionali)[1], ograniczone w 1911 roku przez Oldfielda Thomasa do Pernambuco, w Brazylii[9][10][11]. Linneusz swój opis oparł na tekstach wcześniejszych autorów[1]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju mrówkojad[8] (Myrmecophaga).
Rozpoznanie podgatunków oparte jest na rozmieszczeniu geograficznym, ale nie przeprowadzono dokładnej analizy morfologicznej i genetycznej[12]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[12]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
|---|---|---|---|---|
| M. t. artata | Myrmecophaga tridactyla artatus | Osgood, 1912 | Empalado Savannas, 30 mi (48 km) na wschód od Maracaibo, Zulia, Wenezuela[13]. | Czaszka dorosłego samca (sygnatura FMNH 18773) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Chicago; okaz zebrany w marcu 1911 roku przez autora opisu[14]. |
| M. t. centralis | Myrmecophaga centralis | Lyon, 1906 | Pacuare, Limón, Kostaryka[13][15]. | Czaszka młodego osobnika o nieokreślonej płci (sygnatura USNM 15963) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej; okaz zebrany w czerwcu 1876 roku przez Joségo Zeledóna[15]. |
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Myrmecophaga: gr. μυρμηξ murmēx, μυρμηκος murmēkos „mrówka”; -φαγος -phagos „-jedzący”, od φαγειν phagein „jeść”[16].
- tridactyla: gr. τριδακτυλος tridaktulos „trójpalcowy, trzypalczasty”, od τρι- tri- „trój-”, od τρεις treis, τρια tria „trzy”; δακτυλος daktulos „palec”[17].
- artata: łac. artatus „wąski, krótki”, od artare „zredukować, zmniejszyć”[18].
- centralis: łac. centralis, centrale „centralny, w środku”, od centrum „środkowy punkt, środek”, od gr. κεντρον kentron „ostry punkt”[19].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Mrówkojad wielki występuje w Ameryce Środkowej i Południowej zamieszkując w zależności od podgatunku[12]:
- M. tridactyla tridactyla - Ameryka Południowa na wschód od Andów.
- M. tridactyla artata - północno-wschodnia Kolumbia i północno-zachodnia Wenezuela na zachód od Andów.
- M. tridactyla centralis - od Hondurasu przez większą część Ameryki Środkowej do zachodniej Kolumbii i północno-zachodniego Ekwadoru.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 1000–1400 mm, długość ogona 600–900 mm, długość ucha 35–60 mm, długość tylnej stopy 140–180 mm; masa ciała 22–45 kg[20][21]. Średniej wielkości ssak o szarobrunatnym ubarwieniu z czarną szeroką pręgą biegnącą po bokach i przez pierś. Charakterystyczny, bardzo długi pysk zakończony jest małym otworem gębowym; brak zębów, długi (do 60 cm) i lepki język umożliwia wyciąganie mrówek i termitów z ich gniazd. Kończyny przednie przystosowane do grzebania, zaopatrzone w 4 pazury, z których 3 są duże i silne. Mają dobrze rozwinięty zmysł węchu, ponad 40 razy silniejszy od ludzkiego[22].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Środowisko
[edytuj | edytuj kod]Zamieszkuje dżungle deszczowe, lasy mieszane, trawiaste równiny i stepy. Żyją samotnie, łączą się w pary tylko w okresie godów. Jeden osobnik, zależnie od ilości dostępnego pożywienia zajmuje obszar od 1 km² do 2,5 km².
Odżywianie
[edytuj | edytuj kod]Odżywia się głównie żyjącymi w ziemi gatunkami mrówek. Termity lub mrówki wędrowne zjada bardzo rzadko. Wyszukuje mrowiska korzystając ze znakomitego węchu, następnie rozgrzebuje część mrowiska i za pomocą długiego, lepkiego języka wyciąga mrówki z wnętrza mrowiska. Nigdy nie niszczy całego mrowiska. Ponadto zjada również larwy owadów, owoce oraz ptasie jaja. W porze suchej mrówkojady najczęściej żywią się termitami, natomiast w deszczowej mrówkami[22].
Rozmnażanie
[edytuj | edytuj kod]Mrówkojady tworzą pary tylko na czas godów. Ciąża trwa około 180 dni. Młode po urodzeniu samodzielnie wspina się na grzbiet matki, sierść noworodka ma taką samą strukturę i barwę jak matki, dzięki czemu jest słabo widoczne dla drapieżników. Młode jest karmione mlekiem matki przez 6 miesięcy. Po dwóch latach uzyskuje samodzielność.
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Najrzadszy ze wszystkich mrówkojadów, zagrożony wyginięciem ze względu na zmiany środowiska. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’)[7].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 35. (łac.).
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 52. (łac.).
- ↑ M. zu Wied-Neuwied: Beiträge zur Naturgeschichte von Brasilien. Cz. 2. Weimar: Im Verlage des Landes-Industrie-Comptoirs, 1825, s. 537. (niem.).
- ↑ M.W. Lyon. Description of a new species of great anteater from Central America. „Proceedings of the United States National Museum”. 31, s. 570, 1907. (ang.).
- ↑ W.H. Osgood. Mammals from western Venezuela and eastern Colombia. „Publication. Field Museum of Natural History”. Zoology series. 10 (5), s. 40, 1912. (ang.).
- ↑ A. Utrera & C. Ramo. Ordenamiento de la fauna silvestre de Apuroquia. „Biollania”. 6, s. 65, 1989. (hiszp.).
- ↑ a b Myrmecophaga tridactyla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 26. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911 (1), s. 132, 1911. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Myrmecophaga tridactyla. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-10].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Myrmecophaga tridactyla Linnaeus, 1758. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-28]. (ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 124. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b A.L. Gardner: Suborder Vermilingua Illiger, 1811. W: A.L. Gardner (red.): Mammals of South America. Cz. 1: Marsupials, Xenarthrans, Shrews, and Bats. Chicago: University of Chicago Press, 2005, s. 172. ISBN 978-0-226-28240-4. (ang.).
- ↑ C.C. Sanborn. Catalogue of type specimens of mammals in the Chicago Natural History Museum. „Fieldiana”. Zoology. 32 (4), s. 229, 1947. (ang.).
- ↑ a b R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 8, 2015. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 443, 1904. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, tridactyla [dostęp 2023-08-28].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, artata [dostęp 2023-08-28].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, centralis [dostęp 2023-08-28].
- ↑ A. Bertassoni: Family Myrmecophagidae (Anteaters). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 89–90. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 81. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b Ciekawostki - Centrum Edukacji Przyrodniczej - Uniwersytet Jagielloński [online], cep.uj.edu.pl [dostęp 2024-10-15].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- A. Woltanski, Myrmecophaga tridactyla [online], (On-line), Animal Diversity Web, 2004 [dostęp 2008-12-17] (ang.).
- K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 201, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).