Mstów (województwo śląskie)
50°49′43″N 19°17′23″E/50,828611 19,289722| Artykuł |
50°49′43″N 19°17′23″E |
|---|---|
| - błąd |
39 m |
| WD |
50°49'40.1"N, 19°17'13.9"E, 50°49'46.88"N, 19°17'7.69"E |
| - błąd |
14 m |
| Odległość |
210 m |
| wieś | |
.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1647[1] |
| Strefa numeracyjna |
34 |
| Kod pocztowy |
42-244[2] |
| Tablice rejestracyjne |
SCZ |
| SIMC |
0138649 |
Położenie na mapie gminy Mstów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego  | |
| 50°49′43″N 19°17′23″E/50,828611 19,289722
| |
| Strona internetowa | |
Mstów – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba gminy Mstów. Położona nad Wartą, przy drodze wojewódzkiej nr 786. W latach 1279–1870 miejscowość miała status miasta.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Mstów znajduje się około 12 km na wschód od Częstochowy, nad Wartą, w rejonie jej przełomu[3][4]. Pod względem fizycznogeograficznym położony jest na pograniczu dwóch mezoregionów: tereny po południowej stronie Warty (z przełomowym odcinkiem rzeki włącznie) należą do Wyżyny Częstochowskiej, po stronie północnej do Wyżyny Wieluńskiej[5][6]. Miejscowość leży zatem na północnym krańcu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej[3][4].
W Mstowie znajduje się zbudowana z wapieni Skała Miłości będąca jego charakterystycznym, widocznym z daleka obiektem. W Mstowie i jego najbliższych okolicach znajduje się kilka wzniesień, m.in. Góra Szwajcera (267 m), Góra Wał (293 m), Chrapoń (308 m), Dobra Góra (279 m), Ściegna (281 m)[7]. Przełomowa dolina Warty jest uznawana za atrakcyjną krajobrazowo. Tereny nad rzeką, położone wokół Skały Miłości i zbiornika wodnego Tasarki są zagospodarowane w celach rekreacyjnych[3][8].
Mstów znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Przez miejscowość przebiegają szlaki turystyczne: Szlak Jury Wieluńskiej, Szlak Warowni Jurajskich (szlak ten ma tutaj swój początek) i rowerowy Jurajski Szlak Zygmunta Krasińskiego[9].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza historyczna pisana wzmianka o Mstowie pochodzi z 1193 roku. Miejscowość została wówczas wymieniona (w formie Mstou) w bulli papieża Celestyna III jako własność kanoników regularnych laterańskich na Piasku we Wrocławiu[10]. Istnieją jednak przesłanki, że miejscowość istniała już wcześniej – Jan Długosz zamieścił wzmiankę o Mstowie opisując życie Piotra Włostowica, zmarłego przed tą datą[3].
Prawdopodobnie na początku XIII wieku założono w Mstowie klasztor. W 1212 w miejscowości odbył się synod z udziałem Henryka Kietlicza, arcybiskupa gnieźnieńskiego, oraz biskupów krakowskiego, wrocławskiego, lubuskiego i poznańskiego[11]. W 1220 roku w łacińskim dokumencie biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża wydanym w Krakowie[12] miejscowość wymieniona jest w formie Mstovia oraz Msthow[13].
W połowie XIII wieku miejscowość miała już wczesnomiejski charakter, funkcjonowały tu już targ, komora celna, karczmy, młyn i folusz. Rozwojowi miejscowości sprzyjało położenie na szlaku handlowym z Krakowa do Wielkopolski. 10 czerwca 1279 roku, lub w roku 1278, Bolesław Wstydliwy zezwolił na utworzenie w Mstowie miasta na prawie średzkim. Lokacja Mstowa nastąpiła na gruntach dawnej osady, którą jedynie uregulowano przestrzennie[14][15][16]. Do XIV wieku Mstów był stolicą opola, potem stolica została przeniesiona do Olsztyna[10]. Miasto zachowało obowiązek udzielania stacji[17].
Do XVI wieku Mstów był największym miastem w regionie, przewyższającym znaczeniem Częstochowę[16][10]. Miejscowość kilkukrotnie odwiedzali władcy Polski: Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Władysław IV Waza, Jan Kazimierz, Zygmunt August[3].
W 1569 w wyniku unii lubelskiej miejscowość znalazła się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W końcu XVI wieku miasto znajdowało się w powiecie lelowskim województwa krakowskiego, było własnością klasztoru kanoników regularnych[18]. Od około XVI wieku znaczenie miasta zaczęło słabnąć. Przyczyniło się do tego m.in. przesunięcie szlaku handlowego tak, aby przebiegał przez Częstochowę. Miasto zostało w dużym stopniu zniszczone w 1655 roku, w trakcie potopu szwedzkiego. Wymordowano wówczas prawie połowę ludności i spalono zabudowania[3][10][15][16].
Podczas powstania styczniowego mieszkańcy Mstowa brali udział w walkach przeciwko Rosjanom, służąc między innymi w oddziale kapitana Zygmunta Chmieleńskiego. W 1870 roku, w ramach represji po powstaniu, władze carskie skasowały prawa miejskie i włączyły miejscowość do gminy Wancerzów[10][15].
Od 1952 roku Mstów jest siedzibą gminy. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Mstów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Klasztor kanoników regularnych (formalnie położony w sąsiednim Wancerzowie)[19][3],
- Układ urbanistyczny z XIII wieku, wraz z rynkiem[19][3],
- Cmentarz z kaplicą św. Wojciecha z XVII wieku[19],
- Tzw. dzielnica stodół z końca XIX wieku[3][15],
- Kapliczki, m.in. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Nepomucena[15],
- Budynki mieszkalne wykonane z kamienia wapiennego[3].
- Cmentarz żydowski w Mstowie.
Transport[edytuj | edytuj kod]
Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 786. Połączenie z Częstochową zapewnia linia autobusowa nr 30, która obsługiwana jest przez Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Częstochowie[20].
Funkcjonują także 3 linie Komunikacji Gminnej, obsługiwanej przez PKS Częstochowa[potrzebny przypis]:
- M1: Kobyłczyce - Brzyszów - Srocko - Mstów,
- M2: (Pniaki Mokrzeskie - Kuśmierki) - Krasice - Mokrzesz - Mstów,
- M3: Kuchary - Mstów.
Sport[edytuj | edytuj kod]
We Mstowie od 1947 roku działa piłkarski Ludowy Klub Sportowy Warta.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 808 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h i j Agnieszka Nowicka, Wskazanie potrzeb rewitalizacyjnych oraz analiza przeprowadzonych dotychczas działań mających na celu rewitalizację wsi Mstów, „Studia Obszarów Wiejskich”, 49, 2018, s. 7–24, DOI: 10.7163/SOW.49.1.
- ↑ a b Mstów. polskieszlaki.pl. [dostęp 2019-05-11].
- ↑ Jerzy Nita, Urszula Myga-Piątek, Mikroregiony i submikroregiony Wyżyny Częstochowskiej na tle podziału fizycznogeograficznego Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, [w:] Studia nad regionalizacją fizycznogeograficzną Polski, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2018, s. 224, ISBN 978-83-61590-89-7.
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ Geoportal. Mapa topograficzna i lotnicza. [dostęp 2021-12-13].
- ↑ Oskar Wolski, Paweł Różycki, Management of tourist values on the example of the Mstów commune, „Geotourism / Geoturystyka”, 3–4, 2012, s. 55–70.
- ↑ Jura Krakowsko-Częstochowska, część północna, mapa turystyczna, Warszawa: ExpressMap, 2017, ISBN 978-83-88112-71-3.
- ↑ a b c d e Historia. mstow.pl. [dostęp 2019-05-08].
- ↑ Wojciech Baran-Kozłowski, Arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz, Poznań 2005, s. 175.
- ↑ Stefan Krakowski, Alfred Czarnota: Dzieje Częstochowy od zarania do czasów współczesnych. Katowice: Śląsk, 1964, s. 28–31.
- ↑ Franciszek Kulczycki, „Monumenta mediiaevi historica res gestas Poloniae illustrantia”, Tomus IX, Cracoviae, 1886, s. 27.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 52–53.
- ↑ a b c d e Jerzy Pleszyniak, Gmina Mstów: otwarta gmina: przewodnik turystyczny, Wydawnictwo Alatus, 2018, s. 12–13, 29, ISBN 978-83-948725-4-0.
- ↑ a b c Andrzej Sochacki: 730-lecie nadania praw miejskich dla Mstowa. Gazeta Częttochowska Online. [dostęp 2019-05-08].
- ↑ Tadeusz Brzeczkowski, Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, w: Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII — Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 58.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 104.
- ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023 [dostęp 2019-05-18].
- ↑ https://web.archive.org/web/20200925001609/http://mzd.czest.pl/publiczny-transport-zbiorowy/aktualnosci-ptz/4482-od-1-wrzesnia-2020-r-przedluzenie-linii-nr-30-w-gminie-mstow-linie-26-i-30 (dostęp: 17.09.2020r.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Tadeusz Piersiak, Rewelacje odkryte pod kościołem, Gazeta Częstochowa, 20.07.2010
- Mstów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 779.
